بخشی از مقاله
چکیده:
در ادبیات علوم انسانی، بخصوص ادبیات علم اقتصاد موضوع طراحی و پیشنهاد الگو مانند الگوی اساسی رشد نئوکلاسیکها، کلاسیکها، کینز و الگوی ادوار تجاری حقیقی و غیره جزء متون کلیدی و جا افتاده در سر فصلهای محوری اقتصاد کلان قرار گرفته اند. این الگوها دارای ویژگیهایی هستند و یا به عبارت دیگر طراحان الگو کوشش کرده اند الگو را به گونهای طراحی نمایند تا از پس پاسخ به گره های مطرح در چرخه اقتصاد جامعه برآیند.
از جمله عمدتاً معرفی این الگوها در قالب مدل های رشد،کوشش در جهت جامعیت نسبی پاسخگویی، برخورداری از فروض اساسی اقتصاد سرمایه داری مانند مطلوبیت نفع شخصی، عقلانیت، وجود نرخ بهره و امثالهم، استفاده از رهیافت ریاضی، پاسخگویی و شمولیت در کل چرخه اقتصاد - شامل: تولید، توزیع ومصرف - ، پویایی مدل و معرفی مقصدی که در آن مطلوبیتی مانند اشتغال کامل عوامل در بلند مدت وجود دارد.تنوع در معرفی الگو خبر از اختلاف فکری در زمینه راههای وصول به مقصد اشتغال کامل و تعادل در بلند مدت است.
اما مهمترین ویژگی این مدلها بنا به قول شهید محمد باقر صدر طراحی آنها در مرحله »تکوین« است که در شرایط مبانی و چارچوب تدوین یافته مکتب - زیربنا - این مدلها - روبنا - شکل گرفته اند. - شهید صدر، - 26-27 این در حالی است که در شرایط کنونی در جامعه اسلامی ایران هنوز نه تنها تجربه ای از کنش و واکنش متغیر های الگوی اقتصاد اسلامی و سایر ابعاد آن وجود ندارد، بلکه هنوز ابعاد مکتب اقتصادی اجتماعی اسلامی نقشه راه طراحی و تدوین الگو تدوین نشده است و در مرحله »اکتشاف - .«شهید صدر، - 26-27 قرار داریم.
لذا کار و وظیفه مقدماتی اندیشمندان در وهله اول اکتشاف مکتب است. بنابراین الگوی اسلامی ایرانی باید در ابعاد اکتشافی طراحی شود. شهید بزرگوارآیت االله صدر تلاش کرده تا همین کار را با همین روش شناسی به سر انجام رساند. در این صورت به لحاظ روش شناسی به عنوان مثال بخش اقتصادی مدل طراحی شده در قالب الگوی اسلامی ایرانی در این مرحله اکتشاف نیازی به رهیافت ریاضی ندارد. ویا طرح جزئیات باید تابعی از طرح کلیات الگو شود و در صورت نیاز به استنباط و استدلال محور ها بحث تفصیلی مطرح و در اینجا عند اللزوم ممکن است کار به رهیافت ریاضی و گراف و غیره کشانده شود.
مقدمه
در ادبیات علوم انسانی، به خصوص ادبیات علم اقتصاد، موضوع طراحی و پیشنهاد الگو، مانند الگوی اساسی رشد نئوکلاسیکها، کلاسیکها، کینز و الگوی ادوار تجاری حقیقی و غیره جزء متون کلیدی و جا افتاده در سر فصلهای محوری اقتصاد کلان قرار گرفتهاند. این الگو ها دارای ویژگیهایی هستند و یا به عبارت دیگر طراحان الگو کوشش کردهاند الگو را به گونهای طراحی نمایند تا از عهده ی پاسخ به گرههای مطرح شده در چرخه اقتصاد جامعه برآیند.
از جمله؛ عمدتاً معرفی این الگوها در قالب مدلهای رشد،کوشش در جهت جامعیت نسبی پاسخگویی، برخورداری از فروض اساسی اقتصاد سرمایه داری مانند مطلوبیت نفع شخصی، عقلانیت، وجود نرخ بهره و امثالهم، استفاده از رهیافت ریاضی، پاسخگویی و شمولیت در کل چرخه اقتصاد - شامل:تولید،توزیع ومصرف - ،پویایی مدل و معرفی مقصدی که درآن مطلوبیتی مانند اشتغال کامل عوامل در بلند مدت وجود دارد.
