بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی رابطه بین بهزیستی روانشناختی و سلامت معنوی با امید به زندگی سالمندان شهرستان ساری می باشد. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه اماری این پژوهش شامل کلیه سالمندان آسایشگاه های - مهرآوران شمال و امام رضا - ع - شهرستان ساری که در سال 1396 مورد حمایت قرار گرفتند. حجم نمونه آماری با توجه به جدول کرجسی ومورگان به تعداد 106 نفرمی باشد.
روش نمونه گیری به صورت تصادفی طبقه ای - برحسب جنسیت - می باشد. داده های پژوهش به وسیله پرسشنامه ی بهزیستی روانشناختی ریف، پرسشنامه سلامت معنوی پولوتزین و الیسون و پرسشنامه امید - MHS - میلر و پاورز جمع آوری شدند. داده های جمع آوری شده با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه - روش گام به گام - تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که بین بهزیستی روانشناختی با امید به زندگی سالمندان رابطه معناداری وجود دارد. بین سلامت معنوی با امید به زندگی سالمندان رابطه معناداری وجود دارد. سهم سلامت معنوی در پیش بینی امید به زندگی بیشتر از بهزیستی روانشناختی می باشد.
مقدمه
انسان ها از هنگام انعقاد نطفه تا زمان مرگ دوره های مختلفی را از نظر مراحل رشد طی می کنند هر کدام از این مراحل دارای ویژگی هایی است که سبب متفاوت بودن مراحل رشد از یکدیگر می شود .انسان ها در مرحله کودکی و سالمندی معمولا به مراقبت و توجه بیشتری نیاز دارند. سالمندی معمولاً به آخرین دوره چرخه زندگی گفته می شود که همه ی موجودات زنده را در برمی گیرد و این پدیده در مقایسه با گذشته رو به افزایش است .
البته باید گفت که نمی توان برای پیری حدّ و مرزی تعیین نمود و مشخص کرد چه زمانی به یک شخص سالمند گفته می شود زیرا جریان جسمی و روحی پیری در میان افراد متفاوت است . علاوه براین پیری یک امر نسبی است و ورود به آن برحسب زمان و مکان متفاوت است . با این حال سالمندی فرایندی زمانی است که افرادی که به سن 65 سالگی و بالاتر از آن برسند در معرض آن قرار میگیرند. گاهی در ملاک سنی، تفاوت هایی دیده می شود اما به نظر می رسد براساس گروه بندی آغاز 65 سالگی برای تشخیص سالمندی مناسب تر باشد.
رشد شتابان و فزاینده ی جمعیت سالمند در سال های اخیر و تأثیر عمیقی که این پدیده بر شرایط اقتصادی واجتماعی دارد، زمینه نگرش های چند جانبه ای همچون نگرش اجتماعی و روانشناختی را فراهم کرده است. درواقع نگرش زیست شناختی به فرایند پیری و بررسی شخصیت سالمندان برحسب تغییرات درونی آنها، می توان با توجه به نحوه ی تعامل با جهان خارج از رویکرد رفتاری اجتماعی به فرایند پیری پرداخت. - قادری وهمکاران،. - 1391
بیان مسئله
سالمندی دوران حساسی از زندگی بشر است که طی آن سالمندان در معرض تهدیدات بالقوه ای نظیر افزایش ابتلا به بیماری های مزمن ، انزوای اجتماعی و عدم برخورداری از حمایت اجتماعی بوده و به دلیل ناتوانی های جسمی و ذهنی، در موارد زیادی استقلال فردیشان مورد تهدید قرار می گیرد. فرایند سالمندی را می توان مجموعه ای از تغییرات نامطلوب ساختاری و عملکردی خواند که به ویژه با افزایش سن به صورت فزاینده ای روی هم انباشبه می شوند. این تغییرات نامطلوب، مانع اجرای مهارت های حرکتی شده و سازگاری فرد را با محیط کاهش می دهند و همچنین سبب شروع تغییراتی در وضعیت اجتماعی و روانی می شوند.
