بخشی از مقاله
چکیده:
بخش عظیمی از دستاورد های نوین در حوزه ی زبان و ادبیات فارسی مربوط به ابزارهای تحقیق و جستجو در متون الکترونیکی است که پژوهشگر را در راستای تحقیق و رسیدن به نتایج بهتر رهنمون خواهد بود . این ابزارهای نوین به طور معمول در بسترهای الکترونیک و فضای مجازی در پنجره های ویژه ای تعریف شده اند که به محقق قدرت جستجو ، متن یابی ، عروض یابی ، لغت یابی ، معنای لغت ، بسامد سنجی و کتابشناسی را خَواهند داد . در حوزهی زبان و ادبیات فارسی علاوه بر نرم افزارهای ادبی ، پایگاههای مجازی متعددی ایجاد شده که محققان و پژوهشگران از اطلاعات فناوری شده در آنها بهره برداری می کنند .
اطلاعات فناوری شده ی ادبی در بسترهای مختلف الکترونیکی به صورت نرم افزار ادبی در لوح فشرده، نرم افزار ادبی در پایگاه اطلاع رسانی ،کتاب الکترونیک ،کتابخانه ی الکترونیک و بانک اطلاعات اینترنتی ، پردازش و ذخیره سازی می شوند که هریک از این منابع مزایای خاص خود را دارند اما همه ی انها زمانی کارامد هستند که برای محقق امکان و ابزار تحقیق درون متنی را فراهم اورند و تنها به منزله ی یک منبع اطلاعاتی نباشند .
اگر بسترهای الکترونیک مجهز به ابزارهای درون متنی باشد و تولیدکنندگان محتوای الکترونیکی بتوانند صفحات کاربری خود را به امکانات تحقیق و پژوهش مجهز کنند ، علاقمندان به پژوهش در حوزه ی زبان و ادب فارسی قادر خواهند بود به جزییات بیشتری از یک موضوع ادبی دست پیدا کنند .در این صورت است که بهره وری از منابع الکترونیکی موجب رعایت اقتصاد زمان برای محقق و پژوهشگر می شود و با صرف کمترین زمان تحت اختیار می توان به دستاوردهای بزرگی در حوزه زبان و ادبیات فارسی دست پیدا کرد که در این مقاله ی میان رشته ای با توجه به هر دو تخصص الکترونیک و ادبیات به معرفی و اسیب شناسی برخی از انها می پردازیم .
کلید واژه: پژوهش ادبی - نرم افزار ادبی - نشر و ترویج - اطلاعات ادبی - فناوری اطلاعات - زبان و ادبیات فارسی
مقدمه
امروزه منابع الکترونیکی و شیوه های نوین دسترسی به اطلاعات ادبی از طریق انواع بسترهای الکترونیکی نظیر نرم افزار های ادبی و اینترنت چنان مورد توجه قرار گرفته که اسیب شناسی انها بیشتر از پیش باید مورد توجه قرار گیرد. شناخت نرم افزارهای ادبی و دانستن شیوه های فناوری اطلاعات، تولید محتوای الکترونیکی، تدوین داده ها، و ایجاد ابزارهای جستجو و تحقیق در متن یکی از دانشهای مهم روز در مواجهه با عناصر و داده های اطلاعاتی الکترونیکی است که اساتید زبان و ادبیات فارسی باید از کلیات ان اگاهی داشته باشند و نحوه ی استفاده از انها را فرا بگیرند .منابع الکترونیکی در ابتدا چندان مورد توجه مراکز دانشگاهی و صاحب نظران حوزه ی زبان و ادب فارسی نبود ولی به مرور با توجه به ضرورت کاربرد فناوریهای نوین و مزایای انها ، کابرد انها فراگیر شده و با اسیب شناسیهای دوره ای و باز خوردی ، عیبها ی انها به حداقل رسیده و منابع الکترونیکی جایگاه ویژه ای را در بازار محصولات فرهنگی پیدا کرده است .