تنوع در معرفی الگو خبر از اختلاف فکری در زمینه راههای وصول به مقصد اشتغال کامل و تعادل در بلند مدت است. اما مهمترین ویژگی این مدلها بنا به قول شهید محمد باقر صدر، طراحی آنها در مرحله »تکوین« است که در شرایطی شکل گرفتهاند که قبلاً مبانی و چارچوب مکتب - زیربنا - این مدلها - روبنا - تدوین یافته و شکل گرفته اند. - شهید صدر، - 26-27 -
این در حالی است که در شرایط کنونی در جامعه اسلامی ایران هنوز نه تنها تجربهای از کنش و واکنش متغیرهای الگوی اقتصاد اسلامی و سایر ابعاد آن وجود ندارد، بلکه هنوز ابعاد مکتب اقتصادی اجتماعی اسلامی تدوین نشده است و در مرحله »اکتشاف.« - شهید صدر، - 26-27 قرار داریم. لذا کار و وظیفه مقدماتی اندیشمندان در وهله اول اکتشاف مکتب است.
بنابراین الگوی اسلامی ایرانی باید در ابعاد اکتشافی طراحی شود. شهید بزرگوارآیت االله صدر تلاش کرده تا همین کار را با همین روش شناسی به سر انجام رساند.در اینصورت به لحاظ روش شناسی به عنوان مثال بخش اقتصادی مدل طراحی شده در قالب الگوی اسلامی ایرانی در این مرحله اکتشاف نیازی به رهیافت ریاضی نخستین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ندارد.
و یا طرح جزئیات باید تابعی از طرح کلیات الگو شود و در صورت نیاز به استنباط و استدلال محورها بحث تفصیلی مطرح و در اینجا عنداللزوم ممکن است کار به رهیافت ریاضی و گراف و غیره کشانده شود. چرا؟ دلیل آن روشن است. زیرا اولاً در مرحله اکتشاف باید اسکلت الگو طراحی شود. قوام و بنای اسکلت نیز به فروض و فرضیات است که با مراجعه به نصوص احکام استخراج میشوند.
ثانیاً تا زمانی که الگو حاکم نیست استنباط رفتار متغیرهای انسانی را نمیتوان به زمان حاکمیت الگو تعمیم داد. مگر اینکه فرضی و تخمینی باشند که در این صورت صرفاً میتوانند به عنوان دلیل کمکی در پیوست سند الگو قرار گیرند. ثالثاً ما اعتقاد داریم که خالق یکتا با حکمت تام، دین اسلام یعنی کاملترین دین را برای بشر ارسال کرده است. به طوری که پاسخگوی کلیه مسائل حیات بشر است.
بنابراین اکتشاف در راس کلیه امور و در اولویت قرار دارد. رابعاً در مرحله اکتشاف باید با روش مهندسی معکوس و برای گریز از کثرت و سر در گمی در مسیرهای در هم تنیده و کوره راه ها، ابتدا باید از شناسایی بزرگراه ها آغاز و کم کم با روش طبقه بندی و درختی - شجرهای - به اجزا رسید. تا نفوذ در نصوص با نقشه راه باشد. عمق نفوذ میتواند در مراحل متعددی انجام شود و لذا دغدغهای درباره پرداخت به دورترین اجزای طبقات در مرحله تدوین اولیه سند الگو وجود ندارد.
خامساً تجربه طراحی اسنادی چون سند چشم انداز و قانون هدفمند سازی یارانه که منتشر شدهاند نشان میدهد که ارائه سند در کوتاه مدت میتواند از هدر رفتن نیروی فکری و هزینه های مالی در مرحله قبل از تدوین جلو گیری کند. زیرا: پس از تدوین، مباحث متعینتر و هدفمندتر میشوند و لذا در ابعاد زمانی، نیروی انسانی و عوامل مادی صرفه جویی به عمل میآید. با تعیین پیشاپیش متولی، مجال و حافظه لازم در نهاد متولی برای ثبت و ضبط نظرات ایجابی و سلبی به طورخودآگاه و حتی ناخودآگاه به وجود میآید و درصد ضایعات فکری به حداقل میرسد.
راه برای تحقیق و تعمیق هدفمند در اجزای محورها باز میشود. با اکتفا به مطالب اجمالی بالا این نتیجه گرفته میشود که تدوین یک »بسته سیاستی« مبتنی بر مبانی علمی و پژوهشی میتواند سرآغاز شکوفایی بسط و گسترش مرحله به مرحله الگو شود.
فصل بندی الگو
اولین طبقه بندی الگو تقسیم بسته به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی، محیط زیست و جغرافیا است. در اینجا برای رعایت اختصار فقط به برخی نکات مهم در بخش اقتصاد و فرهنگ و امنیت اشاره میشود. پیچیده ترین بخش الگو بخش اقتصادی است.
