مقاله در مورد خاتم کاری

بخشی از مقاله

خاتم کاری

مقدمه
هنر خاتمسازی یکی از مهمترین هنرهای دستی ایران است .این صنعت ارزش هنری فوق العاده زیادی دارد .سابقه خاتمسازی درایران از زمانهای خیلی قدیم بوده است .به طورکلی ابتدا باید دید خاتم چیست و خاتمساز یا خاتمکار چه کسی است.

تعریف خاتم
خاتم ترکیبی است از چند ضلعیهای منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگهای مختلف تشکیل میشود. پنج ،شش ف هشت یا ده ضلعی است. خاتم از هنرهای دستی دقیق و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت و حوصله زیاد دارد .چند ضلعیهایی که درخاتمسازی به کـــار میآید. در لغتنامه دهخدا خاتمساز چنین معنی شده است : «آنکه پارههای استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. خاتمسازی عمل خاتمساز را گویند.»

در دایره المعارف فارسی درباره خاتمکاری و خاتمسازی آمده است:« هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک ،با مثلثهای کوچک . طرحهای گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است .این اشکال هندسی را با قراردادن مثلثهای کوچک در کنار هم نقشبندی میکنند.مثلثها را از انواع چوب ،فلز و استخوان میسازند. هرچه مثلثها ریزتر وظریفتر باشند ، خاتم مرغوبتر است .در یک طرح خاتم ،برای ساختن کوچکترین واحد هندسی ، حداقل سه مثلث و برای بزرگترین آن ،حداکثر چهارصد مثلث به کار می رود.»

تاریخچه ی خاتم و خاتم کاری
سابقه خاتم در ایران به دوره سلجوقیان می رسد که آثاری باقی مانده است. از جمله درب شبستان مسجد جامع اصفهان و آثاری هم در جاهای دیگر مانند مسجد مصری در جهانباره بوده است.
هنرخاتم کاری درزمان صفویه به اوج خود می رسد که آثاری هم از زمان صفویه باقی مانده مثل درب مدرسة سلطانی چهارباغ که در بازار هنر قرار داردو این یکی از آثار مهم زمان صفویه است و دیگر مقبرة شیخ صفی الدین در اردبیل که استادانی از اصفهان در آن کار کرده اند و زمان قاجار روبه تحلیل رفته ولی باز هم آثاری از آن به جای مانده مانند درب مسجد سید اصفهان. و در زمان پهلوی اول استادانی از شیراز و اصفهان در سالن خاتم کاخ مرمر تمامی در و دیوار آن را خاتم کرده اند و کلیة اشیاء این اتاق مانند میز تحریر و جا لباسی و... که تمامی آنها با طراحی منظمی و

زیبایی از استاد حسین کاشی تراش اصفهانی طراحی شده است و چند گروه دیگر در کاخ مرمر مشغول به کار بوده اند از جمله استاد حاج خلیل گلریز خاتمی، آقای علی موسوی خاتمی، آقای حمید ترکان، آقای حکیم الهی آقای احمد مظنون، استاد فضل الله خیامیان، آقای حسین شفقت و استادانی دیگر. و در زمان پهلوی دوم در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان این هنر ظریف به اوج زیبایی خود رسید و استادانی مانند آقای علی نعمت که سرآمد همه استادان بود با طراحی آقای عیسی بهادری خاتم را به حرکت در آورده و از آن شکل هندسی منظم به طرحهایی مانند گل و

مرغ و حیوانات که در خاتم کاری بسیار مشکل بوده در آوردند و آثاری بسیار نفیس ساخته و به ملکه انگلیس و رئیس جمهور آمریکا آیزنهاور هدیه داده اند و دیگر آثاری از استادانی بزرگ به صورت صندوق روی مقبره های ائمه اطهار از جمله در نجف اشرف، کربلا، کاظمین، سامراء و مشهد مقدس ساخته شده که روح و روانشان شاد باد و سالن مجلس شورای ملی سابق که از خاتم تزئین شده بود. بعضی دیگر از آثار دیگر عبارتند از:
» صندوق مرقد موسی ابن جعفر و امام جواد در کاظمین مربوط به دوره شاه اسماعیل صفوی در سال 906 ه.ق که توسط استاد محمد جمعه ساخته شده است.
» صندق مربوط به امام حسن عسکری و امام هادی (ع) در سامرا
» صندق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر امام عصر
» صندق مرقد حضرت علی که در دوره کریم خان زند ساخته شده

» صندق مرقد امام حسین، حضرت ابوالفضل و حضزت زینب
» درب خاتم امام زاده شاه رضا در شهرضا در دوره شاه طهماسب صفوی
» ضریح مطهر خضرت علی ابن موسی الرضا (ع)
استادانی در زمان پهلوی دوم برای پایدار ماندن خاتم در اصفهان زحمت زیادی کشیدن از جمله استاد مهدی ناطق که جای تشکر وقدردانی دارد و استادانی در حاضر هستند که از هنرمندان این مرز و بوم هستند از جمله آقای یوسف قنبری، آقای اصغر ترشیزی، آقای براهیم گلریز و همچنین استاد منوچهر خادم ملت و آقای عباس خاتمی فرد و استاد اصغر معمار که امیدوارم در پناه خدا و امام زمان به کار خودشان ادامه بدهند.

آثار خاتم سازي در دوره هاي مختلف
عهد صفويه درخشان ترين دوره خاتم سازي در ايران است. صندوق مرقد امامزاده سيد علا»الدين حسين فرزند امام موسي بن جعفر(ع) در شيراز و در جفت خاتم آن بقعه که قدمت آنها 400 تا 450 سال است. قاب آينه خاتم که در تاريخ 1124 ه. ق در کرمان ساخته شده و جزو مجموعه خصوصي مرحوم محمدحسين صنيع خاتم است. بخش هايي از صندوق آرامگاه شيخ صفي الدين در اردبيل، صندوق آرامگاه شاه اسماعيل صفوي در کرمان، صندوق مرقد حضرت موسي بن جعفر(ع) و حضرت امام جواد(ع) در سامرا و نيز صندوق خاتم ضريح نرگس خاتون مادر گرامي حضرت حجت الله (عج) در سامره که در زمان شاه سلطان حسين صفوي به کمک استاد جعفر ساخته شده است از شاهکارهاي خاتم آن دوران است.
در دوره زنديه و به خصوص در زمان سلطنت کريم خان در اثر تشويق هنرمندان تحولاتي در هنرهاي تزييني ايران پديد آمد و از آثار مربوط به اين دوره مي توان از صندوق مرقد حضرت علي بن

ابيطالب(ع) در نجف اشرف، صندوق خاتم مرقد حضرت سيد الشهدا (ع) و حضرت ابوالفضل(ع) در کربلا، صندوق مقبره حضرت زينب(س) و حضرت رقيه (س) در سوريه نام برد.

در دوران قاجاريه هنر خاتم رو به افول گذاشت اما در همين زمان نيز هنرمندان از خود آثاري به جا نهادند که از آن جمله در ورودي خزانه و حرم حضرت عبد العظيم (ع) و در ورودي موزه ايران باستان است.
در دوره پهلوي کارگاه خاتم سازي در مدرسه هنرهاي زيبا تشکيل و در سال 1311 هجري شمسي محمدحسين صنيع خاتم (امين الصنايع) براي رياست اين کارگاه از شيراز به تهران دعوت شد. در سال 1313 ساخت اتاق خاتم کاخ مرمر توسط هفت تن از اساتيد بنام و با همکاري شصت نفر از خاتم سازان شيراز، اصفهان و تهران آغاز شد و چهارسال طول کشيد. ساخت صندوق هاي حضرت مسلم بن عقيل(ع)، حضرت عبد العظيم (ع)، حضرت شاهچراغ(ع)، امامزاده سيد

ميرمحمد(ع) و نيز تالار خاتم مجلس شوراي ملي سابق که ساخت آن با تلاش خستگي ناپذير بيش از 60 تن از اساتيد و هنرمندان ورزيده در مدت 6 سال به پايان رسيد.
در دوران انقلاب اسلامي و وقوع جنگ تحميلي و محاصره اقتصادي و کاهش مسافرت، بازديدکنندگان خارجي از ايران رکود در توسعه و پيشرفت و نوآوري اين هنر اصيل را موجب شد و خوشبختانه پس از بهبودي اوضاع و افزايش بازديدکنندگان خارجي از موزه ها و نمايشگاه هاي تخصصي کشورمان بار ديگر اين هنر رونق گرفته است.

