بخشی از مقاله
چکیده:
در فرآیند طرحها و برنامه های عمرانی، رشته های معماری و عمران، برجسته تر از سایر تخصصهای مربوط مطرح می گردند. هر یک از این تخصصها بدلیل آنکه در عمل دارای محصولی مشترکند، بخش مهمی از فرآیند جامع معماری و شهرسازی تلقی می شوند. لهذا برای نیل به اهداف مطلوب در این فرآیند، ایجاد مفاهمه و زبان و درک مشترک از ابعاد موضوع، برای گرایشهای مختلف، امری ضروری است.
مقاله مورد نظر ضمن تأکید بر اهمیت آموزش طراحی و معماری به دانشجویان در این راستا، تلاش می نماید تا با توجه به تفاوتهای اساسی در سر فصلهای آموزشی رشته های عمران و معماری که یکی بر اساس روش علمی مبتنی بر منطق پوزیتیویستی به استنتاج می رسد و دیگری پاسخ خود را از استنتاج مباحث پیچیده و چند وجهی و مفاهیم کیفی جستجو می نماید، روشی مطلوب برای آموزش طراحی معماری را متناسب با ظرفیت و توانایی دانشجویان رشته عمران ارائه نماید.
١- مقدمه
طراحی معماری فرآیند پیچیده ای است که در حقیقت مراتبی از مسئله گشایی Problem-solving و خلاقیت را توأمان در خود دارد. در این فرآیند، هم اصول و قواعد علمی و منطقی مرتبط با موضوع باید برای مسائل طراحی، بکار گرفته شوند و هم لازم است الگوها و طرحواره های ذهنی، برای خلق و شکل گیری ایده کلی طرح تداعی شوند. اگرچه در فرآیند جدید معماری، بدلیل پیچیدگی و تفصیل دانشهای مربوط، سرفصلهای علوم، تخصصی تر شده و هر رشته کارشناس و متخصص خاص را طلب می نماید، معهذا در این بین دو گرایش عمده معماری و عمران، در فرآیند عمل اساسی تر و گسترده تر از دیگر تخصصها به ایفاﺀ نقش علمی و کارشناسی خود در این زمینه می پردازند.
بدلیل رویکرد مشترک در هر دو گرایش معماری و عمران در نظام آموزشی موجود، می توان هر یک را بخشی از فرآیند جامع معماری تلقی کرد. بدین سبب برای نیل به اهداف معماری مطلوب، زبان مشترک و درک مشترک از موضوع هر گرایش برای دیگری ضروری می نماید. درس طراحی معماری در ادامه درس اصول و مبانی معماری و شهرسازی، بعنوان یک حداقل مطلوب، می تواند زمینه ساز مناسب و مؤثری برای این مهم در رشته عمران باشد.
علاوه بر این، بدلیل کمیت بیشتر مهندسین عمران در کشور و تمرکز عمده مهندسین معماری در مرکز، و اینکه نزدیکترین گرایش به تخصص معماری، مهندسین عمران می باشند که بناگزیر برای ایفاﺀ خدمات کارشناسی و تخصصی مورد مراجعه قرار می گیرند، همچنین با توجه به اینکه غالباﹰ در مرحله اجراﺀ طرح تهیه شده در اختیار مهندسین عمران گذاشته خواهد شد، در نظر گرفتن سر فصلی آموزشی با عنوان طراحی معماری، در آموزش رشته عمران و اهتمام به آن، از جمله موضوعات مهم و ضروری است.
گرچه در روش آموزش دو رشته عمران و معماری تفاوتهای زیادی وجود دارد، بگونه ای که دانشجوی معماری در روش آموزش خود از ابهام و مفاهیم کیفی به استنتاج می رسد و دانشجوی عمران یک روش منطق پوزیتیویستی را تجربه می نماید، در عین حال دست یابی و لواجمالی مهندسین عمران به کیفیتی که هدف معماری است، به تلطیف فضای ادراکی مهندسی و ادراک زیباشناسی می انجامد که هم در مرحله طراحی مهندسی و هم اجرا می تواند نتایج ارزشمندی را در خلق یک اثر معماری و حفظ کیفیات معمارانه آن بدنبال داشته باشد.