نکته اینکه بهزیستی روانشناختی به معنای قابلیت یافتن تمام استعدادهای فرد است و در این رویکرد تمرکز بر سلامت و بهزیستی از جنبه ی مثبت و نیز توضیح و تبیین ماهیت روانشناختی بهزیستی است . به عبارتی دیگر بهزیستی روان شناختی از جمله مفاهیم و سازه های بهنجار مورد توجه و مطالعه ی روانشناسی مثبت است - قاسم پور، جودت، سلیمانی، ژاله شعبانلو،. - 1392 براساس پژوهش های صورت گرفته، بهزیستی روانشناختی با مؤلفه های پایگاه اقتصادی اجتماعی ، جنس ، وضعیت تأهل، حمایت ،روابط خانوادگی و خویشاوندی، روابط اجتماعی، ضعف جسمانی، سن، نگرش مثبت به سالمندی و امکانات رفاهی - ایمرک- ساواس، گونتکین، ینر و باسار، - 2015 رابطه دارد . بهامینی، خان، کریم و مایر - - 2015 دریافته اند که ابعاد بهزیستی روانشناختی با اضطراب، افسردگی و خصومت رابطه ی منفی و معناداری دارد.
نکته دیگر اینکه سلامت معنوی در اصطلاح پزشکی با رویکرد مادی گرا، فرایندی است که با بهره گیری از آن می توان به درمان بیماران جسمی کمک کرد. ولی در اصطلاح غیرپزشکی یا پزشکی معنی گرا، سلامت معنوی فرایندی است که علاوه بر بهره گیری در درمان جسمی بیماران، می تواند در درمان روحی و روانی بیماران نیز مفید باشد و از آن بالاتر می تواند شرایطی را درجامعه پدید آورد که سلامت اجتماعی را نیز افزایش دهد و در نهایت به کمال و تعالی همه جانبه انسان و انسانیت کمک کند - ابولقاسمی،1391 - .
از طرفی امید به زندگی یک شاخص آماری است که نشان می دهد متوسط طول عمر یک جامعه چقدر است و یا به عبارت دیگر هرعضو آن جامعه چند سال می تواند توقع زندگی داشته باشد - ماکن باچ، هو و لومان،. - 2013 در حقیقت، امید به زندگی یک موضوع تازه مطرح شده در مورد کیفیت زندگی است - سزرامکا پاولاک، هورنوواسکا، والکویاک و زابا، . - 2013 طبق پژوهش های انجام گرفته نیز سطوح بالای امید به زندگی با سلامت جسمی و روانشناختی، خودارزشی بالا،تفکر مثبت و روابط اجتماعیِ فوق العاده رابطه ی مستقیمی نشان داده است - گریفن، لو، و هسکت،. - 2013 تحقیقات بسیاری به بررسی رابطه بهزیستی روانشناختی و سلامت معنوی و امید به زندگی پرداخته اند که نشان می دهد بین این متغیرها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
نتایج پژوهش فراند - 2014 - نشان داد سالمندانی که دارای رضایت بالایی از نیازهای روانی خود هستند، در مقایسه با شرکت کنندگان با رضایت کم، به طور قابل توجهی دارای سطوح بالاتر ی در مؤلفه های هدف در زندگی و رشد شخصی بودند و احساس افسردگی پایین تری گزارش داده بودند . به علاوه، شواهد نشان می دهدکه بین سن، استقلال و شاخص های رضایت روانی از جمله رفاه و عملکرد مطلوب، رابطه ی مثبتی وجود دارد.
نتایج پژوهش طباطبایی وجلالی - - 1393حاکی از آن است که بین اعتقاد به معاد با - بهزیستی روانشناختی ، امید به زندگی - رابطه وجود دارد و نتایج پژوهش صمدی فرد - - 1395 نشان داد بین بهزیستی روانشناختی و معنوی و باور دینی بیماران رابطه مثبت معناداری وجود دارد و همچنین نتایج پژوهش - پورعبدل، عباسی، پیرانی، - 1394 نشان داد که بین بهزیستی روانشناختی و امید به زندگی باکیفیت زندگی رابطه مثبت معناداری وجود دارد.
