بخشی از مقاله
چکیده
خداوند متعال تمام موجودات را به سوی هدفی مشخص و معین هدایت کرده است. در مورد موجودی چون انسان که دارای اختیار و حق انتخاب میباشد؛ مجموعه آموزههایی از سوی حق نیز برای هدایت وی آورده شده است. این آموزهها بشر را در شناخت از خود، عالم هستی و هدف غایی زندگی و تقرب به سوی خداوند متعال، یاری میرساند. پیروی کردن انسان از این آموزهها که همواره اصولی یکسان داشته است و دین الهی نامیده میشود؛ همراهی کردن با حرکت تمام عالم هستی به سوی حق میباشد. در مواردی انسان بر خلاف این جنبش عظیم حرکت کرده و مؤسس آموزههایی گشته که ادیان غیرالهی نامیده میشود. از سویی دیگر امروزه مکاتبی چون مکتب حکمت خالده - سنتگرایان - شکل گرفته که بر این باور میباشد که تمام ادیان منشأ الهی دارد و انسان میتواند با پیروی کردن از آن به رستگاری برسد . در این پژوهش سعی میگردد با تشریح مختصر دیدگاه سنتگرایان در باره وحدت ادیان و همچنین دین الهی و ادیان غیرالهی با توجه به آیات شریفه قرآن کریم در مورد مطالب مطروحه فوق تحلیلهایی ارائه گردد. بدین صورت باطنی که پشت ظاهر وحدتآمیز این مکتب وجود دارد؛ هویدا میگردد و گرد و غبار برای یافتن صراط مستقیم هر چند به مقدار ناچیز زدوده میشود.
واژههای کلیدی: دین الهی، ادیان غیرالهی، سنتگرایان، فطرت
-1 مقدمه
خداوند متعال همواره انسانها و همچنین تمام موجودات دیگر را به سوی هدفی مشخص و معین هدایت کرده است. از زمانی که انسان بر کره خاکی پا نهاد و آغاز به زیستن نمود؛ مجموعه آموزههایی از سوی حق برای هدایت وی آورده شده است. این آموزهها که دین الهی نامیده میشود از زمان حضرت آدم - علیه السلام - تا حضرت خاتم - صلی االله علیه و آله و سلم - اصول یکسانی داشته و راه نیل به سعادت را برای بشر روشن نموده است. از آنجا که بشر دارای اختیار و حق انتخاب میباشد؛ گاه بر خلاف مسیر تعیین شده از سوی حق حرکت کرده و آموزههایی غیر الهی، تقلبی و باطل به وجود آورده است. پیامبران الهی در طول تاریخ برای نجات بشر و بازگشت وی به سوی حق، با این باورها که ادیان غیر الهی نامیده میشود؛ مبارزه کردهاند.
امروزه مکاتبی همچون مکتب حکمت خالده - سنتگرایان - شکل گرفته که بر این باور است که تمام ادیان منشأ الهی دارد و همچنین سخن از نجاتبخشی تمام ادیان به میان آورده و بیان میکند که »همه انسانها تنها به شرط تبعیت از دین بنابر فطرت و رسالت خود میتوانند رستگار شوند.« - نصر، - 1382 این در حالی است که پشت ظاهر وحدتآمیز این دیدگاه، باطنی نادرست وجود دارد. در این پژوهش سعی میشود که دیدگاه سنتگرایان در باره وحدت ادیان مختصراً تبیین گردد و سپس با توجه به آیات شریفه قرآن کریم، تحلیلهایی در مورد دین الهی و ادیان غیرالهی ارائه گردد. بدین صورت برخی از نظرات این مکتب با دیدگاه قرآن کریم مورد سنجش و ارزیابی قرار میگیرد.
بشر همواره در میدان ابتلاء و امتحان قرار دارد و میبایست حق را از باطل تشخیص دهد و در مسیر حق گام بردارد. این امر تمام فعالیتهای انسانی و خصوصاً امور دانشگاهی و تحصیلی وی را در بر میگیرد. برای مثال در رشته معماری برای رجوع به طبیعت مباحث مختلفی توسط افراد با جهانبینی متفاوت، بیان شده است که تشخیص حق بودن نوع نگرش آنها به عالم هستی امری لازم و ضروری است. لازم به ذکر میباشد که یکی از مباحث موجود در مورد طبیعت بر اساس دیدگاه مکتب حکمت خالده میباشد. در این پژوهش سعی میشود با توجه به آیات شریفه قرآن مجید مقدمهای برای نیل به راه سعادت هرچند به مقدار ناچیز، فراهم گردد.
-2 تشریح دیدگاه سنتگرایان در باره وحدت ادیان
از پایهگذاران مکتب حکمت خالده به عنوان یک دیدگاه سنتی جامع، میتوان به رنه گنونٌ، آننده کوماراسوامیٍ، فریتهوف شوانَ و تیتوس بورکهارتُ اشاره کرد. لازم به ذکر میباشد که اشخاصی چون سید حسین نصر در این مکتب نقش مهمی ایفا کردهاند. اساس این مکتب، حکمت ماندگار، ازلی و ابدی است که در قلب همه ادیان وسنّتها وجود دارد و با تغییرات زمانی و مکانی، دچار تغییر نمیگردد.اعتقاد این مکتب بر این است کهاساساً حکمت، منشأ الهی دارد و معرفت، امری مقدس میباشد. سنتگرایان بیان می-کنند که کسب معرفت نسبت به آن حکمت ماندگار که گوهر تمام ادیان و سنتها میباشد؛ از طریق عقل شهودیِ ممکن می-گردد.
