بخشی از مقاله
مقدمه
بندهش را باید یکی از دو کتاب مهم دینی زرتشتیان دانست که بعد از اوستا از اهمیت ویژه ای برخوردار است . این کتاب هم از نظر پژوهشهای دینی و هم از نظر پژوهش های اساطیری یکی از منابع مهم به شمار می آید و می توان گفت بسیاری از دانش های اساطیری که ما اکنون با آن روبرو هستیم بعد از اوستا در بندهش بدست آورده ایم، هرچند که این کتاب نیز برگرفته از منابع گوناگون دیگر است اما از نظر اینکه مجموعه و چکیده ای از چندین منبع و در واقع برگرفته ای از متون دیگر در شاخه های متفاوت است اهمیت دارد . این کتاب در زبان فارسی میانه بندهشن خوانده میشود،. بندهش واژهای مرکب از دو جزء Bun به معنای ریشه و آغاز و GDKL Q به معنای آفرینش است که در مجموع به معنی آفرینش آغازین یا اصلی است. علت نامگذاری این کتاب بدین نام، فصلهای آغازین آن است که به مباحث آفرینش میپردازند ، اما فقط به مسائل آفرینش محدود نمی شود و از تمام علوم مربوط انسان و جهان سخن رانده .
این کتاب اطلاعات کاملی از جهان را بدست خواننده می دهد ، بنابرین باید آن را دایره المعارفی بزرگ ولی کم حجم به شمار آورد که می تواند منبع بسیاری از کتابهای علمی قرار گیرد .گویا متن کتاب مورد نظر بر اساس تفسیرهای اوستا که زند نامیده می شدند می باشد .در این رابطه آمده است که »چنانچه از مقدمه کتاب بر میآید ظاهراً نام اصلی کتاب زند، آگاهی - به معنی اطلاعاتی است که مبتنی بر دانش دینی اوستا و تفاسیر آنها میباشد- بوده است.« - تفضلی ، - 414 : 1383 به همین دلیل بعضی از مترجمین غربی ماند انکلساریا نام زند آگاهی را بر آن نهادند ولی نام اصلی آن از آغاز , و در همه دستنویس ها بندهش بوده است .این کتاب با پیشگفتاری آغاز میشود که زبان و مضمون آن نشان میدهد که از افزوده های پس از اسلام است ».خواهم نوشت به دستور - یا دستوری - . .. سپندداد، ماه ونداد رستم شهریار...«زیرا"خواهم نبشت" نشانه ای از فارسی نو است .
به هر حال باید بندهش را منبع عظیمی از علم مختلف دانست و بی تردید هرکس که بخواهد در هر دانشی تحقیق کند یا اطلاعاتی بدست آورد از خواندن این کتاب بی نیاز نیست و متن آن را در یک نگاه در سه بمحور کلی می توان تقسیم کرد :.،الف :آفرینش اورمزد و دشمنی اهریمن .به: چگونگی آفرینش مادی و این جهانی از آغاز تا انجام، ج: تاریخ و پیوند کیانیان و زیستگاههای آنان. که هر کدام از اینها در بخش های متفاوت به تفصیل آمده است ما پس از معرفی نویسنده کتاب، دستنویس ها ، ترجمه و پژوهش هایی که بر این کتاب شده است، مطالب متن و همچنین عنوان بندیهایی که بر اساس آن شده یا مشاهده می شود را به طور جداگانه خواهیم آورد ، تا خواننده از این جهت خواننده به مفاهیم کلی و جزیی کتاب و اهمیت آن پی ببرد و در جایی که لازم دیدیم شواهدی از متن آوردیم که خواننده را روشن تر کند همچنینبه ویژگی های ادبی و دستوری بندهش ایرانی و در پایان این پژوهش هرچند کوتاه بندهش هندی را معرفی نمودیم.
نویسنده
این کتاب چون کتابهای دیگر پهلوی، نویسنده واحدی نداشته است بلکه مجموعهای از مطالب گوناگون است که از منابع مختلف گردآوری و با یکدیگر تلفیق شدهاند. نتیجه آن که به درستی نمیتوان نویسنده معینی را برای این کتاب در نظر گرفت. برخی احتمال دادهاند که تألیف این کتاب در اواخر دوره ساسانیان آغاز شده است. - تفضلی ، 1383 - 141: به خاطر همین تنوع منبع هست که ما میبینیم سراسر کتاب به یک سبک نیست بلکه گاهی بسیار ساده و گاهی بسیار دشوار نوشته شده است و به اطمینان گفته اند که همهاین مطالب از یک نویسنده نیست .
برخی نیز معتقدند که تاریخ تحریر بندهش باید اندکی پس از غلبهی اسلام تا تاریخ 1178م انجام شده باشد. - بهزدادی ، - 7 :1368 محققان، تدوینکنندهی نهایی این اثر را - همانطور که خود در پایان ذکر کرده است- شخصی به فَرَنبَغنام" دادگی" میدانند. او از خاندان موبدان بوده و نسبش از پدر و مادر به منوچهر میرسیده است. وی نام خود را همراه با موبدان دیگری چون زاداسپرم و آذربادامیدان که در قرن نهم میلادی - سوم هجری - میزیستهاند ذکر می- نماید - آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد، - 30 :1383 این مطلب در بخش بیست و یکم بندهش درباره دوده موبدان آمده است .:
