بخشی از مقاله
مروری بر مراقبت از دهان و دندان
مقدمه:
سلامت انسانها و در نتيجه سلامت جامعه نقش مؤثري در توسعه و توانمندي جامعه دارد ،سلامت محور توسعه است و سطح سلامتي جامعه نيز از توسعه يافتگي آن تا ثير مي پذيرد . مهمترين مساله در اين راستا آگاهي و شناخت كامل افراد مي باشد و اين امر ميسر نمي گردد مگر به كمك بهره گيري از روشهاي جديد آموزشي و انجام پژوهشهاي لازم ومتعدد .
با ارتقاء سطح آگاهي عموم مردم در زمينه بهداشت دهان ودندان از طريق آموزش روشهاي صحيح بهداشت و پيشگيري ، فرهنگ سازي وجلب مشاركت آنها ميتوان نگرش و رفتار و عملكرد آنان را در رابطه با سلامت دهان ودندان تغيير داده و با اين افزايش آگاهي ، تغيير نگرش ها ،باورها و در نهايت ايجاد الگوهاي صحيح رفتارهاي بهداشتي مي توانيم قدم مؤثري در تا مين سلامتي جامعه بر داريم .
مطالعات و تحقيقات انجام گرفته نشان مي دهد كه پوسيدگي دندان بطور چشمگيري در بين افراد جامعه شايع است .اين مساله بيانگر اين مهم است كه وجود مشكل پوسيدگي دندان به عنوان يكي از اولويتهاي بهداشتي درماني جامعه امروز بوده و به برنا مه ريزي دقيق آموزشي و بهداشتي درزمينه پيشگيري نياز دارد.
دهان و ساختمان دندان :
نقش دهان :
دهان در اعمال زيادي چون صحبت كردن ، خنديدن ، چشيدن ، گاز گرفتن ،جويدن وبلعيدن غذا نقش اصلي را به عهده دارد و اولين قسمت دستگاه گوارش است كه از لبها شروع و به حلق منتهي مي شود ، اولين قدم در عمل گوارش غذا ، خرد كردن و جويدن مواد غذائي است كه وظيفه آ ن به عهده دندانها مي باشد ،دندانها هر يك با شكل ويژه خود به اعمال بريدن (دندانهاي پيش )، پاره كردن (دندانهاي نيش)،نرم وله كردن (دندانهاي آسيا) و نهايتاّ به عمل جويدن غذا كمك مي كنند .
دندانها در عمل جويدن غذا نقش مهمي دارند اگر غذا خوب جويده نشود هضم آن مشكل ميشود .
هر انسان در زندگي خود دو نوع دندان در مي آورد :
۱- دندان شيري
۲- دندان دايمي
دندانهاي شيري :
رويش دندانهاي شيري معمولا از ۶ ماهگي شروع مي شود و تا حدود ۵/۲ سالگي طول مي كشد تعداد دندانهاي شيري ۲۰ عدد است . اگر رويش دندانهاي شيري چند ماه زودتر يا ديرتر از ۶ ماهگي شروع شود طبيعي است و نبايد نگران شد .ولي اگر بيشتر از ۹ ماه عقب بيفتد بايد ارجاع فوري داده شود.
دندانهاي دايمي:
از حدود ۵/۵ تا ۱۲ سالگي به تدريج دندانهاي شيري لق مي شوند و مي افتند . هر دندان شيري كه مي افتد ۲ تا ۶ ماه طول مي كشد تا جاي آن دندان دايمي در بيايد .تعداد دندانهاي دايمي ۳۲ عدد است .
پوسيدگي دندان :
پوسيدگي دندان را در اصطلاح عاميانه كرم خوردگي دندان گويند .پوسيدگي دندان با فعاليت ميكروبهاي داخل دهان در سطح خارجي دندان شروع مي شود .
هر دندان پوسيده يك يا چند علامت زير را دارا مي با شد:
-تغيير رنگ دندان از سفيد به قهوه اي يا سياه
-سوراخ شدن دندان در محل پوسيدگي
-حساس بودن يا درد گرفتن دندان در موقع خوردن غذاهاي گرم و سرد وترش يا شيرين ويا وقتي كه دندانها را روي هم فشار مي دهيم
بوي بد دهان.
