بخشی از مقاله
معماري سيستم توزيعي مديريت اطلاعات بيمارستاني
چكيده
پيشرفت علم پزشكي و در كنارآن پيشرفت علم اطلاع رساني و علم كامپيوتر در سالهاي گذشته ، تحولات اساسي را در سيستمهاي مديريت بيمارستاني بوجودآورده است . سيستمهاي كامپيوتري در سيستمهاي مديريت بيمارستاني رخنه كرده و در بيمارستانها از سيستمهاي كامپيوتري اطلاعات پزشكي بهره برداري ميشود .حركتهاي مختلفي در اين راستا صورت گرفته است و
سيستمهاي متنوعي ايجاد شده است . در ايجاد اين سيستمها از روشهاي مختلفي بهرهبرداري شده . به هرحال تمامي اين سيستمها به هر گونه كه ايجاد شده باشند ، بايد شرايط خاصي را در بر بگيرند و مواردي را رعايت نمايند . در غير اينصورت سيستمها كارائي مناسبي در بهبود عمليات سيستم مديريت بيمارستان نخواهند داشت . در اين مقاله پس از بحثي مختصر پيرامون چنين سيستمهائي ، خصوصياتي را كه اين سيسستمها بايد داشته باشند مورد بحث قرار ميدهيم و پس ازآن طرح يك سيستم پيشنهادي و اجزاءآن مطرح شده و مورد بررسي قرار ميگيرد .
1- مقدمهاي بر سيستمهاي اطلاعات بيمارستاني
پيشرفت علوم پزشكي و رشد انفجارگونه تكنولوژيدر جهان ، در دو قرن اخير، منجر به پيچيدگي روابط و عمليات پزشكي گرديده است وباافزايش اين پيچيدگي نياز به علمي احساس ميگردد تا بتواند اين پيچيدگي را كنترل نمايد و هدايت عملياترا در اين ميان بدست گيرد .شالوده علم پزشكي امروز بر اطلاعات بناشده است زيرا اين اطلاعاتاست كه مشخص ميكند يك فراروند در عمليات پزشكي به چه صورت انجام شده و اين اطلاعات استكهبايد مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد تا بتوانبراساس آن
تصميمگيري بعدي را مشخص و برنامه ريزي نمود . اما هرچه پيچيدگي عمليات و قوانين بيشتر ميشود و حجم اطلاعات با سرعت سرسامآوري بالا ميرود علم پزشكي به عنوان يك مكانيزم منفرد از همگامي بارشد تكنولوژي در ميماند . قبل ازآنكه يك پزشك بتواند اطلاعات كافي را براي تصميمگيري در مورد بيمار بدستآورد ، زمان اجراي تصميم فرا رسيده و پزشك يا بايد زمان تصميمگيري را به تاخير بياندازد كه ممكن است خطر آفرين باشد و يا اينكه از دستيابي به اطلاعات
لازم چشم بپوشد و بر اساس بخشي از اطلاعات موجود تصميمگيري نمايد . در هر دو صورت خسارات فراواني ممكن است وارد شود . و اين،يعني زمان سريعتر ازآن ميگذرد كه اطلاعات موجود را مورد دسترسي و پردازش قرار داد .تصميم گيري در فضائي از تريليونهادادهآماري ، برايآنكهآيندهاي قابل پيش بيني را فراهم كند،نيازمند بررسي اين تريليونهادادهاست ،ولي قبلازآنكه
بتوان اين داده ها را پردازش كردآينده ، حال وگذشته شده است . در اينجا نطفههاي علوم اطلاعات پزشكي بنا نهاده شدوسيستماتيك كردن بررسي اطلاعات و روند تصميم گيري به عنوان يك ضرورت پذيرفته شد و به صورتيك علم درآمد و اختراع كامپيوترها به دادبررسي كنندگان اطلاعاتو تصميم گيرندگان رسيد و سرعت پردازش اطلاعات را به حد غير قابل تصوري بالا برد .