مواد اولیه در ساخت خاتم

انواع چوب: توسكا- كبوده- راش- گردو- بقم- عناب- نارنج و بعضي چوب هاي رنگ شده
استخوان ( استخوان و عاج فبل- استخوان شتر- استخوان اسب)
مفتول هاي فلزي ( برنج- آلومنيوم- نقره)
چسب( چسب چوب- سريشم)

وسايل و ابزار مورد نياز
شامل چكش- گازانبور- دريل و مته- اره فلكه ي- دستگاه كاس زني- انواع سوهان- انواع رنده- پرس- دينام(ساب)- تيغ اره- ليسه- خط كش و گونيا- مقار و...
رنگ سبز:
این رنگ از ترکیب نشادر، براده مس و سرکه تهیه می شود. استخوان های بریده شده را در ظرف حاوی محلول رنگی می ریزند و مدت شش ماه در معرض نور خورشید قرار می دهند. امروزه از آنجائیکه تهیه استخوان شتر مشکل است، از چوب نارنج به جای استخوان شتر استفاده می کنند و برای رنگ کردن آن، از رنگ سبز مخصوص رنگرزی پشم استفاده می کنند.
روغنکاری خاتم:
اصولا سطح یک خاتم به دو علت روغن زده می شود : براق شدن خاتم و حفاظت آن در مقابل رطوبت، گرما و سرما. در گذشته برای این کار روغن جلا یا سندلوس ( شیره درخت کاج ) به کار می رفت. بعد ها از روغن هاویلوکس استفاده شد و امروزه از پلی استر استفاده می کنند.

خاتم از نظر گل تنوع زیادی دارد، از میان آنها می توان به: خاتم پره وارو، پره ای، ابری، نه گلی لایه دار، شش و لوز، بته جقه ای، خیابانی، طاقی، قمی، جناقی و خاتم دورنگ اشاره کرد. از انواع حاشیه نیز می توان حاشیه شش گلی، جویی، بازوبندی، طوره دار، شمسه دار و حاشیه تخمه دار را نام برد.

مراحل تولید خاتم
چوب مورد نیاز چهار چوب یا اسکلت را در ابعاد مورد نظر به وسیله اره ها و رندهای مختلف تهیه می کنند. ابتدا انواع چوبها و استخوان ها را در رنگ های مختلف تهیه کرده و با ابزار مخصوص خود به طول 60 سانتیمتر می برند و از آنها مثلث های تهیه می شود که پس از سوهان کاری تمام اضلاع آن به حالت دلخواه در آمده و برای تکمیل طرح نیاز به مفتول های برنجی که به صورت مثلث بوده داریم که برای آماده ساری آنها نیز مراحل مختلفی طی می شود.
سپس برای تهیه کردن خاتم ابتدا طرحی که مورد نظر استادکار است، مصالح آن تهیه شده و با دستان ماهر هنرمند در کنار هم به وسیله ی ( چسب چوب رقیق شده) قرار داده و چسبانده می شوند و به وسیله نخ محکم می گردند، بعد از چند ساعت نخ ها باز شده و اضلاع طرح سوهان کاری شده و اشکالی ساخته شده را در کنار هم قرار می دهند و مجدداً با چسب به هم چسبانده می شوند که حاصل آن «گل» خاتم به دست می آید.
گل ساخته شده را به شش قسمت 10 سانتیمتری تقسیم و آنها را به وسیله سر

یشم روی دو تخته چسبانیده و سپس آن را به وسیله پرس حدود 2 ساعت تحت فشار قرار می دهند که آن را اصطلاحاً «قامه» می گویند. این قامه را به وسیله اره فلکه ی که تیغ مخصوص برش دارد به لایه 1 تا 2 میلی متری که اصطلاحاً به آن « لنگه» می گویند برش داده می شود.
هنرمند با استفاده از چوب های که در نجاری به ابعاد مختلف بدست آورده بود، زیر کار شیء که می خواهد کار کند را تهیه می کند.سپس خاتم ها بر اساس طرح، رنگ، شکل و ابعاد محل مورد نظر بر روی سطح کار به وسیله چسب های مخصوص و با حرارت دادن خاتم را چسبانده و با ایجاد طرح های گوناگون و قرینه سازی تمامی سطح طرح به وسیله خاتم مزین می گردد.
بعد از بتونه کاری، ساییدن، ترمیم و پرداخت کردن شیء خاتم آماده می شود.
هم اکنون شئی خاتم کاری شده به وسیله مواد مخصوص مانند سیلر، کیلر و پلی استر پوشش داده می شود. اگر محصول مورد نظر داخل آن خاتم نباشد آن جعبه را به وسیله مخمل، جیر کاری می کنند.
تمامی این مراحل از ابتدا تا بدین جا را بیش از 400 مرحله کاری را شامل می شود.

