بخشی از مقاله
کشور کرهجنوبی(جمهوری کره) ازجمله طرفهای تجاری عمده ایران میباشد که,
بویژه پس از رشد سریع اقتصادی این کشور و پیشرفت قابل ملاحظه صنایع آن، شاهد افزایش سهم این کشور از تجارت خارجی ایران در سالهای اخیر هستیم، بطوریکه سهم کره از کل صادرات غیرنفتی ایران در سال ١٣٧٩ معادل ٩٥/١ درصد و از کل واردات کشور بالغ بر ١٤/٥ درصد بوده است. بدین ترتیب رتبه این کشور در میان طرفهای تجاری عمده ایران به سطح شانزدهم دربین مقاصد صادراتی، و رتبه پنجم بین مبادی وارداتی ارتقاﺀ یافته است.
مطمئناﹰ ارتباط تجاری گسترده بین دو کشور ایران و کره جنوبی منافع فراوانی برای دو طرف میتواند داشته باشد. که از جمله می توان به موارد مهم زیر بطور اجمالی اشاره کرد:
١‐ کشور ایران باتوجه به برخورداری از منابع قابل ملاحظه انرﮊی میتواند در براورده کردن نیازهای وارداتی کره سهم به سزایی داشته باشد.
٢‐ کشور ایران باتوجه به دسترسی گسترده به بازارهای منطقه، بدلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز خود, امکان توسعه روابط تجاری کره جنوبی با کشورهای منطقه را بصورت چند جانبه دارا میباشد.
٣‐ کشور ایران باتوجه به جمعیت ٦٥ میلیونی خود بازار مناسبی برای تولیدات صنعتی نسبتاﹰ ارزان قیمت کرهجنوبی به حساب می آید.
٤‐ باتوجه به جایگاه استراتژیک ایران در منطقه خاورمیانه، این کشور از اهمیت فوقالعاده برای شرکتهای کرهای برخوردار است. چرا که امکان دسترسی این شرکتها به بازارهای منطقه(خاورمیانه, آسیای میانه، قفقاز و ... ) را آسانتر نموده و امکان بهرهمندی از توسعه اقتصادی و پتانسیلهای تجاری رو به رشد کشورهای منطقه را در آینده گسترش میبخشد.
٥ ‐ باتوجه به عضویت کرهجنوبی در APEC, ASEAN+2 و OECD ، توسعه روابط اقتصادی ـتجاری با کشور کره امکان توسعه روابط تجاری ایران با سایر اعضای این بلوکهای تجاری‐ اقتصادی را نیز ممکن میسازد. این امر میتواند علاوه بر توسعه روابط دوجانبه، بعنوان کانالی برای توسعه روابط چند جانبه اقتصادی‐ تجاری مورد بهرهبرداری قرار گیرد.
براورد پتانسیلهای صادراتی ایران به... 53
٦‐ مطمئناﹰ دو کشور ایران و کره اهداف مشترک فراوانی در زمینه تجارت, سرمایهگذاری,
همکاری های صنعتی و غیره دارند که آگاهی از آنها نیاز به مطالعات گستردهای دارد.
٧‐ از منظر ایران، بازار کره, علیرغم کوچک بودن نسبی آن, نبایستی مورد بیتوجهی قرار گیرد, چرا که اولاﹰ، این بازار بیش از ٤٥ میلیوننفر مصرفکننده دارد, ثانیاﹰ انباشت قابل ملاحظه فناوری و سرمایه این کشور، زمینههای فراوانی را برای توسعه صنایع کلیدی ایران نظیر حمل ونقل, ارتباطات, انرﮊی, ماشینآلات, استخراج منابع طبیعی و سایر صنایع کارخانهای صادراتگرا مهیا ساخته و توسعه روابط دوجانبه صنعتی, تجاری و تکنولوﮊیک کمک گستردهای به صنایع ایرانی خواهد کرد.
٨‐ کشور کره باتوجه به روابط تجاری گسترده با سابقه و رو به توسعه آن با ایران, این امکان را دارد که دسترسی صادرکنندگان ایرانی به بازار آسیای شرقی و جنوبی را توسعه بخشیده و زمینههای تنوع بخشیدن به طرفهای تجاری و کالاهای صادراتی ایران را فراهم سازد.