در پزشكي امروز حجم اطلاعات چنان بالاست كه بدون كامپيوترها نميتوان به هيچ عملي دستيازيد . سرعت عمليات سيستمها وحجم اطلاعات ورودي و خروجي يك سيستم با استفادهازتكنولوژي مديريتاطلاعاتوكامپيوتر آنچنان بالاست كه حيات يك سيستم كند و دور از اين تكنولوژي را در كنار ديگر سيستمها غير ممكن ميسازد . سيستمهاي قديمي موجود در بيمارستانها در دنياي امروز جوابگوي نيازها نيست .دريكتصميمگيري ، پزشك ، امروز نياز به هزاران موضوع اطلاعاتي از وضعيت بيمار و ساير اطلاعاتآماري دارد . بدون اين اطلاعات تصميمگيري پزشك بيشباهت به يك بند بازي نيست .
سيستمهاي اطلاعاتي بيمارستاني بايد داراي خصوصياتي باشند كه اين خصوصيات در بخشهاي بعدي مورد بحث قرار ميگيرند . همچنين يك سيستم نمونه مثالي بعنوان يك پيشنهاد و يك بررسي نمونه مطرح ميشود .
سيستم پيشنهادي بيمارستان به صورتي پيش بيني گرديده است تا علاوه بر امكان دستيابي به اطلاعات بيماران در سريعترين زمان ممكن و به كاملترين شكل ، عمليات اداري و مالي بيمارستان را كه يكي از معضلات مديريت يك بيمارستان محسوب ميشود با سادهترين نحوانجامداد.
توضيح پارهاي از اصطلاحات بكار رفته در متن
شبكه تشكيل ميشود از تعدادي كامپيوترمستقل كه بوسيله كابل با يكديگر متصل گرديدهو امكان مبادله اطلاعات با هم را دارند .
ايستگاه به كامپيوتري گفته ميشود كه در يك شبكه قرار دارد و ميتواند با كامپيوترهاي ديگر موج
ود در شبكه متصل شود .
سرويسدهنده SERVER كامپيوتري است كه در يك شبكه امكان خاصي را نظير ذخيرهسازي بانك اطلاعات در اختيار كامپيوترهاي ديگر موجود در شبكه قرار ميدهد .
سيستم توزيعي سيستمي است كه هر يك از بخشهايآن در يك كامپيوتر قرار گرفته است ولي از طريق شبكه دسترسي به تمام بخشها ميسر است .
سيستم متمركز سيستمي است كه تمام بخشهايآن در يك كامپيوتر قرار گرفته ( مخالف توزيعي ) . اين سيستم نسبت به سيستم توزيعي داراي معايبي است كه در متن مقالهپيرامونآن توضيحات
بيشتري ارائه ميشود .
2- خصوصيات عمومي كه سيستم اطلاعات بيمارستاني بايد داشته باشد
1-2- انعطاف پذيري
سيستمها تماما بايد از انعطاف پذيري بسيار زياد برخوردار باشند ، به نحوي كه تغييراتي را كه به مرور زمان با توجه به پيشرفت وتغييرات محيطي بايد بر سيستم اعمال نمود به سادگي بر سيستم قابل انجام باشد . اين انعطافپذيري ، عمر سيستم را به مدت بسيار زيادي افزايش ميدهد .
2-2- پياده سازي بر طبق اصول مهندسي
سيستمهاي كامپيوتري تشكيلات بسيار پيچيدهاي است كه در صورتي كه اين تشكيلات به نحو مناسب سازماندهي نشده باشد و از اصول مهندسي پيروي نكند ، مشكلات فراواني را در بر خواهد داشت . اين مشكلات منجر به عدم استفاده بهينه از سيستمها و در بعضي موارد شكست كلي سيستم ميشود .