نمونه ای از خاتم کاری برروی گلدان

خصوصیات خاتم مرغوب
خصوصیات خاتم مرغوب و هنری عبارتند از :
» صاف بودن سطح کار و خالی نبودن هیچ جای خاتم.
» یکنواخت بودن رنگ و مصالح به کار رفته در ساخت خاتم.
» عدم تغییر در رنگ و شکل.
» ترمیم کاری ها و بتونه کاری ها ی در سطح کار مشخص نباشند.

» دقیق و مهندسی بودن اساس و ساختمان طرح که تمامی ابعاد با هم همسان، قرینه و یک اندازه باشند که اگر اسکلت طرح دقیق نباشدبهترین خاتم نیز بر روی آن، نماو جلوه ای ندارد و کل طرح را از بین می برد به همین جهت است که یک هنرمند خاتم کار، باید یک نجار چیره دست هم باشد.
» رنگ کاری و روکش دادن محصول بایستی ماهرانه و بدون ناهمواری و شفاف باشد.
» نقش ها و مثلث ها هر چه ریزتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر است.
» وزن مناسب جعبه نسبت نوع مصرف آن.

خاتمكاري كاخ موزه سبز
خاتم كاري كاخ موزه سبز از جمله هنرهاي نفيسي است كه در اين كاخ ديده مي شود اين خاتمها در دفتر كار در طبقه اول كاخ خودنمايي مي كند.
در اين اتاق اولين چيزي كه بيننده را مسحور خويش مي كند خاتمهايي است كه حاصل هنر و ذوق هنرمندان عاشقي است كه ثمره تلاش خويش را در اين اتاق به يادگار گذاشته اند. حاصل كار اين هنرمندان شامل خاتمكاري ازاره هاي اتاق كه به مساحت حدود 20 متر مربع(92×70/2) روي ديوارها و درگاهيها كشيده شده است.

علاوه بر اين 6عدد چوب پرده خاتم به طول تقريبا 2مترآذين بخش بالاي پرده هاست اثاثيه اتاق شامل ميز،صندلي،اشياﺀ روي ميز،كتابخانه مزين به خاتم و قاب عكس مي باشد هم چنين يك عدد آباژور به شكل گلدان تزييني بسيار زيبا و منحصر بفرد كه در گوشه اتاق خودنمايي مي كند.
خاتمكاريهاي دورتادور اتاق و گلدان با امضاﺀ استاد محمد صنيع خاتم به ترتيب به سالهاي 1307 و 1312 است خاتمكاري اين اتاق تقريبا 2 سال طول كشيده است كه اين خاتمها با نظارت استاد محمد صنيع خاتم و كار شاگردان وي :استاد حسين شفقت،استاد ابوالقاسم جلوه،استاد احمد مسكوكي،استاد محمد خرمي انجام شده است.

خاتمكاري اتاق شامل 7 طرح شبيه به هم مي باشد كه اين طرحها به نام ترنج و شمسه هشت معروفند (نقش هندسي گره) كار شده است.خاتمهاي به كار رفته از مرغوبترين خاتمهاي موجود مي باشد كه نمونه آن در كاخ مرمر كار شده است همه مواد بكار رفته در اين خاتمكاري از مصالح طبيعي مي باشد شامل:استخوان،چوب،و مفتولهاي برنج (در اينجا ازچوب فوفل براي رنگ قهوه اي تيره،چوب عناب براي رنگ قرمز ، استخوان براي رنگ سفيد و از استخوان رنگ شده براي رنگ سبز استفاده شده است).
زيرسازي اين خاتم از چوب جنگلي (توسكا) است.انواع خاتمهاي متن به سبك دوره قاجار و حاشيه هاي مختلف(خاتم پروارو- پره وارو- خاتم متن سفيد استخواني- خاتم متن تو گلو سبز –خاتم متن جويي سيمي- توگلو سيمي- خاتم متن جويي سفيد- خاتم متن شمسه دار) و خاتم حاشيه (خاتم جو استخواني- خاتم بغل شش سيمي سفيد- خاتم شمسه دار سبز تو گلو سفيد- خاتم پره شانزده تايي- خاتم شمسه دارعناب تو گلو سفيد)با طرحهاي بازوبندي شمسه هشت در پنج رنگ زينت بخش ازاره اتاق مي باشد.حاشيه هايي كه براي كادربندي طرحها بكار رفته از چوب فوفل و استخوان مي باشد كه با خاتم جو و گلهاي شانزده تايي و طرح قاتلي دانه تزيين شده است، قابهايي كه طرحهاي خاتم را در خود جاي داده شامل يك قاب مستطيل شكل كوچك به ابعاد 5/16×25 است كه در بالاي قاب مستطيل بزرگتر به ابعاد 55×25 قرار گرفته است.اين قابها با طرحهاي مشابه تكرار شده اجراي اين خاتم بر روي زمينه اي تزييني با تحدبي تقريبا در حدود 2 سانتيمتر صورت گرفته است.
در قسمت شومينه اتاق ،بغل ستون شومينه دو قاب مستطيل به ابعاد 5/16×11 و 5/54×11 با طرحهاي ذكر شده وجود دارد كه ظرافت اين خاتم جلوه زيبايي به