٩‐ دو کشور ایران و کرهجنوبی این امکان را دارند که با توسعه همکاری های صنعتی‐ تجاری در زمینه صنایع آهن و فولاد, خودروسازی, ساختمانسازی، صنایع پتروشیمی, پوشاک و نساجی, توان رقابتپذیری مشترک خود را ارتقاﺀ بخشیده و با توسعه سرمایهگذاریهای مشترک در این زمینهها، سهم مشترک خود از تولید و صادرات جهانی را افزایش دهند.
براین اساس در این مقاله سعی کردهایم, با استفاده از یک روش جدید و نسبتاﹰ مفید به براورد پتانسیل های صادراتی ایران به کرهجنوبی در گروههای کالایی مختلف بپردازیم. لذا با توجه به ضرورتی که برای مطالعه پتانسیلهای تجاری ایران با طرف های تجاری عمده آن ذکر گردید، هدف از این تحقیق براورد پتانسیلهای صادراتی ایران به کره براساس ساختار اقتصادی و نیازمندی های وارداتی آن می باشد.
برای این منظور پس از معرفی متدولوﮊی تحقیق, ابتدا جایگاه کره جنوبی در بین شرکای تجاری عمده ایران, در کل صادرات غیرنفتی و هر کدام از گروههای ده گانه کالایی را، براساس کدهای یک رقمی SITC، مورد بررسی قرار داده، و سپس ضمن براورد پتانسیل صادراتی ایران به کشور کره در هر گروه و مقایسه آن با وضعیت موجود صادرات ایران به کره, زمینههای ممکن برای توسعه روابط تجاری دوجانبه را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادهایم.
45 پژوهشنامه بازرگانی
١. مبانی نظری و متدولوﮊی تحقیق
تاکنون روشهای متعددی برای براورد پتانسیل تجاری، بویژه درمواردی که کشورهای مورد نظر در ابتدا هیچگونه روابط تجاری متناسبی با طرف های تجاری خود نداشته و یا سطح روابط تجاری آنها نازل بوده است، معرفی شده است. برخی از روشهای مرسوم برای براورد پتانسیل تجاری دوجانبه عبارتند از٢ روش ساختار تجاری(بافت یا ترکیب اقلام کالاهای وارداتی و صادراتی)، روش براورد ساده پتانسیل تجاری، روش ویکس و سوباست٣,
شاخص گروبل‐ لوید٤، معیار تشابه صادرات‐ واردات٥، فرضیه لیندر٦، معیار مزیت نسبی آشکار شده٧، معیار کسینوس, روش انتقال سهم٨، معیار تشابه فینگر‐ کرینین٩. روش دیگر در براورد پتانسیل تجاری, استفاده از مدلهای جاذبه١٠ میباشد، که ساختار آنها به نحو مناسبی در مطالعات کلاسن١١(١٩٧٢) و کلاسن و وانویکرن١٢(١٩٦٩) ارائه شده است.
این مدلها بهعنوان یک ابزار مناسب بطور گسترده در تجارت بینالملل برای توضیح جریان های تجاری دوجانبه بکار میروند. در اقتصاد بینالملل، این مدلها امکان براورد پتانسیل تجاری دوجانبه در یک مقطع زمانی خاص و به طور همزمان از دیدگاه کشور صادرکننده و وارد کننده را فراهم می آورد. در واقع، براورد پتانسیل تجاری بین دو کشور در یک مدل خاص جاذبه با استفاده از عواملی که میتوانند تعیینکننده آن باشند, صورت میگیرد. این عوامل,
ویژگیهای اقتصادی دو کشور و موانع و مشوق هایی هستند که برای تجارت بین دو کشور وجود دارند. در واقع, درچارچوب این مدل میتوان موانع و تشویق های موجود را بصورت متغیر کمی و یا متغیر کیفی که در بازارهای خاص و قابل قبول کمی شدهاند, وارد مدل کرده
٢. صباغ کرمانی و حسینی(١٣٨٠)، ١٠٨‐١٠٩
3. John Weeks, Subast Turan 4. Gruble - Lloyde 5. Export & Import Similarity (EIS) 6. Linder Hypothesis
7. Revealed Comparative Advantage (RCA ) 8. The Shift-Share Method 9. Finger and Kreinin 10. Gravity Model 11. Klassen
12. Klassen and Van Wickeren
براورد پتانسیلهای صادراتی ایران به... 55
و تاثیر آن را بر تجارت دو جانبه بررسی نمود١٣ در مجموع میتوان گفت که مدل جاذبه یک ابزار سنتی است که اخیراﹰ با توجه به گستره اطلاعات قابل حصول، بسط یافته است.
