بخشی از مقاله
چکیده
پدافند غیر عامل به معنای دفاع در برابر تهاجم بدون استفاده از سلاح و درگیری مستقیم سابقه ای بس طولانی به قدمت خلقت انسان در تاریخ بشر دارد. امروزه اجرای الزامات و اقدامات دفاع غیر عامل برای مقابله با تهاجمات دشمن و تقلیل خسارات ناشی از تهدیدات و اقدامات دشمن، موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن تمامی کشور و به خصوص زیرساختهای کلیدی، مراکز حیاتی، حساس و مهم و... را در برمی گیرد. با افزایش روزافزون جمعیت در کشور و احتیاج بیشتر به غذا، افزایش تولید و کیفیت محصولات زراعی و باغی یکی ازمسایل اساسی بشمار می آید. تغییر سیاست جنگ طلبانه دشمنان از جنگ سیاسی به جنگ اقتصادی از جمله مسایل روز دنیا می باشد. بخش کشاورزی از بخش های مهم اقتصادی ایران است که در بسیاری از محصولات، قابلیت خودکفایی و صادرات را دارد و در صورت موفقیت در این امر بسیاری از تهدیدات اقتصادی خارجی خنثی خواهد شد.
افزایش سطح زیر کشت دانه های روغنی و به دنبال آن افزایش تولید روغن از جمله روش های همگام با کشاورزی پایدار می باشد که در سال های اخیر مورد توجه بخش تحقیقات و اجرایی کشور قرار گرفته است. از سویی دیگر به علت سیاستهایی که دولت در سالهای گذشته داشته در مورد تولید گندم به یک ثبات نسبی رسیدهایم، اما از سالهای قبل از انقلاب تاکنون شیب تولید دانههای روغنی در کشور به سمت پایین بوده است. در این مقاله سعی شده است علاوه بر بررسی نقش دانه های روغنی به عنوان یکی از ابزارهای مهم پدافند غیر عامل ، راه های مدیریتی افزایش تولید این محصول مهم استراتژیک در کشور و رسیدن به خود کفایی در مورد روغن های خوراکی بررسی شود.
کلمات کلیدی: دانه های روغنی، پدافند غیر عامل، روغن های گیاهی
.1 مقدمه
دانه های روغنی و روغن های خام مواد اولیه مصرفی در صنعت روغن نباتی هستند . کارخانجات روغن کشی در ایران برای این مواد اولیه متکی به واردات می باشند بطوری که بیش از90 درصد مواد اولیه مورد نیاز خود را از طریق واردات تأمین میکنند. روغن نباتی در ایران عمدتا از طریق واردات روغن خام و استخراج روغن از دانه های روغنی تولید داخلی تامین می شود. عمده منابع داخلی تولید روغن نباتی شامل پنبه دانه، سویا، آفتابگردان و گلرنگ بوده که در سال های اخیر کلزا نیز به آنها افزوده شده است. در حال حاضر، ایران یکی از بزرگترین وارد کنندگان روغن نباتی به شمار می رود. در این راستا طرح تامین منابع روغن نباتی کشور94-93 در وزارت جهاد کشاورزی به اجرا گذاشته شده است تا با افزایش تولید دانه های روغنی در کشور، درصد خود اتکایی به تولید داخلی این محصول افزایش یابد. اگروتروریسم زیر مجموعه ای از بیوتروریسم می باشد و به مجموعه ای از اقدامات عامدانه جهت شیوع بیماری های گیاهی و دامی با هدف ایجاد نگرانی و خطر در حوزه سلامت زنجیره غذایی اطلاق می شود که دارای اثرات منفی گسترده اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می باشد. با توجه به اینکه کشاورزی دارای گستردگی محصولات با آسیب پذیری های منحصر به فرد می باشد و مراکز کشاورزی - مزارع و دامپروری ها -
از لحاظ جغرافیایی در محیط های ناامن در تمام سطح کشور گسترده شده است، کاربرد و پراکنش عوامل بیماری زا علیه آن به راحتی امکان پذیر است، به طوری که علیرغم عواقب قابل توجه حملات تروریستی، تاکنون توجه کمی به این مساله معطوف بوده است.با عنایت به موارد فوق، لزوم ایجاد آمادگی در برابر تهدیدات طبیعی و عامدانه فرا روی بخش کشاورزیکاملاً احساس می شود. لذا آموزش، اطلاع رسانی و ارتقاء سطح آگاهی های متخصصین کشاورزی و علاقمندان علوم مرتبط، در این زمینه از اهمیت ویژه درپاسداری از بخش کشاورزی و به تبع آن، امنیت غذایی و استقلال ملی برخوردار است.با توجه به اهمیت تأمین امنیت غذایی، اجرای برنامه های توسعه ای و اعمال سیاست های حمایتی جهت کشت دانه های روغنی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این ارتباط ظرفیتهای لازم در بخش کشاورزی جهت افزایش تولید دانههای روغنی، فرآوری، تو برکشی و تزکیه روغن در کشور وجود دارد و با برنامهریزی و به کارگیری بهینه امکانات و نیروهای موجود میتوان در صد بالایی از وابستگی به واردات روغن را کاهش داد. بنابراین برنامه ها توسعه کشت و افزایش عملکرد در واحد سطح گیاهان روغنی نظیر کلزا، سویا، آفتاب گردان، کنجد، بادام زمینی، پنبه دانه و کتان میباشد.