3-2- توزيعي بودن سيستم
معمولا به سه طريق ميتوان سيستمها را ايجاد نمود :
1- سيستمهاي كامپيوتري منفرد و جدا از هم .
در اين حالت سيستمها به صورت مستقل ايجاد شده و هيچ ارتباطي با هم ندارند و بزرگترين اشكال چنين سيستمي در همين موضوع است كه نميتوان اطلاعات بخشهاي مختلف سيستمها را با يكديگر مبادله نمود . ايجاد چنين سيستمهائي در محيط يك بيمارستان بزرگ از نظر علم كامپيوتر كاملا مردود است .
2- سيستمهاي كامپيوتري متمركز .
در اين حالت يك سيستم بزرگ كليه عمليات را انجام ميدهد و عمليات كامپيوتري كل بيمارستان تحت نظارت يك سيستم انجام ميشود . در واقع يك كامپيوتر بسيار قوي در بيمارستان قرار گرفته و تمام بخشهاي بيمارستان به اين كامپيوتر متصل شده و عمليات خود را بر رويآن انجام ميدهد . توليد چنين سيستمهائي باعث كاهش ضريباطمينان سيستم ميگردد و همين موضوع باعث ميشود كه توليد نيمي ازچنينسيستمهائي در كشور به مرحله بهره برداري نرسد و در مراحل توليد متوقف بماند ، سيستمهاي به نتيجه رسيده نيز هزينه بسيار زياد و زمان بسيار زيادي را طلب ميكند كه گاها چندين برابر سيستمهاي توزيعي مشابه است . از طرف ديگر انعطاف پذيري سيستمها كم ميشود و به دليل پيچيدگي به سادگي نميتوان تغييرات لازم را در سيستمها به مرور زمان ايجاد نمود ، بنا
براين چنين سيستمهائي بسيار زودتر از رده كاري خارج ميشوند . اين سيستمها و سختافزارآنها در سال نياز به هزينه بسيار بالائي براي نگهداري دارند و از اين رو نسبت به سيستمهاي توزيعي مناسب نيستند .
3- سيستمهاي كامپيوتري توزيعي .
يك سيستم توزيعي به زبان بسيار ساده داراي خصوصيات زير است :
بيش از يك عضو ( سيستم ) دارد .
هر عضو ميتواند به صورت مستقل عمل نمايد . يعني اگر عضو ديگري وجود نداشته باشد خللي در عمليات سيستم پيش نميآيد . تبادل اطلاعات بين اعضاء بدون دخالت عامل خارجي ( انسان ) صورت ميگيرد . ( اپراتورهايسيستم در تبادل اطلاعات بين سيستمها دخالتي نميكنند ) .
اعضاء با يكديگر سازگارند .
منابع اطلاعاتميتواند در عضوهاي ديگر باشد . يعني لزوما تمام اطلاعات لازم براي يك سيستم
نبايد در همانسيستم متمركزباشد و ميتواند در سيستمهاي ديگر قرار داشته باشد و در مواقع لزوماز سيستم مورد نظر درخواست در اختيار قرار گذاشتناطلاعات انجام ميشود.اين موضوع از افزونگي اطلاعات ميكاهد .يعني اطلاعاتي كه در يك سيستم به صورت محدودمورداستفاده قرار ميگيرد ولي در سيستم ديگركاربرد زيادي دارد در هر دو سيستم ذخيره نميشود بلكه در سيستمي ذخيره ميشود كه كاربرد زيادي دارد .
