بخشی از مقاله
بررسی رابطه بین تاب آوري و سرسختی روانشناختی با بهزیستی روانشناختی دانشجویان
چکیده
هدف از این تحقیق بررسی رابطه بین تاب آوري و سرسختی روانشناختی با بهزیستی روانشناختی دانشـجویان دانشـگاه آزاد اسـلامی واحد آزادشهر بود. این پژوهش از نوع همبستگی بود و جامعه آماري این تحقیق شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد واحد آزادشهر در سال تحصیلی 93 -94 بود که 4669 نفر بودند. با بهره گیري از جدول مورگان، تعداد 357نفر از دانشجویان 222)دختر و 135 پسر) به عنوان نمونه در نظر گرفته شد. ابزار گردآوري داده ها پرسشـنامه تـاب آوري کـانر و دیویدسـون، سرسـختی روانشـناختی اهـواز و بهزیستی روانشناختی ریف (فرم کوتاه) بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسـون وبـراي مقایسه متغیرها از آزمون t بین دو گروه مستقل استفاده شد نتایج نشان داد: -1بین سرسختی روانشناختی و تاب آوري بـا بهزیسـتی روانشناختی دانشجویان رابطه معناداري وجود دارد(-2 .(p<0/01 بین تاب آوري بـا بهزیسـتی روانشـناختی دانشـجویان مـرد رابطـه معناداري وجود دارد(-3 .(p< 0/01 بین تاب آوري با بهزیستی روانشناختی دانشجویان زن رابطه معناداري وجـود دارد(-4 .(p<0/05 بین سرسختی روانشناختی با بهزیسـتی روانشـناختی دانشـجویان مـرد رابطـه معنـاداري وجـود دارد(-5 .(p< 0/01 بـین سرسـختی روانشناختی با بهزیستی روانشناختی دانشجویان زن رابطه معناداري وجود دارد(-6 .(p<0/01 بین تاب آوري و سرسختی روانشناختی دانشجویان مرد رابطه معناداري وجود دارد(-7 .(p<0/01 بین تاب آوري و سرسختی روانشـناختی دانشـجویان زن رابطـه معنـاداري وجود دارد(-8 .(p<0/01بهزیستی روانشناختی دانشجویان را می توان بوسیله تاب آوري و سرسختی روانشناختی آن ها پـیش بینـی کرد-13بهزیستی روانشناختی دانشجویان را می توان بوسیله تاب آوري و سرسختی روانشناختی آن ها پیش بینی کرد.
کلمات کلیدي: تاب آوري، سرسختی روانشناختی،بهزیستی روانشناختی
.1مقدمه
تحصیل در دانشگاه براي تعدادي از دانشجویان اعم از دختران و پسران همراه با نگرانی و فشار است. محیط آموزشی و قوانین جدیـد، انتظارات متفاوت از دوران پیشین، آغاز زندگی مستقل و ورود به دنیاي بزرگسالی و شکل گیري روابط انسانی و صـمیمانه نـو شـرایط نوینی هستند که نیازمند اتخاذ و راهبردهاي جدید است. سازگاري فرایندي پویا است که طی آن فرد سعی می کند تا بین آنچـه کـه انجام می دهد و یا می خواهد انجام دهد و همچنین با آنچه که محیط و جامعه تقاضا می کند توازن برقرار کند. از جمله رویکردهـایی که ممکن است بر سازگاري تاثیر داشته باشد، رویکرد روانشناسی مثبتگرا است. در سالهاي اخیر، رویکرد روانشناسـی مثبـتگـرا هدف نهایی خود را شناسایی سازهها و شیوههایی میداند که بهزیستی و شادکامی انسان را بهدنبال دارند. از اینرو، عواملی کـه سـبب سازگاري هرچه بیشتر آدمی با نیازها و تهدیدهاي زندگی شوند، بنیاديترین سازههاي مورد پژوهش این رویکـرد بـه شـمار مـیرونـد (سامانی و جوکار، .(1386
دینر(1984، برگرفته از بنکه و مک درمید، ( 2000 معتقد است که بهزیستی روانی، همانند ادراکاتی از عاطفه و بهزیسـتی معنـوي و نیز اندازهگیريهاي عینی، نظیر راهنماهاي سلامتی جسمانی ( فشار خون و...)، میتواند با ارزیابی هاي ذهنی افراد از تجارب خودشان سنجیده شود. احساس بهزیستی داراي مولفه هاي عاطفی و مولفه هاي شناختی است. افراد با احساس بهزیستی بالا هیجانـات مثبـت راتجربه می کنند و از حوادث و وقایع پیرامون خودارزیابی مثبتی دارند؛ درحالی که افراد با احساس بهزیستی پایین ، حوادث و وقـایع زندگی شان را نامطلوب ارزیـابی کـرده، بیشـتر هیجانـات منفـی نظیـر اضـطراب، افسـردگی و خشـم را تجربـه مـی کننـد (دینـر و همکاران،.(2000
این پژوهش ، عواملی را بررسی می کند که با توجه به سوابق و پیشینه علمی موضوع، احتمال می رود با بهزیستی روانشناختی مرتبط باشند. این عوامل شامل "تاب آوري"1 و " سرسختی روانشناختی"2 هستند.
