بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی رابطه بین ویژگیهای شخصیتی و بهزیستی معنوی با شدت علائم افسردگی سالمندان شهر شیراز بود. برای اجرای آن از روش همبستگی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه سالمندان شهر شیراز در سال 1393-94 بود که با استفاده از از روش نمونهگیری در دسترس تعداد 250 نفر از سالمندان به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. برای گردآوری دادهها از پرسشنامه شخصیتی پنج عاملی نئو، پرسشنامه بهزیستی معنوی دهشیری - 1388 - ، پرسشنامه افسردگی بک و همکاران - 1961 - استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند گانه به شیوه همزمان استفاده شده است.
نتایج نشان داد که بین ویژگی شخصیتی روان-رنجوری با شدت علائم افسردگی رابطه مثبت و معنادار و بین ویژگیهای شخصیتی برونگرایی، توافق پذیری، انعطاف پذیری و مسئولیت پذیری با شدت علائم افسردگی رابطه منفی و معنادار وجود دارد و همچنین بین بهزیستی معنوی و ابعاد آن - ارتباط با خدا، ارتباط با خود، ارتباط با دیگران و ارتباط با طبیعت - با شدت علائم افسردگی رابطه منفی و معنادار وجود دارد. علاوه بر این یافتههای پژوهش نشان داد که روانرنجوری به طور مثبت و برونگرایی، توافق پذیری، انعطاف پذیری، مسئولیت پذیری و بهزیستی معنوی و ابعاد آن به طور منفی قادر به پیش بینی شدت علائم افسردگی سالمندان میباشند.
واژههای کلیدی: ویژگی های شخصیتی، بهزیستی معنوی، افسردگی
مقدمه
سالمندی مرحله ای از زندگی انسان است که به طور طبیعی با کاهش توانایی های جسمانی و روانی همراه است. نزول این توانایی ها وقتی با شیوه زندگی کم تحرک، غیر فعال و ماشینی عصر حاضر همراه می شود، مشکلات سالمندی را افزایش داده و از نظر اقتصادی، اجتماعی و روانی هزینه های سنگینی را به جامعه تحمیل می کند - راو، لیچان و یوگ1، . - 1999یکی از مشکلات روانشناختی این مرحله از زندگی که بهداشت روانی و جسمانی سالمندان را به مخاطره می اندازد، افسردگی2 است که یکی از علل رایج مرگ و میر در سالمندان محسوب می شود - گارری، فازیو و دی سارو3، . - 2002 افسردگی نشانگانی است که تحت سلطهی خلق افسرده است و سبب عواطف غمگین، اضطرابی و یا حالتهای برانگیختگی می شود - همتی، - 1385، همچنین افسردگی یک خلق وخو یا یک حالت عاطفی است که ویژگی آن اندوه، بی معنایی وکاهش توانایی در لذت بردن از زندگی است - نوابی نژاد، . - 1386
در پژوهش های مختلف، عوامل گوناگونی به عنوان عوامل مؤثر بر افسردگی شناسایی شدهاند که از جمله این عوامل میتوان به عوامل زمینهای- فردی، عوامل اجتماعی- فرهنگی و ویژگیهای فردی اشاره کرد - بیرامی، . - 1391 در میان ویژگی-های فردی، متغیرهای شخصیتی4 به عنوان یکی از عوامل بر افسردگی مؤثر است - اصلاح خانی، فرخی، شمسی پور، شمس و قاسمیان مقدم ، . - 1389شخصیت سازمان پویای درون شخصی است که از نظامهای روانی جسمانی تشکیل یافته، و این نظامها الگوهای شاخص رفتار، افکار و احساسات شخص را ایجاد میکند - پور شریفی و مهریار، - 1382 و تعیین کننده واکنشهای منحصر به فرد انسان به محیط است - دال و اسچرودر5، . - 2001 یکی از نظریههای مربوط به ابعاد شخصیت، مدل پنج عاملی شخصیت رابرت مک کری6 و و پل کوستا7 است.