با این وصف اگرچه مدارس معتبر معماری در جهان تاکنون به روشی متقن و فراگیر برای طراحی معماری نایل نیامده اند، نگارش موجود تلاش دارد تا از بین روشهای موجود و تجریبات گذشته روشی کارآمد برای آموزش طراحی معماری در رشته عمران و سایر زمینه های مشابه، مانند دوره های کوتاه مدت آموزش معماری و حتی در دوره های تربیت تکنسین معماری، ارائه دهد که با پیشینه علمی و کیفیات آموزشی آنان نیز مطابقت داشته باشد. این روش می تواند دانشجوی مهندسی را در طراحی موضوعات محدود معماری در کوتاه مدت قابلیت مطلوب بخشیده و امکان ادراک، ارتباط، دسترسی و نقد فضای معماری را زمینه ساز گردد و بدین صورت مهندسی عمران را در درک و فهم فضا و مفاهیم معماری، در جایگاه مطلوب نگرش معمارانه قرار داده و به همگرایی بین دو رشته معماری و عمران منجر شود.
در روش پیشنهادی، با حرکت رفت و برگشتی از کل به جزﺀ و از اجمال به تفصیل ملازم با آزمون و خطا، دانشجو از داشته های تئوریک و مفهومی، به خواسته های ملموس و اجرائی سیر کرده و بین مفاهیم ابتدایی و کلی و اهداف جزئی طراحی، یک پل منطقی - آنگونه که ملموس دانشجوی عمران است - برقرار می کند. در خلال این حرکت، تلاش می شود تا ایده های خلاقانه دانشجو در هویت بخشی به فضا و خلق فرمهای متنوع، تحت تأثیر فرآیند آموزش قرار نگیرد و روش طراحی صرفاﹰ متضمن اصول و ضوابط کلی طرح باشد و دانشجو، ضمن اینکه در ارائه و پرورش ایده ها و ذوقیات شخصی - Normetive - خود در چارچوب کلی طرح آزاد بوده، مسیری برای خودآموزی داشته باشد.
٢- مبانی و نظریه ها
طراحی معماری نوعی فعالیت هدفمند در زمینه معماری است که هدف آن نیل به طرحی مطلوب برای زیست انسانی در ابعاد مختلف است. اگر طراحی را فرآیندی در تنظیم و تنسیق اشیاﺀ و موضوعات با متد مشخص برای نیل به هدف معین تعریف کنیم، در فرآیند طراحی معماری اشیاﺀ و موضوعات، فضاهای معماری، متد، روش طراحی معماری و هدف، پاسخ مطلوب و معمارانه به نیازهای انسانی خواهد بود.
آنچه در فرآیند طراحی معماری صورت می گیرد، در واقع قرار دادن پلی بین مفاهیم ابتدایی و هدف طراحی است. به تعبیر دیگر این روش در راستای حل مسئله problem-solving و با سیر از داشته ها به خواسته ها و عبور از موانع صورت می گیرد. مسئله همیشگی در این فرآیند که همواره مطمح نظر نظریه پردازان و مدارس معماری در جهان بوده است ]١[ ارتباط دانش انتقال یافته با عمل طراحی است.
در حقیقت در جریان اصلاح روشهای آموزشی بویژه پس از تأسیس مدرسه با هاوس و بدلیل ریز شدن موضوعات و دانشهای ذیربط در فرآیند معماری و تفکیک علوم و فنون و تأسیس رشته های جدید آموزشی در این راستا و بویژه تفکیک دو رشته معماری و مهندسی از هم، انسجام بخشیدن به آنچه که به خاطر راحتی جریان آموزش تجزیه گشته است، از مهمترین سر فصلهای روشهای آموزش طراحی معماری قلمداد شده است.
جیوانی سالوسترینی، طراحی در آموزش طراحی را بدینصورت استفهام می کند: "طراحی، آموزش زبانی مشترک به همه دانشجویان است که منظور از زبان، واﮊه ها و مفاهیمی است که مراحل فرآیند طراحی را توصیف می کند، آموزش روشها و ابزارهای طراحی و فهماندن یک یا چند فرهنگ طراحی از طریق بیان طراحی معماری و نظریه های مربوط به آن و فراهم آوردن بستر یادگیری، که در آن دانشجویان بتوانند در هر مرحله از طراحی، نگرشی به نقد، تفسیر و انتخاب خود به دست آورده و همچنین خلاقیت و نوآوری خود را شرکت دهند تیم ملی گینتی در مقاله ای طراحی در زمینه معماری را نوعی فعالیت مربوط به آفرینش طرحها و ایده هایی می داند که معمولاﹰ برخی اوقات آن چیزی را که وجود دارد، به چیزی که بهتر است، تبدیل می کند. وی در این بیان، طراحی را بعنوان فرآیندی تعبیر می نماید که از سه بخش، مرحله تصور، تخیل، طراحانه و تصور آتی تشکیل شده است.