شومينه داده است.درب چوبي تزييني به ابعاد 40×37 براي شومينه تعبيه شده كه با طرحي شبيه طرحهاي ديوار خاتمكاري شده است .
چوب پرده هاي اتاق با خاتم طاقي در قسمت وسط كادر مستطيلي و خاتمهاي حاشيه تك گلي (يك گل)،متن سبز،جوسبز متن سفيد،خاتمكاري شده و در قسمت وسط چوب پرده تاجي خاتم كاري شده وجود دارد. در گوشه اتاق گلدان بسيار زيبايي خودنمايي مي كند كه خاتمكاري آن اثر استاد محمد صنيع خاتم است زيرسازي گلدان ازچوب جنگلي است و با خاتم و معرق استخوان به صورت ساقه اسليمي كار شده است.زيبايي اين گلدان به خاطر نجاري و معرقكاري م

نحصر به فرديست كه روي آن انجام شده ،روي بدنه گلدان اسليمي هايي از استخوان در كنار طرحهاي هندسي تركيب بسيار زيبايي را بوجود آورده است.خاتم پاجعبه اي،متن قرمز تو گلو سيمي،خاتم شمسه دار،پره اي سبز،دورنگ،ابري،متن گلدان را پر كرده،حاشيه هاي گلدان از خاتم شش گلي و جو مي باشد.
اشياﺀ ديگر اتاق از جمله قاب عكس،ميزها و صندلي،كتابخانه تزييني،اشياﺀ تزييني روي ميز و سطل زير ميز همه با طرحها و خاتمهاي مشابه كار شده است.
خاتمهاي موجود در كاخ موزه سبز بعد ازگذشت سالها نياز مبرم به مرمت و بازسازي داشته كه بر حسب اين نياز مرمت خاتمهاي موجود در تاريخ 10/8/81 شروع گرديد مرمت اين خاتمها توسط اساتيد اين فن، استاد صفر سامي و استاد محمد هادي گلريز خاتمي انجام شد. بعد از پايان مرمت ,اين اتاق به مناسبت هفته ميراث فرهنگي بازگشايي شد و مجددا به معرض ديد عموم گذاشته شد.

دربارۀ استاد علي نعمت، استاد خاتم

هنرمندي به قدرت و استعداد و با تكيه بر نيروي ايمان شاهكارهاي آفريده و امروز در موزه‌ها كاخهاي بزرگ دنيا درخشش و جلوه خاص دارد.
يكي از مسايلي كه از ديرباز، در شناساندن كشور ما به جهانيان تاثير بسزايي داشته و نام ايران و ايرانيان را در سراسر گيتي بلند آوازه ساخته است هنرهاي ملي ما و آثار ارزنده‌اي است كه زاييده دستهاي هنر‌بار و انديشه‌هاي پر ايمان هنرمندان ايراني است. هنرهاي ملي ايرانيان كه هر كدام به نوبه خود داراي ارزش خاصي مي‌باشند عبارتند از: خاتم‌كاري- منبت‌كاري- قالي‌بافي- زري‌بافي-

كاشي‌سازي- ميناكاري- تذهيب‌كاري- مينياتورسازي و فنون مختلف ديگر كه امروز مورد توجه و استقبال مردم جهان قرار دارد و براي هر يك از آنها اعتبار و اهميت خاصي قايل ميباشند. با توجه به اهميت موضوع، از اين پس، كوشش ما نيز بر اين پايه خواهد بود كه خوانندگان گرامي مجله "هنر و مردم" را با هنرهاي ملي ايران و هنرمنداني كه اين شاهكارهاي هنري را با نيروي ايمان و ذوق و قريحه خود مي‌آفرينند، بتدريج آشنا سازيم.