آنان به ناکارآمدی عقل استدلالیّ برای نیل به این هدف اشاره میکنند و میگویند که »هیچ وقت این عقل استدلالی نمیتواند ذوات اشیاء یا نومنهای فی نفسه را بشناسد؛ بلکه تنها شناختی حاشیهای از اعراض، آثار یا رفتار ظاهری را کسب میکند.« - نصر، - 1383 لازم به ذکر میباشد که این مکتب شأن عقل شهودی را دریافت مستقیم حقیقت میداند.مکتب حکمت خالده بر این باور است که خداوند، مطلق و یا مثل اعلیٌ و هرآنچه غیر او باشد همچون طبیعت و ادیان، مطلق نسبیٍ است.سنت در نظر سنتگرایانی چون سید حسین نصر، که در معنایی وسیع از مبدأ الهی جاری شده است؛ خارج از محبس زمان و مکان میباشد و به صورت ادیان، هنرها و غیره تجلی یافته است؛ بدین صورت تعریف میگردد.
سنّت» به معنای حقایق یا اصولی است که منشأ الهی دارد و از طریق پیامبران، اوتارهها، لوگوس و غیره بر بشر و در واقع بر کل قلمرو کیهانی، وحی و الهام شده است.« - نصر، - 1381 میتوان بیان کرد که مقصود سنتگرایان از سنت، حقیقت واحد دینی و به عبارت دیگر مجموع حقایق مشترک تمام ادیان میباشد.سنتگرایان، ادیان را دارای ظاهر و باطنی میدانند و بیان میکنند که »بعد بیرونی یا ظاهری دین فی حد ذاته جهت تحصیل رستگاری فرد مؤمن بدان کافی است؛ اما جنبههای درونی یا باطنی دین با امور بیصورت و ماهوی سر و کار دارد که انسان را در اوضاع و احوال کنونی به ذات برین واصل میکند.« - نصر، - 1382 آنان همچنین تحولات ادیان را فرایندهایی تلقی میکنند که از طریق آن، اصول ثابتی شکوفا میگردد. به همین ترتیب، از منظر سنتی نیز فقط یک سنت که همان سنت ازلی و ابدی و مبدأ تمامی حقایق میباشد؛ وجود دارد و همه ادیان، تجلیات گوناگون آن است. در این راستا »مادام بلاوتسکی َاندیشههای کلیدی کثرتگرایی باطنی ادیان را به صورت گزارههای ذیل معرفی میکند.
-همه ادیان از منبعی الهی برخوردارند.
-این ادیان در باطن، یکسان و در ظاهر، متفاوت میباشد.
-ردپای حکمت خالده اصیل را میتوان در این ادیان پیدا کرد.« - لگنهاوزن، - 1382
سید حسیننصر به عنوان یکی از نمایندگان برجسته دیدگاه سنّتی، هرگونه انحصارگرایی یا به تعبیر دیگر وی، مطلقگرایی را رد میکند و آن را یک نظریه ناکارآمد میداند. دلیل وی آن است که »انحصارگرایان نمیتوانند در عین ایمان و تعلق خاطر نسبت به دین خود، از معرفت اصیل، یعنی آن نوع معرفتی که میتواند به درون عوالم صوری ناآشنا رخنه کند و معانی باطنی آن را روشن سازد؛ بهرهمند باشند.« - نصر، - 1385 بدینسان این مکتب ترجیحی بین ادیان قائل نیست؛ زیرا بر این باور است که تمام آن ادیان از مبدأ واحدی نشأت گرفته است.»از منظر سید حسین نصر، رستگاری بدین معنا است که نسبت به خدا، انسانها و طبیعت پیرامون خود به شکلی برخورد نماییم که در لحظه مرگ، نفس در یک مرتبه بهجتآمیز وارد بهشت شود. - Adnan Aslan, 1998 -
« سید حسین نصر گاهی در آثار خود، سخن از نجاتبخشی تمام ادیان به میان میآورد و میگوید که »همه انسانها تنها به شرط تبعیت از دین بنابر فطرت و رسالت خود میتوانند رستگار شوند.« - نصر، - 1382در نهایت موضعی که حکمت خالده بر خلاف نظریه غالب متکلمان اسلامی اتخاذ مینماید؛ تلازم حقانیت و نجات است. »به نظر سید حسین نصر، دو مسئله حقانیت و سعادت و رستگاری در ادیان از هم جدا نیست؛ چون انسان بدون رسیدن به حقیقت نمیتواند سعادتمند و رستگار باشد و رسیدن به حقیقت هم مستلزم داشتن سعادت است.« - حسینی، - 1372
-3 ادیان غیرالهی
انسان به دلیل داشتن اختیار و حق انتخاب میتواند هم جهت با جریان عالم هستی و یا خلاف آن حرکت کند. بشر در طول تاریخ در مواردی بر خلاف این جنبش عظیم که به سوی حق حرکت میکند؛ عمل نموده و مؤسس آموزههایی گشته است که ادیان غیرالهی نامیده میشود. در ادامه برای روشن شدن مطالب مطروحه فوق و همچنین بحث کردن در مورد نظرات
