بخشی از مقاله
چکیده
سبک فرزندپروری یکی از ابعاد سبک زندگی هر فرد است که مجموعهای از رفتارها و تعاملات والد فرزند را در طول دامنه گستردهای از موقعیت ها توصیف میکند. شیوه فرزندپروری عاملی اثرگذار است که نقش مهمی در آسیبشناسی روانی و رشد فرزندان ایفا میکند. هدف اصلی این پژوهش، مطالعه رابطه سبک های فرزندپروری اقتداری، آمرانه و سهل گیر والدین با بهزیستی روانشناختی و درماندگی روانشناختی فرزندان بود. تعداد 484 دانشآموز دختر به تصادف از میان 2733 دانشآموز مشغول به تحصیل در پایههای سوم و چهارم دبیرستانهای دولتی شهر کاشان در سال تحصیلی 1390-91 در این پژوهش به صورت نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. از دانشآموزان خواسته شد تا مقیاس سلامت روانی - MHI-28 - و پرسشنامه اقتدار والدین - PAQ - را تکمیل کنند.
نتایج پژوهش نشان داد که سبک مقتدارانه پدر، مقتدرانه مادر و سهیلگیرانه مادر به طور معنادار قادر به پیش بینی بهزیستی روانشناختی هستند. سبک آمرانه مادر به طور مثبت و سبک مقتدارنه پدر و سهلگیرانه مادر به طور منفی پیش بینی کنندههای درماندگی روانشناختی فرزندان بودند. در تبیین یافته های پژوهش می توان گفت فرزندپروری مقتدرانه با کنترل منطقی و حمایت عاطفی/ پاسخدهی بالا اثرات مطلوبی بر سلامت روان و قابلیتهای نوجوان داشته و موجب ایجاد احساس رشد و بالندگی در نوجوان می شود و فرزندپروری آمرانه با کنترل زیاد و پاسخدهی پایین و فرزندپروری سهلگیرانه با حمایت عاطفی / پاسخدهی بالا و کنترل کم با پیامدهای ضعیفتر در فرزندان رابطه دارد.
واژههای کلیدی: سبک فرزندپروری، بهزیستی روانشناختی، درماندگی روانشناختی
مقدمه
امروزه موضوع سلامت روانی دانشآموزان، یک مسأله حیاتی است که چالش های اساسی را برانگیخته است - کادسیون و دیگرانیمو، . - 2004 بسیاری از محققان بر نقش خانواده و محیط اجتماعی در ایجاد و رشد بهزیستی روانشناختی در فرزندان اتفاق نظر دارند و معتقدند بهزیستی روانشناختی فرزندان از طریق تعامل با والدین شان افزایش مییابد. تعامل بهطور کلی، و بازی نقش به طور خاص، پایهای برای بهزیستی روانشناختی افراد است - روزنبرگ، 1979؛ بهنقل از کریپس، . - 2009 بنابراین، تعامل فرزندان با والدین، اساسی برای ایجاد بهزیستی روانشناختی در آنها است و با افزایش درک حمایت والدین توسط نوجوان، خودارزیابی او درباره خود از قبیل رضایت از خود و شادکامی افزایش مییابد - ویلکینسون . - 2004
تحقیقات زیادی سبکهای فرزندپروری را مولفهای اساسی در رشد فرزندان می دانند. یافته های تحقیق کریپس - 2009 - نشان میدهد که سبک فرزندپروری مقتدرانه/دموکراتیک فرزندان را تحت تأثیر قرار میدهد و پیامدهای رشدی مثبت، خودارزیابیهای مثبت، حرمت خود4 بالاتر و سطح سازگاری بیشتری را به بار میآورد، و بر سطوح انگیزش درونی5 جهت یادگیری نیز تأثیر مثبت میگذارد. فرزندان والدینی که سبک مقتدرانه/دموکراتیک دارند، بهنحو محسوسی »شاد، خودکنترلگر، متکی به خود، و دستاوردگرا هستند و با همسالان خود روابط دوستانهای دارند و با بزرگسالان تعامل دارند و میتوانند با استرس مقابله کنند« - سانتراک، 2004، ص . - 277
پاتوک پکهم و مورگان لوپز - 2007 - نشان دادند که پیوند ضعیف با پدر که بهویژه در سبک فرزندپروری آمرانه دیده میشود، با ابتلای فرزندان به افسردگی و با مصرف الکل از سوی آنان رابطه معنادار دارد. روپنارین، کریشناکومارا، متیندوگانا و اوانز - 2006 - نشان دادند که سبک فرزندپروری آمرانه پدران با پیشرفت تحصیلی فرزندان رابطه معکوس دارد و سبک فرزندپروری سهلگیرانه منجر به فقدان اعتماد به خود و ناتوانی در کنترل رفتارهای شخصی میگردد؛ این کودکان یا نوجوانان ممکن است سلطهطلب، خودمیانبین، و سرکش باشند و در رابطه با همسالان با مشکل مواجه شوند.مطالعات مختلف نشان میدهند سلامت روانی با سبک فرزندپروری مقتدرانه رابطه مستقیم دارد، اما با سبک آمرانه چنین رابطه ای ندارد. در سبک آمرانه، کنترل کودک مورد توجه قرار میگیرد که این امر، خودپیروی او را محدود میکند.