استاد علي نعمت هنرمند خاتم‌كار، نخستين چهره‌اي است كه ما در اين شماره به معرفي او مي‌پردازيم و شما را با او كه به حق يكي از هنرمندان چيره‌دست و مبتكر كشور ما بشمار مي‌رود و آثار ارزنده‌اش امروز در موزه‌ها و كاخ‌هاي بزرگ دنيا معرف ذوق لطيف ايراني است بيش از پيش آشنا مي‌كنيم. اما پيش از معرفي اين هنرمند، بجا است كه اگر براي مزيد اطلاع خوانندگان شمه‌أي درباره خاتم‌كاري و تاريخچه اين هنر ظريف بطور اختصار درج كنيم:

خاتم‌كاري يا بعبارتي خاتمه بندي از هنرهاي است بصورت امروز ،تقريبا از چهارصد يا پانصد سال پيش در ايران رايج بوده و در حقيقت از زمان سلطنت صفويان رو به تكامل نهاده است . خاتم‌كاري در عصر صفويان آنچنان مورد توجه بوده كه بعضي از شاهزادگان هنرمند و با ذوق صفوي مانند سلطان ميرزاي صفوي در اين كار استعداد قابل توجهي داشته و ساعات فراغت خود را بكار خاتم كاري كه در آن زمان به « خاتم بندي » ‌مشهور بوده مصروف ميكرده اند و فرار گرفتن اين هنر را مايه فخر و مباهات خود ميدانسته اند .

مصالح و مواد اوليه اي كه در ساختن خاتم‌كاري بكار ميرود، عبارت است از:
1-چوب(انواع مختلف) 2-استخوان(انواع گوناگون) 3-عاج 4- فلزات 5- سريشم(نوعي چسب) 6-نخ پرك 7- رنگ (براي رنگ كردن استخوان‌ها ).
در دوران صفويه خاتم‌كاري در شهرهاي جنوبي ايران بخصوص در شهر هاي شيراز –اصفهان و كرمان راه پيشرفت و ترقي را بسرعت پيموده و هنرمندان آن دوره آثار بسيار زيبا و قابل توجهي از خود باقي گذاردند اما در دوره قاجاريه بعلت عدم توجه اولياي امور به خاتم‌كاري، متاسفانه اين هنر رو به انحطاط و زوال گذارد و هنرمندان خاتم‌كار بتدريج دلسرد شده از كار خود كناره گرفتند و تنها معدودي از خاتم‌كاران در گوشه و كنار ايران، بطور پراكنده هنري خود ادامه دادند.

ميز خاتم هديه اعليحضرت همايون شاهنشاه به عليا حضرت ملكه انگلستان
خوشبختانه با ظهور سلسله پهلوي و دوران سلطنت اعليحضرت فقيد رضا شاه كبير، به موازات توجه خاصي كه به صنايع مستظرفه مبذول شد و موجبات احياي آنها فراهم گرديد ،هنر خاتم سازي نيز از حال ركود خارج شد و با ديگر راه پيشرفت و تكامل گرفت و در اين دوران بود كه آثار درخشان و تحسين انگيزي مانند « تالار خاتم » ‌ ساخته شد و بايد دانست كه سازندگان اين آثار پر ارزش هنرمندان شايسته اي بودند كه سالها در گمنامي و انزوا به‌سر ميبردند.