ورنر و اسمیت(2001 )3تاب آوري را "ساز و کار ذاتی خود اصلاح گري انسان" می دانند. افزون بر آن به باور ورنـر( (2002 تـاب آوري صرف نظر از خطرات تهدید کننده، عاملی بالقوه در همه افراد براي تغییر است. بلاك(2002)4 بر این باور است که تاب آوري، توانـایی سازگاري سطح کنترل بر حسب شرایط محیطی می باشد. به باور ماستن(2001) 5هنگامی که فاجعه از سـر بگـذرد و نیازهـاي اولیـه انسانی تامین گردد، آنگاه تاب آوري به ظهور می رسد.در نتیجه این فرآیند تاب آوري، اثرات ناگوار، اصلاح یـا تعـدیل مـی شـوند و یـا حتی ناپدید می گرد.
تاب آوري عبارت است از توانایی سازگاري موفقیت آمیز با شرایط تهدیدکننده (کوباسا و پوستی6، .(2002 کانور و دیویدسون(2003)7 که تاب آوري را در حوزه هاي اجتماعی مورد مطالعه قرار داده اند، معتقدند تاب آوري، تنها پایداري در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده نیست، بلکه شرکت فعال و سازنده فرد در محیط است. آنها تاب آوري را توانمندي فرد در برقـراري تعـادل زیسـتی_روانـی در شرایط خطرناك می دانند (ماستن، .(2001 در پژوهشی مشخص شد دانش آمـوزان و دانشـجویانی کـه از جـدیت و وجـدان بـالایی برخوردارند در فعالیت هاي تحصیلی خود کنجکاو، طالب پیشرفت، سخت کوش و واجد پشتکار هستند .چنین ویژگی هایی به خوبی با مفهوم ویژگی شخصیتی سخت رویی که کوباسا تعریف نموده منطبق اسـت (ورنـر، .2002، ورنـر و اسـمیت8، .2001، تارتاسـکی و هاردینگ9، . (2002
سرسختی از جمله ویژگی هاي شخصیتی است که ابتدا مورد توجه کوباسا (1979) قرار گرفت. سرسختی مجموعهاي متشکل از ویژگی شخصیتی است که در مواجهه با حوادث فشارزاي زندگی، به عنوان منبعی از مقاومت به عنوان سپري محافظ عمل میکند (کوباسا، 1979 نقل از حقیقی و همکاران، .(1380
کوباسا( (1979 با استفاده از تئوريهاي وجود گرایی در شخصیت، سخترویی را ترکیبی از باورها در مورد خویشـتن و جهـان تعریـف میکند که از سه مؤلفه تعهد، کنترل و مبارزه جویی تشکیل شده است. شخصی که از تعهد10 بالایی ( نقطه مقابل بیگـانگی) برخـوردار است، به اهمیت ارزش و معناي اینکه چه کسی هست و چه فعالیتهایی انجام میدهد، باور دارد، و بر همین مبنا قادر اسـت در مـورد هر آنچه که انجام میدهد، معنایی بیاید و کنجکاوي خود را برانگیزد. این اشخاص با بسیاري از جنبه هاي زندگیشان همچون: شـغل، خانواده، روابط بین فردي کاملا در آمیخته میشوند. افرادي که در مؤلفه کنترل (نقطه مقابل ناتوانی) قوي هستند، رویدادهاي زنـدگی را قابل پیشبینی و کنترل میدانند، و بر این باورند که قادرند با تلاش آنچه را که در اطرافشان رخ میدهـد تحـت تـاثیر قـرار دهنـد. چنین اشخاصی براي حل مشکلات، به مسئولیت خود، بیش از اعمال و یا اشتباهات دیگران تاکید میکنند. مبارزه جویی (نقطه مقابل احساس خطر یا تهدید) نیز باور به این امر است که تغییر و نه ثبات و امنیت، جنبه طبیعی زندگی است. اشخاصی کـه مبـارزة جـویی بالایی دارند، موقعیتهاي مثبت و یا منفی را که به سازگاري مجدد نیاز دارند، فرصـتی بـراي یـادگیري و رشـد بیشـتر مـیداننـد تـا تهدیدي براي امنیت و آسایش خویش. چنین باوري انعطاف پذیري، و قدرت تحمل رویدادها و موقعیتهاي مـبهم و ناراحـت کننـدة زندگی را به همراه دارد (کوباسا، 1988 و مدي، 1990؛ نقل از قربانی، .(1374