مدل پنج عاملی شخصیت، افراد را به پنج بعد روان رنجوری8، برونگرایی9، وظیفه شناسی10، توافق پذیری11 و انعطافپذیری12 تقسیم میکند که این عامل ها شامل :افراد روان نژند ناراحت، عصبانی، غمگین و مستعد ابتلا به افسردگی هستند - هوارد و هوارد13، . - 1998 برون گرایان تمایل به فعالیت های جسمی و کلامی دارند. افراد برون گرا، ماجراجو، فعال، رک، اجتماعی و پر حرف هستند - کاستا و مک کری14، . - 1992 افراد وظیفه مدار، کارآمد، مرتب، مسئول و نظم و دقت زیادی در امور دارند و به تعهدات اخلاقی خود پایبند هستند - بوت-کیولی و ویکرز15، . - 1994 عامل توافق پذیری با از خود گذشتگی مشخص می شود. افراد توافق پذیر متواضع، گرم و همدل، مهربان، مودب و منطقی میباشند و در مواجهه با رویدادهای زندگی سازش پذیر و منعطف هستند - کاستا و مککری، . - 1992
افراد گشوده در تجربه با ویژگی هایی مانند کنجکاوی، خلاقیت، تخیل گرایی، هنرگرایی و نوگرایی شناخته می شوند - هوارد و هوارد، . - 1998 هر یک از افراد برحسب ویژگی شخصیتی خود طبق این مدل میتوانند نگرش و گرایش خاصی نسبت به جنبههای مختلف زندگی داشته باشند - حسینی نسب، بدری گرگی و اسکویی آیسان، . - 1388 در پژوهشی حکیم جوادی، غلامعلی لواسانی، حقیقت گو و زبردست - 1389 - نشان دادند که رابطه برون گرایی با وجدان بودن با سه متغیر اضطراب، استرس و افسردگی منفی است. نتایج رگرسیون نیز نشان داد که ابعاد شخصیت توانایی پیش بینی افسردگی را دارند.
اصلاح خانی و همکاران - 1389 - تحقیقی با عنوان ارتباط ویژگی های شخصیتی با شدت علائم افسردگی در سالمندان زن فعال و غیر فعال شهر تهران انجام دادهاند که نتایج پژوهش نشان داد که بین نمره افسردگی با نمرات نوروتیسم، برون گرایی، مقبولیت اجتماعی و وظیفه شناسی در سالمندان زن فعال و بین نمره افسردگی با نمرات مقبولیت اجتماعی و وظیفه شناسی در سالمندان زن غیر فعال همبستگی معنی داری وجود دارد. کانت و جاکوبز - 2003 - 1 در پژوهشی با عنوان بررسی رابطه بین ویژگی های شخصیتی و افسردگی نشان داد که ویژگی های شخصیتی برونگرایی، وظیفه شناسی و نوروتیسم در افراد فعال، توانایی پیش بینی میزان افسردگی را دارد.
عامل دیگری که بر خلق و خوی انسان اثرگذار است، بهزیستی معنوی2 میباشد - جعفری، حاجلو، فغانی و خزان . - 1391 بهزیستی معنوی را میتوان حسی از ارتباط داشتن با دیگران، داشتن معنی و هدف در زندگی و داشتن اعتقاد و ارتباط با یک قدرت متعالی تعریف کرد. طبق نظر موبرگ و بروسک - 1978 - 3بهزیستی معنوی یک سازه چند بعدی است که شامل یک بعد عمودی و یک بعد افقی است. بعد عمودی آن به ارتباط با خدا و بعد افقی ان به احساس هدفمندی در زندگی و رضایت از آن بدون در نظر گرفتن مذهب خاص اشاره دارد. معنویت و مذهب نقش مهمی در زندگی افراد دارد و این مؤلفه در زندگی افراد بزرگسال بیشتر نمایان میشود. اعمال معنوی برای افراد سالمند معنی و حمایت عاطفی فراهم میآورد - تورسن و هاریس4، - 2008 و به عنوان یک مکانیسم دفاعی مهم و ضربهگیر در برابر عوامل خطرزای مربوط به علایم بالینی نظیر افسردگی، به ویژه در افراد سالمند عمل میکند - بلازر5، . - 2010
همانطور که پژوهش ها نشان میدهد، معنویت و بهزیستی معنوی ارتباط مثبتی با سلامت و بهداشت روان دارد - پاول، شهابی و تورسن6، 2003 و ورتینگتون، واد، هایت و رپلی7، . - 2003 . - 2003اژدری فرد، قاضی و نورانی پور - 1389 - پژوهشی با عنوان بررسی تأثیر آموزش عرفان و معنویت بر سلامت روان انجام داده اند. نتایج تحقیق نشان داد که آموزش عرفان و معنویت در افزایش سلامت روان و بهبود عملکرد جسمانی و عملکرد اجتنابی و کاهش اضطراب و افسردگی دانشآموزان تأثیر دارد. جعفری و همکاران - 1390 - به بررسی رابطه بهزیستی معنوی و سرسختی روانشناختی با سلامت روانی سالمندان پرداختند که یافتهها نشان داد بین بهزیستی معنوی با هر یک از متغیرهای اضطراب، و افسردگی رابطه منفی و معنی دار و با سرسختی رابطه مثبت و معنی دار دارد. کوئینگ - 2007 - 8 در تحقیقی نشان