به اعتقاد هوملز١٤(١٩٩٨)، عامل تعیین کننده اصلی در تجارت دو جانبه هزینههای تجارت میباشد که ازطریق ترکیب تعرفهها و موانع غیرتعرفهای و فاصله بین دو کشور(یا منطقه) قابل تعریف است. از آنجا که موانع تعرفهای قیمت های بخشی و در نتیجه الگوی تولید و مصرف را تحت تاثیر قرار می دهند, لذا بکار بردن متغیرهای کلان وابسته به GDP
در معادلات براورد واردات یک کشور موجب تورش در تخمینها میگردد. لذا در مدلهای جاذبه نیز در کنار متغیرهای کلان اقتصادی نظیر ‐ GDP بیانگر اندازه اقتصادی دو کشور ‐ و GDP سرانه ‐ بیانگر درآمد یا توان خرید مصرفکنندگان آن کشور ‐ بایستی از متغیرهای مرتبط با هزینههای تجاری, نظیر تعرفهها, فاصله بین دو کشور, ترتیبات تجاری دوجانبه و حتی عوامل اجتماعی نظیر زبان و مذهب مشترک بهره گرفت١٥. بطور کلی ویژگیهای مدلهای جاذبه را میتوان در موارد عمده زیر خلاصه کرد(:(ITC,2000,1-6
z اولاﹰ, معادله جاذبه یک معادله دوجانبه١٦(دو طرفه) است, به عبارت دیگر، یک مدل جاذبه یک متغیر مربوط به تجارت(معمولاﹰ صادرات) را بوسیله ترکیبی از متغیرهای کلان اقتصادی دو کشور(نظیر اندازه، نرخ ارز, قیمتها و .... ) توضیح میدهد.
١٣. طیبی و آذربایجانی(١٣٨٠)، ٧١‐٧٢
14. Hummels (1998)
١٥. در طراحی ساختار مدل و چینش متغیرها، از متدلوﮊی ارائه شده توسط مرکز تجارت بینالملل
(ITC) و مدلهای جاذبه استفاد شده است که درآنها نیز ضمن اشاره به کل موانع تجاری (تعرفهای و غیرتعرفهای) از شاخص متوسط تعرفههای مورد عمل به عنوان یک متغیر جایگزین در مدلها استفاده شده است. چرا که هر چند در مورد تک تک کشورها بررسی موانع غیرتعرفهای مقدور میباشد، ولی کمی کردن آن با معیاری یکسان برای تمام کشورها عملاﹰ ناممکن است. از سوی دیگر سمت و سوی موانع تعرفهای و غیرتعرفهای در غالب موارد مثل هم است به طوریکه غالب کشورهائی که از تجارت بستهتری برخوردار هستند عملاﹰ موانع تعرفهای و غیر تعرفهای در آنها در سطح بالایی قرار دارد و در مورد اقتصادهای باز عکس این حالت صادق بوده و موانع تعرفهای و غیرتعرفهای در حداقل هستند.
16. Bilateral
65 پژوهشنامه بازرگانی
ثانیاﹰ، یک مدل جاذبه میتواند برمبنای براورد مقدار یـا بـراورد طبیعـت و ماهیـت جریـان تجاری بین دو کشور بکار گرفته شـود. منظـور از حالـت دوم، اسـتفاده از یـک شـاخص تجارت درون صنعتی١٧ بعنوان متغیر وابسته میباشد.
ثالثاﹰ، پشتوانه تئوریک قوی این مدلها اجازه میدهد تا بتوان با استفاده از انعطافپـذیری ساختار مدلها, در مواقع بروز مشکلات مربوط به محدودیت یا ضعف آمـاری بـویژه در مورد کشورهای درحال توسعه، شکل ظاهری مدلها را بصورت متناسبی تغییر داد.
