بخشی از مقاله
چکیده
توسعه صنایع و رشد سریع جمعیت با توجه به افزایش مواد مصرفی و در نتیجه ازدیاد مواد زائد جامد از موضوعهایی است که اخیراً بحرانهای عظیمی در جوامع بشری به وجود آورده است. از میان روشهای متعددی که تا کنون به منظور جلوگیری از آلایندگی صنایع در محیط زیست ارائه شده است، کمینه سازی ضایعات را می توان یکی از موثرترین روشها قلمداد کرد. این روش یکی از کاربردی ترین روشهای کاهش ضایعات در واحدهای تولیدی، صنعتی، خدماتی و غیره محسوب میشود. لذا در امتداد همین امر در این مطالعه به بررسی نقش کمینهسازی ضایعات در صنایع و دستیابی به اهداف تولید پاکتر میپردازیم. این بررسی با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته و از نتیجه جمع آوری و مطالعه مقالات، تحقیقات و پایان نامههای مرتبط به دانش این سیستم گردآوری شده است.
نتایج این مطالعه نشان میدهد که با توجه به ارزش و اهمیت اقتصادی و بهداشتی زبالهها، اعمال مدیریت مواد زائد جامد با تاکید بر کمینهسازی، از طریق اجرای برنامههای مخصوص کاهش تولید زبالهها و انجام بازیافت و استفاده بهینه از منابع انرژی ضروری است. برای حفظ محیط زیست و دستیابی به تولیدات پاکتر همواره بهترین کار در مدیریت مواد زائد به ترتیب در مرحله اول پیشگیری ازتولید زباله،سپس تولِید کمتر زباله و بعد انجام بازیافت از زبالههای تولید شده در محل تولیدی صنایع بهنحوی که زباله تولِید شده کمتر جابجا و پخش شود انجام گیرد. با انجام این فعالیتها، هدف اصلی یعنی کاهش مقدار وحجم زبالههای تولیدی محقق شده و منجر به کاهش هزینههای کلان مربوط به مدیریت زباله، به خصوص در بخش جمعآوری و دفع نهائی مواد زائد جامد میشود.
واژههای کلیدی: آلایندگی، بازیافت، پیشگیری، پسماندهای صنعتی، مدیریت مواد زائد
مقدمه
حفظ ونگهداری محیطزیست و منابع طبیعی یکی از مهمترین چالشهایی است که بشر در آستانه قرن بیست و یکم با آن مواجه است. بحرانهای زیست محیطی کل نظام طبیعت را تهدید میکنند. آلودگی و تخریب طبیعت و اکوسیستمهای زمین نه تنها حق زندگی بسیاری از نوع بشر بلکه زندگی سایر موجودات را نیز تهدید میکند که به راحتی قابل انکار نیست - . - 1قابل توجه است که تحول در راهبردهای حفاظت محیط زیست، حاکی از تحولات رو به تکامل رویکردهای محیط زیستی میباشد که در ارتباط با گسترش مفهوم توسعه پایدار قرار میگیرند. با توجه به روند روبه رشد صنایع و فراگیر شدن آلودگی ناشی از آنهااخیراً، توجه به رویکردهای پیشگیرانه از جمله کنترل آلودگیها و بازیافت رشد فزاینده ای یافته است به عبارتی تولید پاکترٌ از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
برنامه محیط زیست سازمان مللٍ مفهوم تولید پاکتر را در سال 1989 معرفی کرده است و آن را به عنوان یک استفاده مداوم از یک استراتژی زیست محیطی یکپارچه پیشگیرانه در فرآیندها، محصولات و خدمات نام برده و برای افزایش بهرهوری و کاهش خطرات برای انسان و محیط کاربرد دارد - . - 12در واقع تولید پاکتر، کاربرد مستمر یک استراتژی محیط زیستی جامع و کامل برای فرایند محصولات و خدمات، به منظور افزایش بازدهی کلی و کاهش آثار زیان آور برای انسان و محیط زیست با انگیزه حفظ محیط زیست توسعه یافته است. با اجرای رویکرد تولید پاکتر فرایندها، یک بنگاه اقتصادی می تواند با کاهش مصرف منابع از طریق کاهش پسماندها وجلوگیری از آلودگی، هزینههای مرتبط با حفاظت از محیط زیست را کاهش داده و باعث حفظ محیط زیست وبهره وری اقتصادی بالاتر شود یا به عبارتی بهرهوری سبز به دنبال داشته باشد . - 13 -
شایان ذکر است صنعتی سازی نقش مهمی در تولید کالاها و بقای زندگی بشر و بهبود شیوه زندگی بازی میکند. با این حال، پیامدهای منفی فعالیتهای صنعتی بر محیط زیست و منابع طبیعی را نمی توان نادیده گرفت. روزانه مقدار زیادی زبالههای صنعتی را ایجاد میکند که کشورهای در حال توسعه با کمبود زمین وافزایش هزینه ناشی از لندفیلها مواجه هستند - . - 19از میان روشهای مختلف و متعددی که تا کنون به منظور جلوگیری از آلایندگی صنایع در محیط زیست ارائه شده است، کمینهسازی ضایعاتَ را میتوان یکی از موثرترین روشها قلمداد کرد. این روش یکی از کاربردیترین روشهای کاهش ضایعات در واحد های تولیدی، صنعتی، خدماتی و غیره محسوب میشود.