نكته اي كه ذكر آن در اينجا حتما لازم است موضوع يكنواختي كار و تقليد از ابتكارات گذش

تگان در خاتم‌كاري بود كه همين چند ساله اخير نيز بشدت رواج داشت و كار ابتكاري و تازه اي كه بتواند تنوعي در اين هنر پديد آورد عرضه نميگرديد و به همين جهت يك نوع يكنواختي خسته كننده برروي اين هنر پر ارزش سايه افكنده بود و طبع تازه جوي مردم هنر دوست را اقناع نميكرد، تا اينكه هنرهاي زيباي كشور به بهبود و پيشرفت هنر خاتم‌كاري توجه خاصي مبذول داشت و مخصوصا با استفاده از وجود هنرمند باذوق و مبتكر آقاي علي نعمت استاد و سرپرست كارگاه خاتم‌سازي ،كه طرحهاي نو اشكال كاملاً تازه و ابتكاري را، جانشين اشكال ساده و يكنواخت گذشته نمود، موجبات اعتلاي هنر خاتم‌كاري را فراهم ساخت.
حال كه تا اندازه اي شما با هنر خاتم‌كاري و تاريخچه آن آشنا نموديم، بهتر است به سراغ هنرمند شايسته برويم كه در سالهاي اخير با خلق طرحهاي نو و فرمهاي بي سابقه، شاهكارهائي در خاتمه كاري بوجود آورده است كه موجب مباهات و سرفرازي جامعه هنري كشور است. اين هنرمند پر استعداد و مبتكر، استاد علي نعمت است كه سرپرستي كارگاه خاتم‌سازي هنرهاي زيباي كشور را عهده دار ميباشد.
زادگاه علي نعمت شهر هنر خيز شيراز است، او در چهل و چهار سال پيش در اين شهر، ديده بجهان هستي گشود، از اوان كودكي به خاتم‌سازي، علاقه اي وافر داشت، اصولا مقدمات هنر خاتم‌كار را نزد استاد محمد خليل گلريز، فرار گرفت و زير نظر اين استاد، به رموز و ريزه‌كاريها ي اين فن آشنائي يافت و بتدريج در اين كار فردي بصير و متبحر شد، تا اينكه شخصا كارگاهي

دائر نمود و مدت چهار سال به تنهائي به اين كار اشتغال ورزيد.
استاد نعمت در سال 1317 به تهران آمد و با ساير هنرمندان خاتم‌ساز، در ساختن تالار خاتم همكاري نزديك و صميمانه اي بعمل آورد، آنگاه به منظور تكميل هنر خود، مدتي نيز نزد مرحوم محمد حسين صنيع خاتم، استاد مشهور و فقيد خاتم‌سازي بكار مشغول شد و در سال 1328بنا به پيشنهاد آن مرحوم در كارگاه خاتم‌سازي هنرهاي زيباي كشور مشغول كار شد.
پس از در گذشت مرحوم صنيع خاتم ،به پاس زحمات و كوششهاي قابل تحسيني كه علي نعمت

در پيشرفت هنر خاتم‌كاري بعمل آورده بود ،از طرف هنرهاي زيباي كشور بر پاست كارگاه مزبور منصوب گرديد و فعلا نيز در اين سمت به ادامه كوششهاي هنري اشتغال دارد.
امروزه در كارگاه خاتم‌سازي هنرهاي زيباي كشور جمعي از هنرمندان زير نظر استاد علي نعمت با كوشش و تلاشي خستگي ناپذير، به خلق آثار نو و جالبي در زمينه هاي خاتم كاري مشغول مي‌باشد ،آثاري كه بدون شك در معرفي هنر ملي ما به‌جهانيان تاثير فراواني در بر دارد.
از كارهاي بسيار جالب و در خور تقديري كه استاد علي نعمت تاكنون ساخته و اغلب اهدا گرديده است ، مي توان آثار زير را نام برد:
1_ سرويس بسيار زيباي لوازم التحرير كه از طرف اعليحضرت همايون شاهنشاه به رئيس جمهور ايتاليا اهدا گرديد.
2_ ميز خاتم بسيار زيبا و نفيسي كه در سفر پرزيد نت ايزنهاور رئيس جمهور امريكا به ايران، از طرف شاهنشاه ايران، به ايشان اهدا گرديد. اين ميز خاتم از شاهكار هاي هنر خاتم‌سازي بشمار مي‌رود و به همين جهت در نمايشگاه جهاني بروكسل به اخذ مدال طلا، بزرگترين مدال نمايشگاه مزبور، نائل گرديد. اين ميز بسيار جالب فعلا در موزه ملي واشنگتن نگاهداري مي شود.

