بخشی از مقاله
چکیده
اعتقاد به پلورالیزم دینی - تکثّ ر ادیان - از یکطرف، و انحصارگرایی دینی - تنها حق دانستنِ دینِ خود - از طرف دیگر، موجب برداشتهای گوناگونی از دین شده،که گاهاً موجب از بین رفتن صلح بین انسانها در نقاط مختلف جهان و بروز جنگهای خونین شده است. تا جایی که برخی، دین را منشأ خشونت میدانند. تاکنون افراد زیادی برای از بین بردن این اختلافات، و ایجاد صلح بین پیروان ادیان مختلف تلاش نمودهاند و در این راستا کُتُ ب و مقالات گوناگونی را به رشته تحریر در آوردهاند.
از این روی، عدم ارائه راهکاری منطقی براساس آموزههایی که مورد پذیرش همه ادیان باشد، همچنان ضروری مینماید. که مؤلّفههای وحدت برای ایجاد صلح بین ادیان توحیدی چیست؟ یافتههای این پژوهش بر آن است تا اثبات نماید که اصل دین یکی است، و ادیان گوناگون فقط در نامگذاری با هم متفاوت هستند. لذا با بررسی که نگارنده از آیات قرآن بهعمل آورده حاصل گردید که قرآن تمامی انسانها را امّتی واحد، با دینی واحد میداند و هدف از ارسال پیامبران، از بین بردن اختلافات است که در راستای دین واحد میبایست بهصورت کاملاً مسالمتآمیز با یکدیگر زندگی کنند.
مقدمه
فهم دین غیر از دین است. فهم مربوط به ذهن ما و اصل دین، بیرون از ماست. نمیشود کسی دینی را خرافی بداند و به آن ایمان داشته باشد. زیرا ایمان مستلزم یک باور صادق از سوی فرد است. درنتیجه هیچ دینداری را نمیتوان پیدا کرد که بگوید دین من حق نیست. فهم دین؛ کشف منطقمند گزارهها و آموزههای دینی از منابع آن است. دین میتواند ثابت، کامل، حق و... باشد. اما فهمدین لزوماً اینگونه نیست. درنتیجه براساس نسبیت معرفت انسان و ساختار عقل او، این فهمها با یکدیگر متفاوتاند و حاصل آن بوجود آمدن ادیان گوناگون با عناوین مختلف است.
وحدت دینی برترین نوع وحدت است، زیرا سایر وحدتها بر اساس مصالح شخصی، گروهی و حزبی و نظایر آن بهوجود میآیند، که در طول زمان تغییر پذیرفته و ویژگی وحدت آفرینی خود را از دست میدهند و حتّی گاهی به عوامل تفرقه تبدیل میشوند. اما وحدت دینی و اعتقادی چنین نیست زیرا ریشه در فطرت انسان دارد که امری تغییر ناپذیر است و با تغییر شرایط و مصالح افراد و احزاب متزلزل نخواهد شد. از بین بردن اختلافات بین ادیان توحیدی از آرزوهای دیرینه انبیاء، اولیای الهی و دانشمندان اسلامی بوده و هست. از این رویبرای تحقّق این امر، کتب و مقالات گوناگونی به رشته تحریر درآمده است. از جمله آنها میتوان به کتاب »از کثرتگرایی تا وحدت ادیان« اثر حسین شقاقی و مقاله »جایگاه عقلانی اخلاق و محبت در ادیان توحیدی« اثر عباس همایی و عبداله غلامی نام برد.
قبل از برنامه ریزی جهت ایجاد صلح، برای تشکیل جهانی مسالمتآمیز ابتدا باید تکلیف خود حقیقت روشن شود، دغدغه حقیقت، ضروریتر از دغدغه از امنیت است. اگر حقیقت مشخص شود و همه آن را بپذیرند دیگر درگیری پیش نخواهد آمد که بخواهیم برای ایجاد امنیت هزینه کنیم.
آنچه مسلّم است، این است که علیرغم تلاشهای گوناگون، این اختلافات هرگز از بین نرفته و نخواهند رفت. درنتیجه ادیان توحیدی میبایست به الگوهای مشترکی که در آنها وجود دارد، تمسّک جسته و با اعتقاد به این مطلب که حقیقت دین یک امر ثابت است، در کنار این اختلافها به صورت مسالمتآمیز با یکدیگر زندگی کنند. یافتههای حاصل از این پژوهش ضرورت این امر را میرساند که؛ آنچهاهمّیت دارد از بین بردن اختلافات نیست چراکه از بین رفتن آنها محال است، درنتیجه آنچه اهمّیت دارد تبیین مؤلفههای وحدت برای ایجاد صلح بین ادیان توحیدی است که در پی آن بتوان صلح فراگیر جهانی را برقرار نمود.