با توجه به مطالب فوق در پژوهش حاضر محقق در پی پاسخگویی به این سوال اساسی بوده است که آیا بـین تـاب آوري و سرسـختی روانشناختی با بهزیستی روانشناختی دانشجویان رابطه معناداري وجود دارد؟
.2 روش
این تحقیق از نظر هدف بنیادي بود. روش حاکم بر این تحقیق از لحاظ ماهیت عمدتا در مقولـه مطالعـات همبسـتگی قـرار می گیرد. جامعه آماري این تحقیق شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد واحد آزادشهر در سال تحصیلی 1393-1394 بـود که 4669 نفر بودند. با بهره گیري از جدول مورگان، تعداد 357نفر از دانشجویان ( 222زن و 135 مرد) به عنـوان نمونـه در نظر گرفته شد. در این تحقیق متغیر پیش بین تاب آوري و سرسختی روانشناختی و متغیـر مـلاك بهزیسـتی روانشـناختی دانشجویان بـود. بـراي جمـع آوري اطلاعـات از سـه پرسشـنامه تـاب آوري کـانر و دیویدسـون((CD-RIS، سرسـختی روانشناختی اهواز و بهزیستی روانشناختی ریف (فرم کوتاه) استفاده شد.
-1پرسشنامه تاب آوري کانور و دیویدسون(:(2003 پرسشـنامه تـاب آوري کـانور و دیویدسـون 25 گویـه دارد کـه در یـک مقیاس لیکرتی بین صفر(کاملا نادرست)تا پنج(همیشه درست) با دامنه 125-25نمره گذاري می شود.این مقیاس در ایـران توسط محمدي((1384هنجاریابی شده است.براي تعیین روایی این مقیاس نخست همبستگی هر نمره با نمره کل بجز گویـه 3، ضریب هاي بین 41/0 تا 64/0 را نشان داد. سپس گویه هاي مقیاس بـه روش مولفـه اصـلی مـورد تحلیـل عـاملی قـرار گرفتند.براي تعیین پایایی مقیاس تاب آوري کونور و دیویدسون از روش الفاي کرونبـاخ بهـره گرفتـه شـد و ضـریب پایـایی 89/0 به دست آمد(محمدي،.(1384
-2پرسشنامه سرسختی اهواز(:(1377 پرسشنامه سرسختی اهواز یک مقیاس خود گزارشی مداد ـ کاغـذي اسـت کـه داراي 27 ماده میباشد. نمرهگیري این پرسشنامه 27 مادهاي به این صورت است که آزمودنیها به یکی از چهار گزینهها »هرگـز« »به ندرت» «گاهی اوقات«، » بیشتر اوقات« پاسخ گفته و براساس مقادیر 3،2،1، 0 نمـرهگـذاري مـیشـوند. جهـت سـنجش روایی این پرسشنامه از چهار آزمون ملاك یعنی پرسشنامه اضطراب، پرسشنامه افسردگی، پرسشنامه خودشکوفایی و تعریف سازهاي سرسختی روان شناختی استفاده شده است. پرسشنامه سرسختی روان شناختی با پرسشنامه اضـطراب (r=-0/55)، پرسشـنامه افسـردگی (r= -0/62)، پرسشـنامه خـود شــکوفایی (r=0/55) و بـا تعریـف سـازهاي سرسـختی روان شــناختی (r =0/51) رابطه معناداري دارد که این ضرایب اعتبار مطلوب و رضایت بخش میباشند. براي محاسبه اعتبار این پرسشـنامه از دو روش باز آزمایی و همسانی درونی استفاده شده است. ضرایب پایایی بازآزمایی به دست آمده بین نمرههاي آزمودنیهـا در دو نوبت (آزمون ـ باز آزمون) براي کـل آزمـودنیهـا برابـر بـا 0/84، بـراي آزمـودنیهـاي مؤنـث برابـر بـا 0/85 و بـراي آزمودنیهاي مذکر برابر با 0/84 میباشد. همچنـین ضـرایب آلفـاي کرونبـاخ بـراي کـل آزمـودنیهـا برابـر بـا 0/76، بـراي آزمودنیهاي مؤنث برابر با 0/74 و براي آزمودنیهاي مذکر برابر با 0/76 میباشد (کیامرثی، .(1376
