بخشی از مقاله
جمع آوري و دفع بهداشتي زباله
مقدمه :
انسان و بسياري از موجودات به شيوه هاي مختلف زباله توليد مي کنند که توليد زباله بطور چشمگيري رو به افزايش است اين افزايش و توليد موجب بحرانهايي در زمينه محيط زيست گرديده است که حيات موجودات کره زمين را بامشکلات جدي روبرو ساخته است . توليد آلاينده هاي مختلف زباله که هرروز برتعداد وتنوع آنها افزوده ميشود سبب شده که ضمن خسارت به منابع اصلي ( آب ، خاک ، هوا ) با مقادير زياد مواد زايد به اشکال جامد ، نيمه جامد ، مايع و گاز مواجه شده ايم و اين بدان معناست که بشر به دست خود عرصه زندگي را برخود و ساير موجودات تنگ نموده است
استفاده از چهل و هشت هزار ماده شيميايي در زندگاني روزمره که تاکنون تنها خاصيت سرطان زايي پانصد نوع آن به اثبات رسيده نوعي تهديد جدي براي محيط زيست وسلامت انسان به شماره ميرود.
براساس مطالعه WHO عدم توجه به جمع آوري ودفع مواد زائد ميتواند 32 مشکل زيست محيطي بوجود آورد . افراد جامعه بايد بدين باور برسند که علاوه بر رعايت موازين بهداشت فردي ملزم به حفظ بهداشت محيط پيرامون خود نيز هستند زيرا درصورت عدم رعايت اين موضوع سلامت آنها و سلامت ساير افراد جامعه در مخاطره خواهدافتاد يکي از موارد مهم در زمينه حفظ و ارتقاي سلامت افراد و جامعه دفع زباله ومواد زايد صحيح است که متأسفانه درخيلي از مناطق شهري و روستايي بدليل روشهاي نامطلوب جمع آوري زباله، محيط زندگي وسلامت افراد در معرض آلودگي وخطر قرار دارد.
تعريف زباله:
بطور معمول به کليه مواد زايد جامد (فسادپذير و فسادناپذير) گفته ميشود که درمنازل ، مراکز تهيه وتوزيع وفروش مواد غذايي ، مؤسسات صنعتي وتجاري وکشاورزي و بيمارستانها ومراکز درماني توليد ميشود.
خطرات بهداشتي زباله :
عدم کنترل زباله هاي شهري وروستايي بعلت مواد آلوده کننده وفساد پذير و نيز رطوبت وحرارت مناسب پناهگاهي مناسب براي انواع حشرات و جوندگان موذي ميباشد. همواره توده هاي زباله از عوامل اصلي ومولد بسياري از بيماريهاي مشترک بين انسان و حيوانات و ساير بيماريهاي واگير دار وغيرواگيردار بوده است .
پراکندگي مواد زايد خانگي وصنعتي وتجاري وانتشار زباله هاي بيمارستاني ازيک سو و تداوم گرما و طولاني شدن زمان برداشت زباله از معابر و اماکن عمومي از سوي ديگر از جمله عوامل مساعد کننده براي تکثير ورشد سريع بسياري از باکتريها و انگلها و موجودات و جوندگان موذي ميباشد.
مگس با انتقال فيزيکي بسياري از باکتريها و انگلها نظير تراخم – اسهالهاي مهلک و عفوني و بيماريهاي قارچي ومسموميت غذايي و ... باعث بيمارشدن انسان ميگردند.
باکنترل و دفع صحيح بهداشتي زباله حدود 90 درصد از مگسها ، حدود 65 درصد از موشها را ميتوان تحت کنترل درآورد.
ترکيبات زباله :
براي عمليات جمع آوري ، نگهداري ، حمل ونقل ، دفع بهداشتي و بازيافت از تجزيه و تحليل مواد تشکيل دهنده زباله استفاده ميشود.
از لحاظ ترکيبات فيزيکي زباله ، زباله تشکيل شده از 1- پس مانده مواد غذايي 2- کاغذ و مقوا 3- پلاستيک و لاستيک 4- پارچه 5- چرم 6- مواد زايد باغ 7- چوب 8- شيشه 9- قوطي هاي فلزي 10- اشياي بي ارزش ساختماني ( آجر وسنگ و گچ و... ) 11- خاک و خاشاک 12- استخوان
ترکيبات شيميايي زباله: ترکيبات فرمولي موادتشکيل دهنده زباله رابرسي ميکند همانندميزان کربن – هيدروژن – اکسيژن-ازت-سولفور-PH ورطوبت
اصول جمع آوري وحمل زباله :
تقريبا 80 درصد از هزينه هاي مربوط به زباله ها هزينه جمع آوري زباله ميباشد از اين لحاظ هزينه هاي سنگيني بر شهرداريها وسازمانها ي وابسته به جمع آوري و دفع زباله ها ميگردد.
ميزان سرانه زباله درمناطق شهري ايران 658 گرم در روز و درمناطق روستايي بين 220 تا 340 گرم در روز براي هر نفر ميباشد و بطور متوسط 240 کيلوگرم درسال براي هرنفر درنظر گرفته ميشود.