در میان فرزندان والدین دارای سبک آمرانه، مشکلات متعددی مشاهده شده است، از جمله افسردگی، حرمت خود پایین، انگیزش پایین، و مشکل در تصمیمگیری که منجر به درماندگی روانشناختی میگردند - دویری و منشار، . - 2004 در مورد نوجوانان، درماندگی روانشناختی6 میتواند به بروز افکار و هیجانهای شخصی منفی بسیاری منجر شود. دیونگ، بیشاپ، انکلمن و تانگ - 2005 - نشان دادند که درماندگی روانشناختی با خشم و استرس مرتبط است. علاوه بر این، درماندگی روانشناختی با بیماری های جسمی - از قبیل سرماخوردگی و آنفولانزا - و سایر علایم نیز همبستگی مثبت داشت. آنها که دچار درماندگی روانشناختی بودند از موقعیت های استرس زا اجتناب میکردند و یا آن را نادیده میگرفتند و به این ترتیب، از منابع حمایتی احتمالی که در این موقعیتهای استرسزا به دست میآیند، محروم میماندند - دیونگ و بیشاپ، 1999؛ هاستون و واواک، 1991؛ بهنقل از کریپس، . - 2009
از این رو، درماندگی روانشناختی نه تنها سلامت روانی فرد، بلکه سلامت جسمی و الگوهای رفتاری او را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.یکی از ابعاد درماندگی روانشناختی که فرزندان تجربه میکنند و ظاهراً در طول کل دوران کودکی و نوجوانی برای آنان مشکلساز باقی میمانند، اختلالات اضطرابی است - بنجامین، کاستلو و وارن، 1990؛ بوید، گالون، کوستانسکی، اولندیک و شک، 2000؛ لست، پرین، هرسن و کازدین، 1996؛ بهنقل از ولفرادت، همپل و مایلز، . - 2003 پژوهشهای پیشین نشان دادهاند که فرزندپروری والدینی ادراک شده منفی - طرد و حمایت بیش از حد - به اختلالات اضطرابی، اضطراب تعمیمیافته، و اضطراب جدایی خواهد انجامید که جنبه های اساسی اختلال شخصیت مرزی هستند - بیل، کویپرز و اسمیت، 2002؛ هالزنبک، میسترز، مرکلباخ و مونیس، 2000؛ بهنقل از آنلی و کارسلی، . - 2010
مطالعات متعددی اهمیت سبک های ادراک شده فرزندپروری را بهعنوان عوامل خطر برای رشد افراد در دوره نوجوانی خاطرنشان میسازند - پریس، آریندل و آیزمن، - 1994 و طبق نتایج یکی از پژوهش های اولیه، رابطه بین »طرد« والدین و افسردگی تأیید شده، اما در مقابل »گرمی هیجانی«7 والدین به عنوان یک عامل حمایتی در برابر افسردگی در آینده مطرح شده است - آیزمن، 1997؛ بهنقل از آنلی و کارلسی، . - 2010تحقیقات انجامگرفته در ایران در زمینه خانواده اندک است. تحقیقات موجود، خانواده و روابط والدین فرزندان را بیشتر با دیدگاه اجتماعی بررسی کردهاند. با این توصیف، ضروری است تا الگوهای تربیتی والدین و پیامدهای روانشناختی مثبت و منفی آن بهطور همزمان در نوجوانان ارزیابی و شناسایی گردد که با شناسایی عوامل مرتبط با این سازه، علاوه بر پیشبرد نظریههای مربوط به سبکهای فرزندپروری و شخصیت، میتوان بهصورت کاربردی با آموزشهای لازم از به وجود آمدن پیامدهای منفی روانشناختی تا حدودی پیشگیری کرد.
بنابراین با توجه به اهمیت ارتقای سلامت روان در زندگی افراد و بررسیهای محدود در خصوص عوامل اثرگذار بر آنها، همچون نحوه فرزندپروری والدین و چگونگی ادراک فرد از آن، ما را با این سوال مواجه میکند که ادراک از سبک فرزندپروری والدین چه رابطه ای با بهزیستی و درماندگی روانشناختی فرزندان دارد؟ کدامین سبک فرزندپروری با بهزیستی روانشناختی از یک طرف و درماندگی روانشناختی از طرف دیگر رابطه دارد؟ به منظور پاسخ دهی به این پرسشها، رابطه سبکهای فرزندپروری والدین با بهزیستی روانشناختی و درماندگی رونشناختی فرزندان مورد بررسی قرار گرفت.
روش