نوع برنامهها و محيط هر عضو ميتواندبا عضوديگرمتفاوتباشد.به عنوان مثال يكسيستم در محيط سيستمعامل DOS و سيستمديگر در محيط سيستمعامل UNIX عملنمايد. يا اينكه يكسيستم در محيط كامپيوترهاي Main و ديگري در محيط كامپيوترهاي PC عملكند . چنين سيستمهائي سريعتر توليد ميشوند ، ارزانتر هستند ، سختافزار ارزانتري نياز دارند ، ارزانتر نگهداري ميشوند و انعطافپذيري بسيار بالائي دارند و همچنين قابليت اطمينان بالاتري دارند . يك محاسبه رياضي نشان ميدهد كه اگر يك سيستم داراي n بخش باشد و هر بخش درصد خطاي E را داشته باشد درصد خطاي كل سيستم عبارت است از :
n
در سيستم متمركز E
در سيستم توزيعي E*n
و واضح است كه در مواقعي كه n بسيار بزرگ باشد ، چه تفاوتي بين قابليت اطمينان سيستمهاي متمركز و توزيعي وجود دارد .
4-2- امنيت بسيار بالا
امنيت در سيستمهاي بيمارستاني جايگاه ويژهاي دارد . از قابليتهاي امنيتي سيستم ميتوا
ن موارد زير را برشمرد :
بررسي وضعيت در خواست كنندگان از نظراجازه دستيابي به اطلاعات و برنامهها .
تعريف تائيد كننده و صادر كننده اجازه براي يك عملخاص از بين افراد مختلف ( امضاء تائيد) .
تعريف قابليت دستيابي عموميدرحالتهايخاصبانظرمديريت. محدود سازي اپراتورها از لحاظ قدرت اعمال تغييرات در سيستم. ( هر اپراتور فقط به محدودهاي كه مجاز است وارد شود ) .
يافتن تغييرات غيرعادي در سيستم .
يافتن تغييراتحاصل از نفوذ غير كاناليزهبهسيستم .
يافتن تغييرات در كدها و وضعيت سيستمامنيتي .
هشداردهي در مواردي كه احساس شود امنيت سيستم به مخاطره افتاده و يا اينكه خللي در عمليات عادي سيستم پيشآمده باشد و ارسال اين هشدار به سيستم مديريت بصورت خودكار .
5-2- مكانيزمهاي جستجوو استنتاج هوشمند
انجام عمليات هوشمندانه به صورتي است كه ميتوان شيوههاي عمليات جديدي را بخصوص در زمينه جستجو و استنتاج اعمال نمود. واين بهكاربر امكان ميدهد كه خود روالهاياستنتاج و جستجوي مورد نياز خودرا طراحي نمايد .
6-2- زبان برنامهسازي ميزبان HOST LANGUAGE
در بكارگيري عملياتي سيستم امكاندارد حالتي پيش آيد كه درآن حالت سيستم جوابگوي نياز كاربران نباشد . از اين جمله حالات ميتوان به مواردي كه يك محقق نياز به انجام يكجستجوي بسيار پيچيده كهبا ساختهاي موجود در سيستم قابل انجام نيست اشاره كرد. در چنين حالتي بايد مجموعهاي از كتابخانههاوابزارهاTOOLSBOX رابهزبانهاي برنامه سازي متداول در اختيار داشت كه توسط اين ابزارها و با كمك كتابچههاي راهنماي برنامهنويسي ، يك برنامه نويس بتواند عمليات مورد نظر خود را انجامدهد .
7-2- ابزارهاي جانبي اعمال تغييرات سيستمي
در يك محيط كاربردي ، ابزارهاي جانبي اعمال تغييرات سيستمي از اهميت ويژهاي برخوردار است . اينابزارها بايد از سادهترين عمليات گرفته مانند تغييرمحل كاراكترها بر صفحه كليدو تغيير شكل و رنگ منوها ، تا عمليات پيچيده مانند تغيير قوانين ( مثلا تغيير بندهاي نظامهماهنگ پرداختحقوق در سيستم حقوق ودستمزد ) را انجام دهند .
8-2- رابط كاربر در محيط فارسي - لاتين
باتوجه به وضعيت محيط نوشتاري در بيمارستانهاكه محيط تركيبي فارسي-لاتين است در تمام سيستمها بايد اين مسئله در نظر گرفته شود.