افزایش تولید دانههای روغنی از طریق ارتقا عملکرد در واحد سطح از طریق روشهای مختلف به نژادی و به زراعی رفع تنگناهای تولید برای جایگزینی مناسب این گیاهان در الگوی کشت مناطق مختلف همراه با افزایش سطح کشت با توجه به ویژگیهای طبیعی، اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی هر منطقه و همچنین جلوگیری از افزایش بیرویه و غیرضروری مصرف سرانه روغن در قالب الگوی تغذیه مناسب میتواند مد نظر دست اندرکاران و کارشناسان مربوطه قرار گیرد. تحقق اهداف موردنظر در توسعه کشت دانه های روغنی کشور مستلزم رعایت الزامات در زمینه مباحث فنی کاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت این محصولات است از طریق بهینه سازی فناوریها و ارتقای سطح کیفی و کمی منابع انسانی و سخت افزار های مرتبط با بخش صورت میپذیرد. توجه به شرایط اکولوژیک منطقه و کشاورزی پایدار، وجود قوانین و آیین نامههای لازم، دسترسی بهموقع نهادهها، اعمال سیاست های حمایتی مناسب نظیر قیمت مناسب تضمینی، تأمین نیازهای مالی، عدم دخالت واسطهها، تقویت تشکل های کشاورزی، شناخت و به کارگیری شیوه های نوین و مناسب تولید، دسترسی به ادوات و تجهیزات مناسب و توسعه ارتقا روایتهای تحقیقاتی و خدمات ترویجی میتواند در دستیابی به اهداف فوق بسیار مفید واقع شود.
2. تئوری وپیشینه تحقیق
آمارهای موجود در زمینه تولید آفتابگردان و سویا , بعنوان مهمترین محصول دانه های روغنی , نشان می دهد که مقدار تولید آنها بسنده نیاز مصرف داخلی نیست , بنابراین دولت جمهوری اسلامی ایران برای رفع این نیاز هر ساله مقادیر فراوانی از محصولات دانه های روغنی را وارد کشور می کند این مسئله بدین معنی است که هر ساله باید بخشی از منابع محدود ارزی کشور به واردات دانه های روغنی اختصاص یابد از این رو توجه بیشتر به افزایش عملکرد و در نتیجه , تولید این محصولات , می تواند در صرفه جویی ارزی برای کشور نقش شایانی داشته باشد. بکارگیری ابزار حمایتی و از جمله آن سیاست حمایت قیمتی و تضمین خرید محصولات منجر به تشویق کشاورزان به افزایش تولید می شود و از آنجا که دانه های روغنی جزء محصولات زراعی اساسی می باشند , لازم استکه سیاست های حمایتی - قیمت تضمینی B پرداخت یارانه به کشاورزان برای خرید نهاده ها و - … در مورد آنها بکار گرفته شود .
اهداف کلی سیاست قیمت کشاورزی در ایران عبارتنداز :
-1 افزایش تولیدات کشاورزی برای رسیدن به خودکفایی در محصولات اصلی کشاورزی .
-2 رسیدن به یک سطح درآمد معقول برای کشاورزان.
-3 کمک به برقراری شرایط مؤثر و منصفانه تجارت بین بخش کشاورزی و دیگر بخش های اقتصاد .
-4 ایجاد یک طرح زراعی مناسب برای کمک به افزایش ارزش افزوده تولید در بخش کشاورزی.
-5 تأمین یک استفاده معقول از زمین و دیگر منابع تولید .
-6 تثبیت قیمت های بازار و عرضه های کالا برای حمایت از حقوق تولید کننده ها و مصرف کننده ها .
-7 جلوگیری از افزایش در سطح قیمت عمومی برای کنترل تورم.