3 -پرسشنامه بهزیستی روانشناختی ریف :(1989) ریف براي بررسی روایی ابـزار و سـنجش رابطـه آن بـا سـنجههـایی کـه صفات شخصیتی را میسنجیدند، و در ضمن شاخص بهزیستی روانشناختی نیز به شـمار مـیرفتنـد، از سـنجههـایی ماننـد مقیاس تعادل عاطفی برادبورن( (1969، رضایت زندگی نیوگارتن (1965) و حرمـت خـود روزنبـرگ( (1965 اسـتفاده کـرد. نتایج همبستگی آزمون ریف، با هر یک از مقیاسهاي فوق قابل قبول بود. بنابراین ابـزار فـوق از نظـر سـازهاي روا محسـوب شد(ریف، .(1989 آلفاي کرونباخ به دسـت آمـده در مطالعـه ریـف((1989 بـراي پـذیرش خـود((0/93، ارتبـاط مثبـت بـا دیگران((0/91 ، خودمختاري((0/86، تسلط بر محـیط((0/90 و رشـد شخصـی((0/87 گـزارش شـده اسـت. در ایـران طـی پژوهشی که با نمونهاي دانشجویی انجام شده است، همسانی درونی با بهـرهگیـري از آلفـاي کرونبـاخ سـنجیده شـد. نتـایج حاصل براي تسلط بر محیط 0/77، رشد شخصی 0/78، ارتباط مثبت با دیگران 0/77، هدفمندي در زندگی 0/70، پـذیرش خود0/71، خودمختاري 0/78، و نمره کلی 0/82 بود. روایی این مقیاس نیز مناسب برآورد شده است (بیانی، محمد کوچکی و بیانی،.(1387
به منظور تجزیه و تحلیل داده ها شاخصهاي آمار توصیفی مورد استفاده شامل نمودار، درصد فراوانـی، میـانگین و انحـراف معیار است و در بخش آمار استنباطی از آزمون رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسون وبـراي مقایسـه متغیرهـا از آزمـون t بین دو گروه مستقل استفاده شد.
.3 یافته ها
آزمون فرضیه اصلی: بین سرسختی روانشناختی و تاب آوري با بهزیستی روانشناختی دانشجویان رابطه معناداري وجود دارد.
نتایج نشان می دهد بین بهزیستی روانشناختی، سرسختی روانشناختی و تاب آوري دانشجویان رابطه معناداري در سطح وجود دارد((p<0/01 که این یافته هم سو با نتایج دهقانی نیشابوري و مقصودي (1392 ) که در تحقیق خود نشان دادند که سرسختی روانشناختی و تاب آوري با بهزیستی روانشناختی ارتباط معنادار دارند و رحیمیان بوگر و اصغر نژاد (1387) که نشان دادند بین سرسختی و تاب آوري با سلامت روان رابطه مثبت معنادار وجود دارد هم سو می باشد.
آزمون فرضیه فرعی :1 بین تاب آوري با بهزیستی روانشناختی دانشجویان مرد رابطه معناداري وجود دارد.
نتایج نشان داد، بین تاب آوري و بهزیستی روانشناختی دانشجویان مرد توجه به اینکه سطح معناداري از 0/01 کـوچکتر اسـت رابطه معناداري وجود دارد.
آزمون فرضیه فرعی :2 بین تاب آوري با بهزیستی روانشناختی دانشجویان زن رابطه معناداري وجود دارد.