9-2- استقلال سيستمها
سيستمهابايد ازيكديگر كاملا مستقل باشند . بگونهاي كه در صورتي كه تنها يك سيستم در محيط وجود داشته باشد ميتواند به حيات خود ادامه دهد .
اين موضوع در چند مورد نقض ميشود وآن مواردي است كهاصولا عمليات سيستم كنترل ONLINE عمليات سيستمهاي ديگر است. از جمله سيستم اطلاعات درماني و سيستم مديريت عمليات .در اين حالت وجود يكسيستم بدون ارتباط با ديگر سيستمها معنائي ندارد .
10-2- امكان ارتباط با خارج
سيستمها بايد اين امكان را در اختيار قرار دهند كه در صورت نيازازخارج از بيمارستان به اطلاعات مورد نياز دست يافت . مثلا پزشك معالج بتواند از مطب خود و توسط مودم به اطلاعات مورد نياز خود دست پيدا كند .
همچنين در صورتي كه در ساير بيمارستانها ، سيستم مكانيزه وجود داشته باشد ، اين سيستم بتواند اطلاعات خود را با ساير بيمارستانها رد و بدل نمايد . مثلا پرونده يك بيمار خاص را از بيمارستان ديگري دريافت و يا در اختيار بيمارستان ديگري قرار دهد .
11-2- امكان وجود پروندههاي دستي به صورت موازي
در مواقعي كه تشخيص داده شود پرونده دستي نيز در كنار پرونده كامپيوتري بايد وجود داشته باشد ، خود سيستم علاوه بر مديريت پروندههاي كامپيوتري ، به مديريت پروندههاي دستي نيز اقدام كند و هماهنگي كامل بين پروندههاي دستي و پروندههاي كامپيوتري وجود داشته باشد .
3- بررسي يك سيستم نمونه پيشنهادي
1-3- سازمان سيستم پيشنهادي
با توجه به عملياتي كه در بيمارستانها انجام ميگردد ، سيستم بايد داراي دو بخش اصلي و چند بخش فرعي باشد كه بر روي كليه ايستگاههائي كه در بيمارستان پيش بيني ميشود سازماندهي شود .
از هر يك از كامپيوترهاي موجود در ايستگاهها كه در تمام بخشها پزشكي ، كلينيكها ، بخشهاي اداري و جانبي وآزمايشگاهها نصب ميشود ، بخشي از سيستم كه مربوط به ايستگاه ميباشد قابلاستفاده است. مثلا از ايستگاه اطلاعات ميتوان به سرعت و به سادگي به ليست بيماران بستري در تمام بخشها دست پيدا كرد و امثالآن .
همچنين مديريت بيمارستان بايد امكان دستيابي و كنترلكليهاطلاعات موجود در سازمان را در هر لحظه داشته باشد به صورتي كهبتواند تا جزئيترين اطلاعات موجود را مشاهده و كنترل نمايد .
دو بخش اصلي سيستم عبارتند از :
1 - سيستم اطلاعات باليني و درماني
دراين سيستم سوابق كليه بيماراناعماز بستري شده و يا بيماران مراجعه كننده به كلينيك بيمارستان نگهداري و در صورت نياز در اختيار پزشك معالج قرار ميگيرد .
اطلاعاتكامپيوتري بيماران بايد شامل موارد زير باشد:
مشخصات بيمار
شرحمعالجات انجام شده
نتايجآزمايشات
ليستداروهاي مصرفشده به همراهزمان مصرفوميزانآن تصاوير نمودارهاي تجهيزاتاندازه گيريوضعيتبيمار نظير نوارقلبي و غيره و حتي تصاوير راديولوژي
فرمهاي علائم حياتي بيمار
......
تمام اين اطلاعات از طريق ايستگاههاي موجود در كليه بخشها وآزمايشگاههاي بيمارستان قابل دسترسي است .