اساتیدی که از الواح فشرده ی ادبی و نرم افزارهای تخصصی استفاده می نمایند اگر قادر به استفاده از نوار ابزار و پنجره های تحقیقاتی نرم افزارهای ادبی باشند ، مشاوران خوبی برای دانشجویان ، محققان جوان و تولیدکنندگان، در زمینه ی تولید و تدوین نرم افزارهای ادبی خواهند بود.اولین نرم افزارهای ادبی به صورت حرفه ای در سال 1380، وارد بازار اطلاعات الکترونیکی گردید. و تاکنون از نظر محتوا و مشخصه های فنی برای پژوهش و دسترسی به اطلاعات ، پیشرفت چشمگیری داشته است . این ابزار و روشهای نوین اطلاع رسانی و تحقیق علاوه بر نشر و ترویج زبان و ادب فارسی در گستره ی نا محدودی از مخاطبان ، بستری برای دست یابی به اطلاعات نوین را فراهم کرده است .
امروزه مزایای روشهای الکترونیک در نشر و ترویج زبان و ادب فارسی غیر قابل انکار است زیرا سرعت انتقال اطلاعات و سهولت دسترسی به انها برای مخاطبان بسیار حایز اهمیت است . حال اینکه با ابزارهایی نظیر جستجو در متن ، عروض یاب ، لغت یاب ، بسامد سنج ، لغتنامه همزمان ، تغییر خط و اندازه ی نوشتار و بسیاری از امکانات الکترونیکی ، زمینه ی تحقیق جامع تر و دقیق تر فراهم شده است .از آنجایی که در حوزه ی زبان و ادبیات فارسی ، منابع و ابزارهای الکترونیکی در زمره جدیدترین ابزار آموزشی و پژوهشی به شمار می رود ، معرفی این ابزارهای نوین ،تحقیق و پژوهش دربارهی انها،باید به صورت مستمر و به روز انجام بگیرد تا ادب دوستان ، دانشجویان و اساتید انها را بهتر بشناسند ودر جهت استفاده ی بهینه از ابزارهای نوین و حتی تکامل انها قدم بردارند.
پیشینه ی تحقیق در باره ی ابزارهای نوین نشر و ترویج زبان و ادب فارسی
در حوزهی زبان و ادبیات فارسی علاوه بر نرم افزارهای ادبی ، پایگاههای مجازی متعددی ایجاد شده که محققان و پژوهشگران از - - فناوری اطلاعات - - 2 ادبی شده در آنها بهره برداری کرده و از محتوای ادبی و ابزارهای تحقیقاتی در ان برای پیشبرد اهداف آموزشی و پژوهشی خود استفاده می کنند . - - فناوری اطلاعاتی در تمام کشورهای جهان اولویت اول توسعهی دولتها، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی است. گردآوری اطلاعات صحیح، به طور موثر، دسته بندی اطلاعات طوری که بتوان به هنگام ضرورت از آن استفاده کرد،امروزه از اصول اساسی موفقیت مؤسسات در حوزه های کاری است. - - - کلینی، - 4 : 1387
در سال 1389 و پس از ان تحقیقاتی توسط بنده - محمد ابراهیم جاذب نیکو- در مورد نرم افزارهای ادبی و اطلاعات ادبی در بسترهای الکترونیکی آغاز گردید و انواع محتوای الکترونیکی تولید شده در ایران از نظر نرم افزاری و کاربری مورد پژوهش و اسیب شناسی واقع شد و با استفاده از تخصص دوگانه ی خود - الکترونیک و ادبیات - ، بیش از بیست و سه نرم افزار ادبی و سی و شش پایگاه اینتر نتی و شبکه ی اجتماعی با محوریت زبان و ادبیات فارسی مورد ارزیابی قرار گرفت و توانستم اولین روشهای آسیب شناسی تحلیلی در مورد اطلاعات الکترونیکی مرتبط با حوزه ی زبان و ادبیات فارسی را پی ریزی نمایم که حاصل این تحقیقات در قالب مقالات متعدد در چندین دوره گردهمایی سالانه ی ترویج به جامعه ی ادب دوستان تقدیم شده است. در این روش کاملا ابتکاری نقص های نرم افزار