لذا مقاله پیش رو در صدد تبیین مؤلفههای وحدت برای ایجاد صلح بین ادیان توحیدی بر اساس قرآن است که برای دست یابی به این مهم، میبایست به سوالات ذیل پاسخ داد:
· دین چیست؟ دینِ حقیقی و حقیقتِ دین کدام است؟
· آیا عناوینی همچون مسلمان، یهودی، مسیحی و... در رسیدن به رستگاری مؤثرند؟
· نظرات مختلف درمورد حقّانیت ادیان کداماند؟
· مؤلفههای وحدت بین ادیان توحیدی برای ایجاد صلحی فراگیر براساس قرآن کداماند؟
دین بهعنوان یک پدیده اجتماعی و تاریخی:گاهی به معنای خاصّ و همراه با یک پسوند بهکار رفته است مانند دینِ» اسلام«، دینِ» مسیحیت« و... .دین به معنای خاصّ همراه با یک دستگاه کلامی - علم کلام - تا حدود زیادی معنا و مفهوم روشنی دارد. گاهی همبه معنای عام، که غالباً مترادف با »آئین« است بهکار رفته، که در اینصورت، تعریف روشنی ندارد و شاید نتوان تعریف جامع و کاملی از آن ارائه کرد. »دانشمندان برای پیدا کردن یک یا چند وجه اشتراک در تعریف ادیان کوشش زیادی کردهاند. تاکنون بیش از هشتاد تعریف برای دین ارائه شده است. که هیچکدام تعریف جامع و مانعی نیستند
-1 تعریف لغوی: کلمه«religion»، در زبانهای لاتین، حاکی از ارتباطی است بین انسان و خداوند. همین مفهوم را بهطور خلاصه در مسیحیت دارا میباشد - گارده، . - 15 :1352 اصل دین بهمعنای»طاعت - «طریحی، - 626/1 :1375، »سر فرود آوردن و انقیاد - «صعیدی و موسی، - 1258/2 :1410 و »سر سپردن به برنامه یا قانونهایی مشخص - «طریحی، - 251/6 :1375 است.
واژه دین به معنای»جزا - «راغب، 1392ق: - 175، »عبادت« - صعیدی و موسی، - 1258/2 :1410 و »اسمی برای هر آنچه که خدا را با آن بپرستند - «همان - بهکار رفته است. -2 تعریف اصطلاحی:باید گفت تعریف اصطلاحی دین امری دشوار و مشکل است. علّامه جعفری در این باره می فرمایند»دین از پدیدارهایی است که تعریف آن به سهولت میسور نیست
تاکنون علیرغم تلاش فراوان دینپژوهان، تعریفی که جامعالابعاد، جامعالافراد و مانعالاغیار باشد و مورد قبول همه پیروان ادیان قرار گیرد و نسبت به همه ادیان شمول داشته باشد ارائه نشده است. زیرا دین، مفهومی انتزاعی است که دارای مصادیقی عینی و ملموس نیست. »شاید هیچ کلمهای غیر از دین نباشد که همواره و آشکارا، خیلی صاف و ساده بهکار رود، ولی درواقع، نمایانگر نگرشهایی باشد که نه فقط بسیار متفاوتاند، بلکه گاه مانع الجمع اند - درنتیجه باتوجه به انتزاعی بودن مفهوم دین، تعریفی حقیقی برای آن امکان ندارد.
کلمه »دین« و مشتقاتش 92 بار در قرآن کریم آمده و در معانی مختلفی بهکار رفته است. و در همه این کاربردها بهصورت مفرد بهکار رفته، بهگونهای که حتّی یکبار هم - به صورت ادیان و... - جمع بسته نشده است. درنتیجه میتوان به وحدت ذاتی ادیان قائل شد.
از نظر قرآن، دین خدا از آدم تا خاتم یکی است؛ همه پیامبران اعم از پیامبران اولوالعزم و پیامبران غیر صاحب شریعت، به یک مکتب دعوت میکردهاند. اصولِ مکتب همه انبیاء، دین نامیده میشود.
گرایش فطری بشر به دین:
- فَطَرَ - مکرراً در قرآن آمده است و در معانی گوناگونی ذکر شده است. ولی همهجا در مفهوم این کلمه، معنای ابداع و خلق یا آفرینش بدون سابقه نهفته است. در قرآن لغت فطرت درمورد رابطه انسان با دین است