علت پوسيدگي دندان :
به طور طبيعي صد ها نوع ميكروب در دهان وجود دارد . بيشتر ميكروبهاي داخل دهان بي خطر هستند .حتي بعضي از اين ميكروبها به هضم غذا كمك مي كنند . وقتي از دندانها به خوبي مراقبت نشود اين ميكروبها با مواد موجود در بزاق لايه نرم بيرنگ وچسينده اي تشكيل مي دهند كه بر روي دندانها مي چسبد وبا آب خالي شسته نمي شود .اين لايه را پلاك ميكروبي مي گويند .باكتريهاي موجود در پلاك از مواد قندي غذاها تغذيه مي كنند و در جريان اين كار اسيد توليد مي شود .اين اسيد توليد شده ميناي دندان را حل مي كند وپوسيدگي ايجاد مي گردد .
لثه وبيماريهاي آن :
لثه سالم صورتي رنگ است وكاملا به استخوان فك مي چسبد لبه لثه معمولاتيز است ومثل لايه اي روي دندان كشيده شده است . اگر بهداشت دهان ودندان رعايت نشود بافت نگهدارنده لثه دچار بيماري مي شود .در آغاز بيماري اول لثه پر خون قرمز ومتورم ميشود سپس با پيشرفت بيماري استخوان فك خورده شده ولثه عقب نشيني مي كند به تدريج دندان لق ميشود وخود به خود مي افتد .علت بيماري ماندن پلاك ميكروبي روي دندان به مدت طولاني وتبديل آن به لايه زرد يا قهوه اي كه به آن جرم دنداني گويند ميباشد.
روش درست مسواك كردن دندانها واستفاده از نخ دندان :
اول :انتخاب يك مسواك خوب :
-موهاي آن از نايلون نرم درست شده بود .
-موهاي آن مرتب ومنظم باشد
دوم :-خمير دندان :
قدرت پاك كنندگي كه باعث براق شدن دندانها مي شود
-خوشبو وخوش طعم كردن دهان و
-افزايش مقاومت دندانها در برابر پوسيدگي به دليل داشتن فلورايد .
*نكته مهم :لازم نيست مسواك كردن حتما با خمير دندان انجام گيرد بلكه اگر خمير دندان در دسترس نباشد بايد حتي با آب خالي مسواك كرد . توجه داشته باشيد كه استفاده از نمك خشك جوش شيرين يا ساير پودرها براي مسواك كردن درست نيست و باعث ساييدگي ميناي دندان و خراشيدگي لثه مي شود ولي استفاده از اب نمك رقيق شده ۰(نصف قاشق چاي خوري در يك ليوان آب جوشيده سرد شده )اشكالي ندارد .
سوم :مسواك كردن درست
۱- مسواك را با آب خيس كنيد وبه اندازه يك نخود از خمير را روي آن قرار دهيد .
۲- موهاي مسواك را به طور مايل (با زاويه ۴۵ درجه )روي سطح خارجي دندانها قرار دهيد به طوريكه نصف موهاي مسواك روي لثه قرار گيرد .در هر بار سعي كنيد مسواك روي دو دندان را به طور كامل بپوشاند .
۳-مسواك را همانطور كه روي دو دندان گذاشته ايد با دقت وملايمت به داخل فضاهاي بين دندانها ولثه فشار دهيد و۱۰ تا ۱۵ بار به سمت سطح جونده بكشيد .
۴-اين كار را براي سطحهاي خارجي و داخلي تمام دندانهاي آن فك انجام دهيد .
۵-براي سطحهاي داخلي دندانهاي جلو مسواك را به صورت عمودي بر روي دندانها قرار دهيد وبا حركات بالا وپايين اين سطحها را تميز كنيد .
۶-براي سطحهاي جونده مسواك را در روي سطح جونده دندانها كمي فشار دهيد تا موهاي مسواك به خوبي به داخل شيار هاي سطح جونده وارد شود . بعد چند بار مسواك را به جلو وعقب بكشيد تا سطح جونده به خوبي تميز شود
۷- چون خرده هاي مواد غذايي وميكروبها روي سطح زبان جمع مي شود بهتر است هر چند روز يكبار روي زبان را هم با مسواك تميز كنيد .براي اين كار مسواك را در عقب زبان قرار دهيد وبه طرف جلو بكشيد .(تميز كردن زبان نقش مهمي براي از بين بردن بوي بد دهان دارد .)
۸- پس از مسواك كردن دندانها وزبان دهان را چند بار با آب بشوييد.
۹- وقتي مسواك كردن دندانها تمام شد مسواك را خوب با آ ب بشوييد ودر جايي دور از آلودگي نگهداري كنيد .