با این وصف تحقیقات زیادی در خصوص رابطه بین این سه متغیربه تفکیک موضوع انجام شده است ولی بررسی رابطه بین بهزیستی روانشناختی و سلامت معنوی با امید به زندگی در بین سالمندان کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجایی که امروزه، تعداد سالمندان به سرعت در حال افزایش است، توجه به مسأله بهداشت، و تأمین آسایش و رفاه آنان و ابعاد مختلف سلامت آنان در جامعه از اهمیت ویژه ای برخورداراست لذا احساس خوب بودن روانی وامید به آینده در بین سالمندان این پژوهش مطرح می گردد با این وصف سوال اصلی پژوهش این است که آیا بین بهزیستی روانشناختی و سلامت معنوی با امید به زندگی سالمندان شهرستان ساری رابطه وجود دارد؟
اهمیت و ضرورت
درک مسائل و مشکلات مربوط به سالمندان دارای اهمیت است زیرا یکی از مسایل تاثیر گذار بر کیفیت زندگی مخصوصاً در سالمندان، وضعیت سلامتی است. سلامتی همانطور که توسط سازمان بهداشت جهانی تعریف شده است، دارای ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است. بعد معنوی سلامتی یکی از ابعاد سلامتی است که برخی صاحب نظران معتقدند توجه جدی به این بعد بسیار ضروری وبا اهمیت است.
در سال های اخیر گروهی از پژوهشگران حوزه سلامت روان با الهام از روانشناسی مثبت نگر، رویکرد متفاوتی را برای تبیین و مطالعه این مفهوم برگزیدند .آنان سلامت روانی را معادل کارکرد مثبت روانشناختی تلقی نموده و آن را درقالب اصطلاح بهزیستی روانشاختی مفهوم سازی کرده اند این رویکرد بهزیستی روانشاختی بر توانمندی ها و داشته های فرد تأکید می کند و معتقد است هدف روانشناسی باید ارتقای سطح زندگی فرد و بالفعل کردن استعدادهای نهفته وی باشد - حاتملو و همکاران،. - 1393
از طرفی هوش معنوی برای کارکرد اثربخش بهره هوشی و هوش عاطفی ضرورت دارد. هوش معنوی به افراد کمک می کند قواعد را جایگزین کنند و با مرزها بازی کنند به ما توانایی تمیز و انتخاب می دهد. ما را سرشار از شفقت و ادراک می کند و به ما کمک می کند محدودیت ها را ببینیم هوش معنوی جنبه های ذهنی و ناملموس معنویت را با اقدامات و مسائل افراد در دنیای عینی و ملموس ترکیب می کند نیز هوش معنوی را به عنوان توانایی ایجاد معنا مبتنی بر فهم عمیق سوالات وجودی و نیز آگاهی و توانایی استفاده از سطوح چندگانه آگاهی در حل مسأله تعریف می کند.
از نتایج آنی این پژوهش اینکه اهمیت و ضرورت طرح موضوع بهزیستی روانشناختی و امید به زندگی و به ویژه هوش معنوی سالمندان، از جهات مختلف در عصرجدید احساس می شود. یکی از این ضرورت ها در عرصه ی انسان شناسی توجه به بعد بهزیستی روانشناختی، امید به زندگی و هوش معنوی انسان از دیدگاه دانشمندان، به ویژه کارشناسان سازمان جهانی بهداشت است که اخیراً انسان را موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی تعریف می کند.
ضرورت دیگر طرح این موضوع ظهور دوباره ی کشش معنوی و نیز جستجوی درک روشنتری از ایمان و کاربرد آن در زندگی روزانه افراد جامعه است نکته دیگر اینکه که با انجام این پژوهش از لحاظ نظری می توان به فهم نقش رابطه ای بین بهزیستی روانشناختی و سلامت معنوی با امید به زندگی سالمندان نایل آمد. همچنین از آنجا که پرداختن به مسائل و موضوع سالمندان ، مسائل جدا از بافت اجتماعی نیست، ضرورت این پژوهش بیش از پیش در جامعه و جلوگیری از هم پاشی بنیان خانواده احساس می شود.