3_ ميز زيبا و مجلل خاتمم به طول 220و بعرض 110 سانتيمتر كه مجموعاً 11 متر مربع خاتم دارد و در هر سانتيمتر مربع تقريباً 280 قطعه و در سراسر ميز سي‌ميليون و هشتصد هزار قطعه خاتم بكار رفته است در جلوي اين ميز كه به منظور اهدا به عليا حضرت ملكه انگلستان ساخته شده بود ، آرم سلطنتي انگلستان نقش شده است . اين اثر بسيار زيبا كه در شمار يكي از آثار پرارزش هنر خاتم‌كاري قرار دارد فعلاً در كاخ بوكينگهام نگاهداري مي‌شود . لازم به تذكر است كه طرحها و نقشهاي زيباي اين ميز خاتم بوسيله آقاي عيسي بهادري رئيس هنرستان هنرهاي زيباي اصفهان

، كه از جمله هنرمندان باارزش به شمار مي رود، تهيه شده بود.
_ ميز خاتم با طرح جديد و كاملاً ساده، كه فعلاً در موزه هنرهاي زيباي كشور حفظ ميشود. اين ميز ساده خاتم نيز از ذوق و ابتكار بي‌پيرايگي سازنده آن كه ميخواهد كارش خالي از تقليد باشد، حكايت مي‌كند. به پاس كوششها و مجاهدات قابل تحسيني كه استاد علي نعمت درساختن آثار پرارزش هنري خود نشان داده و در زمينه كار خاتم‌كاري افتخاراتي براي مردم و ميهن خود در كشورهاي ديگر كسب نموده، بارها افتخار شرف يابي به پيشگاه مبارك شاهنشاه را بدست آورده و مورد تفقد شهريار هنر پرور ايران قرار گرفته است، با توجه به همين نكته است كه در چهارم آبان ماه سال گذشته استاد نعمت به اخذ نشان درجه يك همايون نايل گرديد و در نمايشگاه جهاني بروكسل نيز نشان طلاي «گراند پري» بزرگترين و ارزنده‌ترين جايزه نمايشگاه را دريافت نمود. اين هنرمند شايسته فعلاً با جديت بيشتر به ادامه كششهاي هنري و تهيه طرحهاي تازه‌تر و جالبتر اشتغال دارد و بدون شك در آينده نيز بهتر از گذشته موفق خواهد شد كه شاهكارهايي در زمينه هنر خاتم‌سازي بيافريند و افتخاراتي ديگر بر افتخارات گذشته ميهن خود بيافزايد.
استاد علي نعمت درباره علل موفقيت خود، اظهار ميدارد كه در درجه اول به استعداد و قريحه ذاتي خود متكي هستم و بعد تشويقهاي هنرهاي زيباي كشور و فراهم ساختن وسايل كار از طرف اين موسسه عظيم هنري، مرا به ادامه كوششهايم ترغيب و دلگرم ميسازد.

ختم خاتم كاري
اگر چه صنايع دستي هر كشوري متفاوت است اما برآمده از خصوصيات فرهنگي، ملي، تاريخي و در يك كلام سرمايه ملي و فرهنگي يك كشور به حساب مي آيد. شايد از همين روست كه صنايع دستي، پاي ثابت رهاورد سفر جهانگردان به هر نقطه و سرزميني از جهان است.

با اين حال صنايع دستي در كشور ما دو روي يك سكه است از سويي نه تنها در هر شهري نشاني دارد بلكه ديگر آشناترين نشان كوي و برزن و عمارت ها و حتي خانه هاي ماست. اما روي ديگر اين سكه داستان متفاوتي است. انس بيش از حد با ساخته هاي دستي و ابتكارات جمعي اين انسان ها از سويي نيز موجب غريبي بيش از حد آنها شده است. كالايي كه همواره ديده مي شود اما كمتر شناخته شده است. اين مسئله تنها شامل ساخته ها و صنايع دستي نيست بلكه آفرينندگان اين آثار نيز بويژه هنرمندان اصيل و صاحب سبك اين وادي كم كم در غبار زمان و سرعت زندگي صنعتي از يادها مي روند. اين همه بهانه اي است براي آن كه نقش ها ونام هايي كه زماني هنر و فرهنگ اين مرز و بوم را رقم زده اند، تنها به گوشه موزه ها وكتابخانه ها سپرده

نشوند. خاتم، يكي از بديع ترين هنرهاي سنتي و اصيل ايراني است. هنري كه زماني نقش آفرين كاخ ها و ديوارهاي برجا گذاشته از پيشينيان است و بيشتر در قالب ظروف و يا آرايه ديگر اشيا استفاده شده است.