مواد زباله اي بايد پس از توليد دريک محل مناسب با توجه به شرايط بهداشتي و رعايت نکات بهداشتي مراحل عملياتي در سريعترين زمان ممکن جمع آوري حمل ونقل دفع گردد که بهترين روش ، جمع آوري مستقيم از درب منازل و انتقال به محل دفع ميباشند ( دفن يا روشهاي ديگر)
درمراحل نگهداري وجمع آوري نقش آموزش وهمکاري متقابل بين توليد کنندگان زباله و پرسنل خدمات شهري در افزايش راندمان عمليات بسيار مؤثر است .
توليد کنندگان زباله بايد آگاهي کافي ازاينکه زباله ها را در ظروف مناسب از لحاظ جنس و ظرفيت ( حجم) وزمان تحويل به کارگران خدمات شهرداري داشته باشند.
درهنگام نگهداري زباله ها درمنازل ومحل توليد از ظروف پلاستيکي درب دار يا فلزي ضد زنگ با مقطح دايره اي ونيز استفاده از کيسه پلاستيکي زباله براي حفظ نظافت محيط زيست استفاده
شود. بهترين روش جمع آوري زباله ها بطور روزانه است که در کنترل وجلوگيري از رشد و پرورش مگس مؤثر ميباشد و بهترين زمان جمع آوري درساعاتي از شبانه روز که شهر خلوت بوده و ترافيکي وجود ندارد صورت گيرد .
جمع آوری و حمل و نقل زباله چگونه باید انجام شود ؟
جمع آوری: عبارت از برداشتن زباله از محل تولید و بارگیری آن در وانت یا کامیون زباله کش و یا چرخ دستی و حمل آن به ایستگاه انتقال یا محل دفع نهایی می باشد . در بعضی از شهر ها جمع آوری از درب خانه ها با تحویل زباله به رفتگر صورت می گیرد. ولی در شهر های بزرگ ایران مردم زباله را در ساعاتی از شبانه روز (معمولا شبها)در کنار پیاده روهاو خیابان ها و یا در ظروف عمومی می
گذارند و مامورین در ساعات بخصوص زباله ها را جمع آوری و وارد وانت می کنند. بدین ترتیب زباله به صورت روزانه جمع آوری می شود که از محاسن برجسته جمع آوری سریع زباله جلوگیری از بوجود آمدن محیط رشد و پرورش مگس است.
حمل و نقل:عبارت از بارگیری زباله از ایستگاها به کامیون های بزرگ و حمل زباله به محل های دفع نهایی و تخلیه مواد در این محل ها می باشد.جمع شدن فضولات و زباله در گوشه منازل علاوه بر اینکه منظره ناخوشایندی را ایجاد می کند باعث تجمع پشه و مگس که عامل انتقال بسیاری از بیماریها هستند می شود برای جلوگیری از بروز این بیماریها لازم است که نحوه دفع صحیح زباله و فضولات به طور کامل آموزش داده شود. به همین منظورتوجه شمارا به توصیه های ذیل جلب می کنیم.
1_زباله بایستی به طور روزانه جمع آوری و در ظروف مناسب و بهداشتی درب دار و قابل شست و شو در محل مناسبی از منزل نگهداری و حد اقل هفته ایی دوبار از منزل خارج گردد.
2-ظرف زباله بایستی زیاد بزرگ نباشد تا حمل و نقل و خالی کردن آن توسط یک نفر به راحتی انجام گیرد.
3_استفاده از کیسه زباله به دفع بهداشتی زباله کمک می کند ولی بایستی دقت کرد کیسه سوراخ نباشد و از استحکام کافی بر خوردار باشد و هم
چنین مواد آبکی(تفاله چای و پسمانده غذاهای آبکی)در کیسه حاوی زباله ریخته شود.
4_اشیائ تیز و برنده فلزی و تیغ های کهنه را مستقیما داخل زباله نریزید بلکه آنها را درون یک ظرف یا قوطی (از ظرف خالی شامپو نیز می توان استفاده کرد.)ریخته و داخل زباله بیاندازید. شیشه و غیره نیز جداگانه جمع آوری شود.
5_در تهیه مقدار غذا و نگهداری صحیح مواد غذایی و فاسد نشدن آنها دقت کنید تا از تولید زباله زیاد جلوگیری شود.
6_از ریختن زباله روی زمین و یا جمع آوری کردن آن در گوشه حیات خودداری کنید.
7-پوست میوه ها و باقیمانده سبزیها و مواد غذایی را قبل از مخلوط کردن با سایر زباله ها می توان برای خوراک دام و حیوانات اهلی استفاده کرد.