نتایج پژوهش - بهبود و نجفی، - 1390 نشان داد که حمایت های دولت از تولید کنندگان دانه های روغنی به صورت خرید تضمینی محصولات و عرضه مواد اولیه ارزان قیمت مثل کود شیمیایی، بذر اصلاح شده و سموم تاثیر مثبت بر میزان عرضه نداشته و در مقایسه با قیمت محصولات مشابه درسر مرز می توان گفت که حمایتی صورت نگرفته است. ورود روغن نباتی به کشور از اواسط دهه 30هجری شمسی آغاز شد. به رغم نگرش منفی مردم به روغن نباتی که ناشی از دشواری تغییر عادت مصرف روغن حیوانی بود، این روغن به واسطه قیمت ارزان تر و بسته بندی بهتر و بهداشتی تر توانست در میان اقشار مختلف جامعه شهری جایگاه خود را پیدا کند و به تدریج مصرف آن افزایش یافت، به گونهای که مصرف سرانه کشور در اوایل دهه 1340 به حدود 2/5 کیلوگرم، اوایل دهه 1350 به 4/7 کیلوگرم اوایل دهه 1360 به حدود 8 کیلوگرم، اوایل دهه 1370 به حدود 12کیلوگرم و اوایل دهه 1380 به 16 کیلوگرم رسید - که براساس اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بالاتر از استاندارد مصرف است. -
بنابراین با توجه به جمعیت 71/6 میلیون نفری و لحاظ سرانه 16 کیلوگرم نیاز سالانه کشور به روغن خام، حدود 1150تا1200 کیلوگرم است که در حال حاضر کمتر از 20 درصد این نیاز از طریق تولید داخلی - روغن استحصالی از دانه داخلی - تأمین و مابقی از طریق روغن خام یا دانه روغنی یا روغن ساخته شده وارداتی تأمین میشود. در این خصوص لازم به توضیح است که هر سال بر اساس مصوبات شورای اقتصاد، بخشی از روغن خام مورد نیاز از طریق روغن کالابرگی و در قالب تعهدات دولت تأمین و توزیع میشود.با توجه به میزان مصرف، تولید، واردات، ضریب وابستگی صنعت روغن نباتی در کشور ما و تحولات و نوسانهای قیمتهای جهانی میتوان گفت تنها راه کاهش وابستگی، افزایش تولید داخلی است.در میان دانههای روغنی، کلزا با دارا بودن 42 تا40 درصد روغن از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و اسیدهای چرب آن دارای بهترین ترکیب تغذیه برای انسان است، به گونه ای که به خاطر مقدار کم اسیدهای چرب اشباع شده - کمتر از 4 درصد اسید پالمتیک - و مقدار به نسبت زیاداسیدهای چرب غیر اشباع نظیر اولییک - 60 درصد - و الفالینولینک - 10 درصد - ارزش تغذیه ای بالایی داردو پس از روغن زیتون مقام دوم را داراست و در کاهش کلسترول بد خون موثر است.
رشد تولید سویا از دهه 1960 تا 1990 بیشتر به رشد آن در آمریکا مربوط میشود. در سال 1964 یک چهارم تولید - 29 میلیون تن - سویا در کشور ایالت متحده بوده ولی در سال 2004 حدود %60 تولید سویای - 199 میلیون تن - دنیا را داشته است. این موفقیت سه دلیل عمده داشته است. -1 موفقیت اصلاح نبات در سویا باتولید سویای متحمل به سرما ، بیماری ، آفات و خشکی -2 معرفی سویای مقاوم به علفکش رانداپ که امکان کاشت بدون خاکورزی را فراهم کرد -3حمایت ها و سیاستهای دولتی از تجارت و تولید. در اواخر دهه 90 کشت سویا به آمریکای جنوبی و بالاخص در برزیل افزایش چشم گیری داشته است. از سال 1990 تا 2002 تولید دانه سویا در برزیل از 16 میلیون تن به 53 میلیون تن رسیده است. - %330 رشد - دلایل عمده این جهش در تولید اصلاح ارقام متحمل به خشکی و گرما و احیای زمین های بایر و احداث جاده و حمایت های مالی دولت ، حمایت از صادرات ، تقویت سرمایه گذاری داخلی ، کاهش هزینه های حمل و نقل 30 تا %50 بوده است.
در یک جمع بندی کلی افزایش تولید دانه های روغنی را میتوان متاثر از عوامل ذیل دانست:
-1افزایش سطح زیر کشت ، تولید در واحد سطح سویا -2 اصلاح گیاه کلزا در 20 سال اخیر و قابلیت مصرف روغن آن برای انسان -3 بیوتکنولوژی و تاثیر چشم گیر آن در افزایش راندمان تولید دانه های روغنی -4 افزایش قیمت و افزایش تقاضای
