مقاله تحلیل نگرش علامه محمد اقبال لاهوی به پیامبر خاتم ( ص ) و پیام ایشان

بخشی از مقاله

چکیده

هیچ شاعری در جهان اسلام یافت نمی شود که در وصف رسول اکرم - ص - و خاندان او ابراز عشق و محبت نکرده باشد. هریک از شعرا از دیدگاه خود دروصف پیامبر - ص - شعری و نغمه ای سروده اند، بعضی از شاعران که جنبهی عرفانی قویتری داشتهاند از جهات عرفانی و آنکه از جنبهی سیاسی دقیقتر بوده است، از جهت سیاست و هر کدام از ظن خود یار او شده و در عظمت وی سخن گفته و شعر سرودهاند. اقبال لاهوری شاعری است پارسی گوی که در شبه قاره هند توانست با اشعار دلنشین و عرفانیش و با توجه به شناخت کافی از اسلام، مبشر دین مبین اسلام باشد و در شناساندن دین اسلام و خاندان نبوت قدمهایی را بردارد.

ایشان از نوادر شاعرانی است که در چندین جهت و از ابعاد گوناگون در شأن رسول اکرم - ص - سخن گفته است؛ به گونهای که در جای جای دیوان، او به بهانههای مختلف به وصف جمال، کمال، سیرت، بصیرت، رسالت و نبوت و قول و فعل و سیرهی خاتم الانبیاء - ص - پرداخته است. در این نوشتارسعی شده است تا با بررسی آثار علامه اقبال لاهوری به تحلیل نگرش علامه محمد اقبال لاهوری به پیامبر خاتم - ص - و پیام ایشان پرداخته شود لذا در لابه لای آثار اقبال غور شده و هر جا سخن از وجود رسول اکرم - ص - شده است، به شرح و بسط آن پرداخته ایم.انتخاب روش مناسب برای انجام پژوهش، برای محقق از اهمیت خاصی برخوردار است؛ چرا که روش، راه رسیدن به هدف است، روش تحقیق در نوشتار حاضر، روش کتابخانه ای است که با توجه به موضوع انتخابی از روش تحلیلی بهره جسته ایم.

کلیدواژه ها: اقبال لاهوری، پیامبر خاتم - ص - ، اسلام، دین

.1 جایگاه پیامبر - ص - در شعر اقبال

.1-1 اعتقاد راسخ به رسالت پیامبر

اعتقاد راسخ به رسالت پیامبر و شیدایی و شیفتگی علامه به رسول االله - ص - بطوری که راز موفقیت خود و پایدرای در برابر مظاهر تمدن غرب را در ارتباط روحی با رسول االله - ص - می داند و می گوید یا رسول االله من هرچه دارم از محبت تو دارم.

1 مرا این سوز از فیض دم تست                                  بتاکم موج می از زمزم تست - ارمغان حجاز -

17دل به محبوبِ حجازی بسته ایم                                زین جهت با یکدیگر پیوسته ایم

18 رشته ما یک تولایش بس است                               چشم ما را کیف صهبایش بس است

20 عشق او سرمایه جمعیت است                               همچون خون اندر عروق ملت است - اسرار و رموز -

شاعر در کتاب اسرار خودی ارزش ها و اصول بنیادی زندگی امت اسلام را برمی شمارد و از آن میان ارتباط دائم امت را با نبی گرامی ذکر کرده و طبع شعری وی عنان اختیار را از وی سلب کرده به مدح و ثنای پیامبری پردازد.

15 در دل مسلم مقام مصطفی است                            آبروی ما زنام مصطفی است - اسرار و رموز -

.1-2 رسول االله - ص - مصداق انسان کامل اقبال بحثی دربارهی انسان کامل به عنوان دارندهی رفیعترین جایگاه خلقت پس از خدا دارد. او معتقد است وقتی انسان کامل گردید از هر مقامی بینیاز میگردد و در منظومهی شعر خود میگوید:

1 بنده حق بینیاز از هر مقام                                            نی غلام او را، نه او کس را غلام - جاویدنامه -