انواع روشهاي انتقال زباله :
1- استفاده از کاميون زباله کش اتوماتيک
2- استفاده از کاميونهاي معمولي بزرگ زباله کش
3- استفاده از وانت
4- استفاده از کانتينرها
5- استفاده از گاري
6- استفاده از قطار و کشتي
تقسيم بندي زباله ها براساس مبداء توليد :
1- زباله هاي خانگي ( تجاري )
2- زباله هاي بيمارستاني
3- زباله هاي راديواکتيو
4- زباله هاي شيميايي
5- زباله هاي بيولوژيکي
6- مواد زايد قابل اشتعال
انواع روشهاي دفع زباله :
1- دفن بهداشتي زباله ها
2- سوزاندن زباله ها
3- کمپوست کردن ( تهيه کود از زباله )
4- تلنبار کردن
5- دفع در رودخانه ، دريا
6- غيره
دفن بهداشتي زباله ها :
روش خاصي است که براساس آن زباله ها را طوري در درون خاک مدفون ميکنند که لايه بندي و پوشش دادن به آنها هيچ زياني به محيط زيست ، موجودات ديگر و انسان نرساند. در روشهاي دفن بهداشتي مشکلات زيست محيطي از قبيل بو ، دود و آلودگي خاک و آبهاي سطحي وزير زميني وجود ندارد براي اجراي دفن بهداشتي مراحل زير صورت ميگيرد : براساس قوانين و دستورالعملهاي حفاظت محيط زيست
1- انتخاب محل دفن
2- آماده سازي محل دفن
3- جلوگيري از کنترل آلودگي آبهاي زيرزميني و سطحي در منطقه دفن
مزاياي روش دفن بهداشتي :
1- اقتصادي ترين روش ميباشد البته درصورتي که زمين به مقدار کافي ومناسب باشد.
2- سرمايه گذاري اوليه آن درمقايسه باساير مواد دفع بهداشتي زباله کمتر است .
3- براي دفع نهايي زباله نياز به مراحل ومکمل بعدي ندارد .
4- نياز به جداسازي مواد ندارد .
5- از زمين دفن براي ايجاد فضاي سبز ، پارک ، ... پس از انجام تخليه و پرشدن ظرفيت محل ميتوان استفاده کرد.
معايب روش دفن بهداشتي :
1- براي جوامع پرتراکم زمين مورد نظر درفاصله مناسب در دسترس نيست .
2- گاهي اوقات در اثر بي توجهي مسئولين مربوطه زباله ها بصورت تلنبار تبديل ميشود.
3- بدليل ايجاد نشت از محل دفن ساختمان سازي مقدورنميباشد ( به صرفه نيست) .
4- دراثر توليد گاز متان ونشت شيرابه وتوليد گاز Co2 ايجاد خطر انفجار و بالارفتن سختي آبهاي زير زميني وآلوده شدن آنها ميگردد.
سوزاندن زباله :
سوزاندن وتبديل مواد زايد جامد ( زباله ) به خاکستر و گاز باعث کاهش حجم زياد زباله گرديده بطوري که اگر بصورت اساسي و با زباله سوزهاي مدرن کار سوزاندن زباله صورت گيرد ميتواند 80 تا90 درصد از حجم زباله را کاهش دهد.
اين روش يک روش اساسي دردفع زباله هاي بيمارستاني وبرخي مواد زايد خطرناک مطرح ميباشد.
هنگامي ميتوان نتيجه خوبي از سوزاندن زباله ها گرفت که درهنگام سوختن زباله 1- کار با احتراق کامل صورت گيرد. 2- هيچ گونه آلودگي در محيط اعم از اتمسفر خاک آب و ... بوجود نياورد 3- از دستگاههاي مخصوص زباله سوز استفاده کنيم .
دستگاه زباله سوز ويژه مراکز درماني وبيمارستاني :
برطبق قوانين جاري کشور سوزاندن زباله ها با دستگاه زباله سوز براي هر بيمارستان از وظايف ضروري ميباشد که مديريت بيمارستان ملزم به انجام آن است دفع سريع زباله هاي بيمارستاني و مراکز درماني بعلت جرمهاي ميکربي و عوامل بيماريزايي ومواد زايد آزمايشگاهي ، پاتولوژيکي ، زوايد شيميايي و دارويي و فضولات سمي داراي اهميت بهداشتي خاص است .
براي حذف پس مانده ناشي از سوختن مواد زايد بايد در محل مناسبي دفن بهداشتي صورت گيرد براي جلوگيري از خروج گازهاي سمي وخطرناک ذرات گرد و غبار با استفاده از تجهيزات ويژه تصفيه گازهاي متصاعد شده را انجام ميدهند.
محاسن :
1- محو سريع زباله دراماکن توليد آن
2- نياز به زمين کمتري در ارتباط با روش دفن بهداشتي دارد.
3- مواد خاکستر بجا مانده از نظر بيولوژيکي مخاطره انگيز نبوده و قابل دفن هستند .
4- وضعيت آب و هوا و تغييرات جوي اثر مهمي در فرآيند ندارد .
معايب :
1- سرمايه گذاري اوليه بالا
2- موضوع آلودگي هوا درصورت رعايت نکردن اصول زباله سوزي
3- از خود خاکستر ومواد پس مانده بجاي ميگذارد که نياز به دفن دارد.
4- احتياج به پرسنل کارآزموده و مجرب دارد .
5- هزينه نگهداري وتعميرات دستگاهها بالاست
6- براي دفع نهايي مواد زايد خطرناک ازجمله مواد راديواکتيو ومواد قابل انفجار روش مناسبي نيست .