توجه داشته باشيد كه هيچوقت مسواك خيس را در جعبه سر بسته نگذاريد چون هواي داخل جعبه دم مي كند و باعث رشد ميكروبها مي شود .
استفاده از نخ دندان :
با مسواك كردن نمي توان سطحهاي بين دنداني را به خوبي تميز كرد .براي اين كار بايد از نخ دندان استفاده شود .نخ دندان ، نخ مخصوصي است كه ا ز ابريشم يا نايلون ساخته شده است .قبل از مسواك كردن دندانها بايد با استفاده از نخ دندان سطحهاي بين دنداني را تميز كرد براي استفاده از نخ دندان بايد :
۱-قبل از استفاده از نخ ، دستها را باآب و صابون خوب بشوييد .
۲-حدود ۳۵ سانتيمتر از نخ دندان را ببريد .
۳-دو طرف نخي را كه بريده ايد ،در هر دو دست ، به دور انگشت وسط بپيچيد .
۴-سه انگشت آخر را ببنديد ودو دست را از هم دور كنيد تا نخ محكم كشيده شود .به اين ترتيب انگشت نشانه وشست هر دست آزاد مي ماند .
۵- قطعه اي از نخ به طول ۲ تا ۵/۲ سانتيمتر را بين انگشتا ن شست واشاره هر دست نگاه داريد .
۶-نخ را با حركتي شبيه اره كشيدن ،به آرامي به فضاي بين دندانها وارد كنيد ، مواظب باشيد فشار نخ لثه را زخم نكند .( براي وارد كردن نخ بين دندانهاي فك پايين از دو انگشت اشاره استفاده كنيد ،براي وارد كردن نخ بين دندانهاي فك بالا از دو انگشت شست يا يك شست ويك انگشت اشاره استفاده كنيد .)
۷- نخ را به كناره يكي از دندانها تكيه دهيد وبا ملايمت به زير لبه لثه ببريد . وقتي نخ را تا آنجا كه ممكن است به زير لثه برديد ، به سطح كناري دندان بچسبانيد و چند بار به طرف بالا وپايين حركت دهيد .
۸-نخ را كمي جابجا كنيد و قسمت تميز نخ را در همان محل ، به سطح كناري دندان ديگر بچسبانيد و همين كار را تكرار كنيد . بعد از آن ، نخ را از لاي دندانها خارج كنيد . آن قسمت از نخ را كه براي اين دندانها استفاده كرده ايد جا به جا كنيد و نخ كشيدن دندان بعدي را شروع كنيد . اين كار را براي تمام سطحهاي بين دندانها تكرار كنيد .
۹- پشت آخرين دندان هر فك را نيز مثل دندانهاي ديگر نخ بكشيد
روش معاينه دهان و دندان:
وسائل مورد نیاز :
چوب زبان ، چراغ قوه و گاز تميز
روش كار :
۱- معاينه شونده را روي يك صندلي بنشانيد .خود شما ،جلو روي او با يستيد ، از او بخواهيد كه دهان خود را كاملا باز كند . با چراغ قوه فضاي دهان را روشن كنيد .
۲- براي اينكه لثه وهمه سطحهاي دندانها را به خوبي معاينه كنيد ،بايد در كار خود نظم داشته باشيد و از يك طرف فك شروع كنيد .
۳- براي اينكه لثه وسطح زباني دندانهاي فك پايين يك طرف به خوبي ديده شود . بايد از بيمار بخواهيد كه زبان را به طرف ديگر ببرد وبا استفاده از چوب زبان آن را نگهداريد.
۴- براي اينكه لثه وسطح لبي دندانهاي فك بالا وپايين را بخوبي معاينه كنيد بايد با چوب زبان ، لبها و گونه را از سطح لثه دور كنيد .
۵- در داخل دهان ولاي دندانها ، به باقي مانده خرده هاي غذا توجه كنيد . اگر در لاي دندانها خرده هاي غذا ديده شود ، نشانه آن است كه شخص از دندانهاي خود خوب مراقبت نمي كند .
۶- همه سطحهاي مختلف را در تك تك دندانها معاينه كنيد ، وجود پلاك ، جرم و پوسيدگي دندان ( از يك لك كوچك قهوه اي يا سياه رنگ گرفته تا سوراخ شدگي دندان ) را بررسي نماييد .
۷-به تمام قسمتهاي لثه ، خوب نكاه كنيد تا در صورت وجود تورم متوجه آن بشويد .