رابعاﹰ، نبایستی فراموش کرد که فرق زیادی بین یک مدل قابل تخمین، بوسـیله اطلاعـات و آمار موجود و یک مدل ایدهآل، که بتواند کاملاﹰ بر دادهها بـرازش شـود, وجـود دارد.
لذا در موارد زیادی ممکن است میزان تصریح مدلهای براوردی درحد بالایی نباشد. و بالاخره اینکه، باتوجه به نوع متغیرهای مورد استفاده، مدلهـای اقتصـاد سـنجی از نـوع مدل های جاذبه ترجیحـاﹰ بـرای بـراورد دادههـای کـلان(کـل صـادرات و ...) مناسـبتـر
میباشند.
اخیراﹰ، مرکز تجارت بینالملل((ITC در تکمیل مدلهای جاذبه و انطباق آن با ماهیت جریان های تجاری به یک نوآوری در این مدلها دست یافته است. مدل شبیهسازی پتانسیل تجاری دوجانبه((TradeSim ١٨ در واقع یک مدل اقتصاد سنجی از نوع مدلهای جاذبه است که هدف اصلی آن براورد پتانسیل تجاری دو جانبه بین یک کشور درحال توسعه و یا اقتصادهای درحال گذار١٩، با هرکدام از طرفهای تجاری آن میباشد(.(ITC,2000,3-12
هرچند مدل های جاذبه مختلفی برای بررسی تجارت دو جانبه مورد استفاده سازمانهای مختلف ملی و منطقهای قرار گرفته است، ولی باتوجه به اینکه مدلهای قبلی منظور ITC را در زمینه براورد پتانسیل تجاری دوجانبه کشورها و مناطق مختلف و نیز سنجش پویایی در مزیتهای نسبی آنها, تامین نمیکرد، لذا کارشناسان بخش تحلیل بازار ITC از طریق فراهم آوردن پشتوانه تئوریک نسبتاﹰ قوی برای این منظور، مدل TradeSim یا مدل شبیهسازی پتانسیل تجاری دوجانبه را طراحی و بکار گرفتهاند. این مدل بویژه باتوجه به
17. Intra - Industry trade 18. The ITC-MAS Simulation Model of Bilateral Trade Potentials 19. Economies in transition
براورد پتانسیلهای صادراتی ایران به... 57
تمایزی که بین بخشهای اصلی صنعتی و گروههای عمده کالاهای تجاری قائل میشود, از قابلیت کاربرد بالاتری در مورد کشورهای درحال توسعه برخوردار میباشد. چنانکه اشاره شد, مدل TradeSim امکان براورد پتانسیل تجاری در هر دو سطح کلان٢٠ و بخشی٢١ را مهیا میسازد. در مجموع کاربردهای این مدل با استفاده از روش شبیهسازی تجاری عبارتند از:
١‐ براورد پتانسیل تجاری دوجانبه ٢‐ براورد سطح همگرایی منطقهای و تعیین مناطق(تجاری ) طبیعی٢٢
٣‐ سنجش پویایی مزیتهای نسبی ٤‐ تشخیص کارایی بلوکها و موافقتنامههای تجاری درحالت مطالعات
منطقه ای (خلق تجارت در مقابل انحراف تجاری)
هر چند این مدل مبتنی بر دادههای کلان و سـایر دادههـای کشـوری(نظیـر GDP, GDP
سرانه, وجود موافقتنامههای تجاری بین کشورها, فاصله جغرافیایی, موانع تعرفـهای, عوامـل طبیعی و ... ) میباشد، ولی اصل کاربرد آن تعیین پتانسیل های تجاری در زمینه های مختلـف تجاری(بخش ها) می باشد، چراکه صـرف بـراورد پتانسـیل تجـاری کـلان بـدون اشـاره بـه بخشهایی که امکان توسعه روابط تجاری دوجانبه وجود دارد عملاﹲ کـاربرد سیاسـتگذاری نخواهد داشت. از این رو با توجه به اینکه هدف اصلی مقاله حاضر در واقع تعیین بخشهـا، و حتی تا جای ممکن تعیین اقلام صادراتی مشخص، برای توسعه صادرات ایران به کرهجنـوبی می باشد، لذا رویکرد براورد بخشی با اشاره به بعضی از مهم ترین اقـلام صـادراتی ذیـل آن بخش مورد توجه قرار گرفته است.