بطور کلی مسئله حائز اهمیت در این سیستم مدیریتی، کاهش مصرف منابع و انرژی در صنعت و در نهایت کاهش ضایعات تولیدی میباشد و با کمینهسازی ضایعات می توان به تولیدات پاکتر، دستیابی بهتر و سریعتری رسید - . - 27در پژوهشی توسط Clellandو همکاران - 2000 - ، تغییر فرایند تکنولوژیکی، تغییر محصول، تغییر در ورودی مواد خام در کمینهسازی ضایعات موثربوده است - . - 11 همچنین در پژوهشی تفکیک در مبدا، استفاده مجدد از مواد، بازیافت و ممارست در خانهداریُ به عنوان روشی برای کمینه سازی ضایعات معرفی شده است - . - 26در بررسیهای Babu و همکاران - 2008 - ، کمینهسازی ضایعات را به عنوان یک برنامه مستمر از یک رویکرد سیستماتیکی در کاهش تولید ضایعات درمنبع تعریف کرده است و آموزش عمومی، ابتکارات سیاستهای دولتی و تفکیک زباله برای هدف بازیافت از عوامل قابل توجهی در کاهش ضایعات معرفی شده است - . - 9
در مطالعات انجام شده ضعف در بسته بندی محصولات در کمینهسازی ضایعات مانند استفاده از مواد غیر قابل بازیافت و مدیریت ناکارآمد در شیوههای بسته بندی تاثیر میگذارد - . - 16به عنوان نمونه در مطالعهای توسط بیناپور و همکاران بر روی مواد زائد شهرکهای صنعتی استان همدان، نشان داده شد که کمینهسازی و جداسازی پسماندهای خطرناک به صورت نسبتا مناسب صورت میگیرد اما محفظه خاصی برای نگهداری33/4 درصد زائدات خاص وجود ندارد که نتیجه این مطالعه ضرورت استقرار یک مدیریت مواد زائدجامد برای حفظ محیط زیست را نشان داد. همچنین، در پژوهشی در صنعت تولید مواد شوینده، کمینهسازی در مدت 6 ماه کاری نهایتاً در تولید ضایعات تا %18 کاهش ایجاد شد.
نتیجه مطالعه فرزادکیا و همکاران، در بررسی مدیریت پسماندهای صنعتی صنایع نشان داد که به منظورکاهش تولید پسماند خطرناک، در کوتاه مدت بایستی حداکثر بازیافت و استفاده مجدد از این مواد به عمل آید.شایان ذکر است که کمینهسازی، نقش بسیار مهمی در محیط زیست داشته به گونهای که در سالهای اخیر به دلیل بالا رفتن هزینههای دفع و تصفیه پسماندها، استفاده از مواد بیضررتر در صنایع از رشد جالب توجهی برخوردار بوده است. بنابراین با توجه است به تحقیقات پیشین یکی از گزینههای موثر برای دستیابی به تولیدات پاکتر در صنایع، کمینهسازی ضایعات میباشد. لذا در امتداد همین امر به بررسی آن پرداخته ایم.
روش تحقیق
این بررسی با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته و از نتیجه جمع آوری و مطالعه مقالات، تحقیقات و پایان نامههای مرتبط به دانش این سیستم گردآوری شده است.
نتایج
در سلسله مراتب مدیریت مواد زائد، کمینهسازی ضایعات همانطور که در شکل 1 نشان داده شده است در بالاترین سطح قرار دارد. کمینهسازی ضایعات به عنوان اصلی از توسعه پایدار در نظر گرفته شده است. همچنین به عنوان روشی موثر برای زباله ایجاد شده و روشی ضروری برای هر استراتژی در مدیریت زباله شناخته شده است. به دنبال آن استفاده مجدد، بازیافت، کمپوست، درمان و دفع میباشد - . - 23در واقع این مدل حرکتی به سمت مدیریت پایدار زباله را تاکید کرده و صنایع باید در سلسله مراتب مدیریت زباله، اولویت بیشتری در کاهش و پیشگیری از تولید پسماند داشته باشند - . - 25 در در حال حاضر، تعداد کمی از صنایع تفکیک مواد زائد جامد در منبع را برای هدف بازیافت به عنوان یکی از روشهای کمینهسازی ضایعات اعمال میکنند - . - 9 کاهش در منبع توسط صنایع به حفاظت از منابع طبیعی، صرفه جویی در انرژی و هزینه ها و کاهش تاثیر مخرب در زندگی انسان و محیط زیست کمک میکند که به طور گسترده ای توسط صنایع پذیرفته شده است - . - 28