اقبال در حقیقت در جست و جوی یک انسان واقعی بود که از هر حیث کامل باشد؛ زیرا او از انسان جدید غرب که سرتا پا غرق در فساد و تباهی گردیده بود و از انسان بیتحرّک و مردهی شرق متنفر بود. به همین جهت اقبال در پی یافتن انسان ایدهآل از نظر خودش بود. اقبال در مثنوی اول کتاب خود که مثنوی اسرار خودی است، به بیان عظمت خودی پرداخته و نقش خودشناسی را در احیاء جوامع اسلامی گوشزد می کند. لکن این کیمیای محبت که خودی نام دارد، به خودی خود حاصل نشده و از برکت تشرف به محضر انسان کاملی حاصل میشود. این است که مقام خودی در دل مسلم از توجه به مقام مصطفی شکوفا میشود.

9 کیمیا پیدا کن از مشت گلی                                           بوسه زن بر آستان کاملی                                                                                                                                                        10شمع خود را همچو رومی برفروز                                  روم را در آتش تبریز سوز
11هست معشوقی نهان اندر دلت                                  چشم اگر داری بیا بنمایمت
12عاشقان او ز خوبان خوبتر                                           خوشتر و زیباتر و محبوبتر
13دل ز عشق او توانا میشود                                          خاک همدوش ثریا میشود - اسرار و رموز -
15 در دلم مسلم مقام مصطفی است                            آبروی ما ز نام مصطفی است

اقبال در این اشعار به مطالب بسیار مهم و با ارزشی در رابطه با عظمت پیامبر اکرم - ص - و ارتباط معنوی مسلمین با روح بلند آن حضرت و نقش پیروی جامعهی اسلامی از سیرهی رسول اکرم - ص - اشاره کرده است که عبارتند از:

.1-2-1 پرورش خودی در پرتو انسان کامل خودی که نور و شرار زندگی است، مایه ی حیاتش در قرار گرفتن افق انسان کامل بارور میشود. در غیر این صورت خودی از خودکامگی وطغیان سر بر خواهد آورد. از دیدگاه اقبال تمام انسانهای رشد یافته یا مستقیماً با انسان کامل مرتبط بودهاند یا غیر مستقیم.خودسازی واقعی بدون توجه انسان کامل که خودشناسی حقیقی است امکان ندارد. زیرا لازمه ی خودباوری و خودسازی عشق است و عشق یک امر مادی نبوده و از سوی خالق عشق توسط انسان عاشق گسترش مییابد که: »اصل عشق از آب و باد و خاک نیست« مشت گل انسان هنگامی به کیمیا تبدیل میشود که بوسه بر آستان انسان کاملی زند.
9 کیمیا پیدا کن از مشت گلی                                               بوسه زن بر آستان کاملی - اسرار و رموز -

یا مستقیماً توفیق رسیدن به محضر انسان کامل را حاصل می کند یا غیر مستقیم توسط انسانی که با انسان کامل ارتباط دارد با وی مرتبطمیگردد؛ مانند ارتباط مولوی با انسان وارستهای چون شمس تبریزی.

10 شمع خود را همچو رومی برفروز                                      روم را در آتش تبریز سوز - اسرار و رموز -

از دیدگاه مولانا که جناباقبال شدیداً شیفته ی وی است، شمس الحق تبریزی به اشارهی علی - ع - در مسیر مولوی قرار گرفته و انبار باروت او را مشتعل ساخته و به کوه آتشفشانش تبدیل نموده است.

.1-2-2پیامبر، معشوق نهانی و نهایی مسلمین پیامبر اکرم - ص - معشوق نهانی و نهایی همهی مسلمین است. عشق به پیامبر اکرم است که خودی را شکوفا میکند.

11 هست معشوقی نهان اندر دلت                                            چشم اگر داری بیا بنمایمت - اسرار و رموز -

چون پیامبر اشرف مخلوقات است، عاشقان او نیز بهترین عاشقان و اشرف عاشقان خواهند بود.

12عاشقان او ز خوبان خوبتر                                                      خوشتر و زیباتر و محبوبتر
13دل ز عشق او توانا میشود                                                     خاک همدوش ثریا میشود
14خاک نجد از فیض او چالاک شد                                              آمد اندر وجد و بر افلاک شد
15در دل مسلم مقام مصطفی است                                         آبروی ما ز نام مصطفی است - اسرار و رموز -