2 - سيستم اطلاعات مالي
در اين سيستم كليه عمليات گردش ريالي و حسابداري به صورت منسجم و به هم پيوسته كنترل ميگردد و محاسبه هزينه بيماران و ساير هزينههاي مطرح در بيمارستان به سادگي و به سرعت قابل انجام است .
بخشهاي فرعي سيستم عبارتند از :
1- سيستم اطلاعات پرسنلي و كارگزيني
2- سيستم حسابداري
3- سيستم انبارداري گسترده
4- سيستم اطلاعات پروندههاي عمومي و متفرقه سازمان
5- سيستم داروخانه بيمارستان
6- سيستم فروشگاه تجهيزات پزشكي
7- سيستم حضور و غياب كاركنان و كارت زني
8- سيستم تعيين موقعيت پزشكان
9- سيستم حقوق و دستمزد پرسنل
10- سيستم اطلاعات
11- سيستم پذيرش
12- سيستم پذيرش و تعيين وقت كلينيكها
13- سيستم مكاتبات و بايگاني نامهها
14- سيستم مديريت عمليات
15- سيستم تله كنفرانسينگ ( كنفرانس از راه دور )
2-3- محيط عمومي سيستم
هر يكاز سيستمها به عنوان يك عنصر مستقل بر روي كامپيوترهاي PC عمل ميكند . از طرفي هر يك از PC ها به عنوان يك گره (Node) از يك شبكه محلي (LAN) و يا شبكه گسترده (WAN) تلقي ميگردد و هر سيستم ميتواند از طريق محيط شبكه با ديگر سيستمها ارتباط برقرار نمايد.ارتباط بين هر يكاز اين عناصر مستقل (PCها) در مسيرهاي كوتاهاز طريق كابل هاي مخصوص انجام ميگيرد.به اينگونه شبكههاكه معمولا در يك ساختمان برقرار ميشود LAN يا شبكه محلي اتلاق ميگردد و
درحالتي كه عناصر در فاصلهاي بيشتر قرار داشته باشند،برقراري ارتباط بين عناصر معمولا توسط خطوط تلفن انجام ميگردد و توسط عبارت WAN يا شبكه گسترده و پهناور ناميده ميشوند . عمليات كنترل تبادل اطلاعات بين عناصر شبكه توسط تعدادي كامپيوتر PC تحتعنوان SERVER انجام ميگيرد . براي مواردي كه نياز به سرعت و حجم بالاي پردازش باشد از كامپيوترهاي Mini ويا
كامپيوترهايMain استفاده ميشود . در واقع معمولا يك كامپيوتر سريع درهر شبكه ميتواند توسط عناصر ديگر موجود در شبكه مورد استفاده قرار گيرد و در مواقع خاص كه لازماست حجم زيادي ازاطلاعات با سرعتبالا مورد پردازش قرار گيرد اطلاعات و برنامه مورد نظر از طريق شبكه در اختيار كامپيوتر سريع قرار گرفته و پس از انجام پردازش نتايج به كامپيوتر متقاضي بازگردانده ميشود . در اين حالت لازم نيست كهبراي هر قسمت يك كامپيوتر سريع در نظر گرفته شود . بلكهيككامپيوتر سريع از طريق شبكه جوابگوي نياز چندين عنصر متقاضي خواهد بود .
شماي يك شبكه مثالي در شكل نشان داده شده است :
3-3- سيستم اطلاعات باليني و درماني
1- اطلاعات و سوابق بيماران
اساس كار اين سيستم بر سوابق بيماران استوار است. در واقع اطلاعات بيماران چه بيماران بستري شده در بخشها و چه بيماران معالجه سرپائي در كلينيكها در اين سيستم ثبت و از هر دو طريق قابل مشاهده است .
اين اطلاعات شامل موارد زير ميباشد :
اطلاعات گزارش درماني بيماران سرپائي در كلينيك كه توسط پزشك معالج ثبت ميگردد .