۸-كف دهان ( زير زبان ) ، كام ، داخل گونه ها ولبها را به خوبي نگاه كنيد تا اگر زخم يا هر چيز غير طبيعي ديگر وجود داشته باشد .
۹- نوك زبان را با گاز تميز بگيريد و كمي به سمت خارج از دهان بكشيد . روي زبان ، زير زبان و دو طرف آن را به دقت نگاه كنيد تا در صورت وجود زخم يا غده متوجه آن بشويد .
مراقبت از دهان ودندان زنان باردار :
بعضي ها مي گويند كه ، زنان با هر زايمان يك دندان خود را از دست مي دهند . اين عقيده درست نيست . مادران زيادي هستند كه ، چون بهداشت دهان ودندان خود را رعايت ميكنند ، در تمام زايمانهايشان حتي يك دندان هم از دست نداده اند .ولي بايد بدانيم كه در دوران آبستني ، تغييراتي در بدن زن حامله پيدا مي شود كه امكان ايجاد پوسيدگي دندان وبيماري لثه را در آنها زيادتر مي كند :
۱-بيشتر زنان حامله ، علاقه زيادي به مصرف مواد قندي وشيريني دارند . مصرف زياد مواد قندي زمينه را براي پوسيدگي دندان وبيماري لثه مساعد مي سازد .
۲-زنان حامله در دوران بارداري ، گاه دچار حالت تهوع واستفراغهاي مكرر مي شوند . استفراغ كردن باعث مي شود كه بزاق دهان آنها اسيدي شود . اسيدي شدن بزاق هم احتمال ايجاد پوسيدگي دندان و بيماري لثه را زياد مي كند .
۳-بيشتر زنان حامله در اين دوران كم حوصله هستند وكمتر به بهداشت دهان ودندان خود توجه دارند .
توجه مهم :
گاهي به دليل رعايت نكردن بهداشت دهان و دندان ، روي لثه زن حامله يك غده پيدا ميشود .
قطر اين غده ممكن است يك سانتيمتر يا بزرگتر باشد . گاهي اين غده دردناك است .اين غده خطرناك نيست وبه آن تومور حاملگي مي گويند .در صورت وجود تومور حاملگي زن حامله را به مركز بهداشتي درماني ارجاع فوري دهيد .
روش مراقبت دهان و دندان در زنان باردار :
۱- رعايت بهداشت دهان ودندان را به زنان حامله توصيه كنيد وآ موزش دهيد .
۲- ضمن مراقبتهاي دوران بارداري ، در هر بار مراجعه زن باردار ، ضمن ساير مراقبتها ، دهان ودندان ولثه او را هم بايد به طور كامل معاينه ولزوم رعايت بهداشت دهان ودندان و روش صحيح آن را ياد آ وري كنيد . بنابر اين ، هر زن باردار را در ماههاي سوم تا هفتم هر ماه يكبار ودر ماههاي هشتم ونهم ، هر ماه دو بار معاينه ودر ما ههاي سوم ، پنجم وهفتم حاملگي در فرم مربوطه ثبت کنيد ودر صورت لزوم ارجاع دهيد .
۳- در صورت وجود استفراغ توصيه كنيد كه بعد از هر استفراغ ، دهان را با دقت بشويند وبا جوش شيرين دهانشويه كنند . براي اين كار ،مي توانند نصف قاشق چايخوري جوش شيرين را در يك ليوان آب جوشيده سرد شده حل كنند و با اين محلول غرغره نمايند .
۴- در صورت وجود تورم و خون ريزي از لثه ،ادامه نخ كشيدن ومسواك كردن دندانها ودهانشويه با آ ب نمك رقيق را توصيه كنيد براي دهانشويه با آب نمك ، نصف قاشق چايخوري نمك را در يك ليوان آب جوشيده سرد شده حل مي نمايند ودهان را با اين محلول غرغره مي كنند .
۵- اگر تورم و خونريزي لثه ادامه پيدا كرد ، يا تومور حاملگي يا مورد غير عادي ديگر ديده شد ،بايد فوري به مركز بهداشتي درماني ارجاع داده شود .
۶- پس از زايمان مادران باردار بايد يك بار تا سه ماه پس از زايمان وبار ديگر از سه ماه تا يك سال پس از زايمان توسط شما معاينه شوند ، وضعيت دهان ودندان آنها در پرونده خانوار ثبت گردد ودر صورت لزوم به دندانپزشك يا بهداشتكار دهان ودندان ارجاع داده شوند.
