بخشی از مقاله
چکیده
اکولوژی منظر یک دانش نوپا و بین رشتهای است. این مفهوم جدید در بین رشتههای زیستشناسی، منظر، طراحی شهری و برنامهریزی شهری نفوذ کرده است و نظریهپردازان را به چگونگی بهرهمندی از این مفهوم مشغول کرده است. دانش اکولوژی منظر، علمی است که ساختار، عملکرد و تغییر مناظر - اصول اکولوژی منظر - را بررسی میکند و با پژوهش در فعالیتهای انسانی، سعی در اصلاح وضعیت ناپایدار محیط دارد.
مفهوم سبزراه، تعریف و کاربردی پویا و متغیر دارد. سبزراهها کریدورهایی طبیعی هستند که لکههای جداافتاده منظر را به یکدیگر متصل میکنند. فضاهایی سبز که مخصوص حرکتهای غیر موتوری هستند، از تنوع زیستی جانوری و گیاهی حمایت میکنند و به دنبال برقراری توازن میان عرصه زیستمحیطی و استفادههای انسانی هستند. پژوهش پیش رو، مد نظر دارد، تا با مطالعه مفاهیم و تعاریف ارائه شده از دو مفهوم سبزراه و اکولوژی منظر، میزان تاثیرپذیری آنها را نسبت به یکدیگر تعیین کند. این مطالعه از نظر نحوه جمعآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای و به لحاظ اقدام توصیفی-تحلیلی است.
-1مقدمه
در طی چند دهه اخیر، مفاهیم میانرشتهای در علوم مختلف ظهور کردهاند. در این میان، دو مفهوم سبزراه و اکولوژی منظر مد نظر این مقاله قرار دارد. مفهوم سبزراه از معماری منظر و اکولوژی منظر نیز از زیستشناسی نشات گرفتهاند. هر دو مفهوم با گذر از معماری منظر به رشتههای شهرسازی، برنامهریزی شهری، مدیریت شهری و طراحی شهری وارد شدهاند. از نظریهپردازان سبزراه میتوان به ترنر، لیتل، فابوس و آهرن اشاره کرد.
نظریهپردازان اکولوژی منظر نیز، شامل هامبولت، ناوه، کلینک، فورمن، گوردون، مخزومی، مخدوم و ... هستند. در مجموعه نگاشتههای فارسی نیز، پورجعفر، احمدی، بمانیان و شعبانی از جمله افرادی هستند که به مضمون مورد نظر پرداختهاند. به دلیل تشابه و اشتراکهایی که دو مفهوم با یکدیگر دارند، طی دورهای زمانی، این دو مفهوم در کنار یکدیگر قرار گرفتند و به عنوان مکمل یکدیگر مطرح شدند. در این شرایط تلاش محققان بر این بوده است تا با تعریف مفاهیم و آشنایی با اصول هر یک از مفاهیم، این ارتباط مورد بررسی قرار گیرد.
-2سبزراه
تعاریف متعددی برای سبزراهها وجود دارد. والمزلی ریشه کلمه سبزراه - green way - را، از الحاق کلمه کمربند سبز - green belt - به پارکوی - park way - معرفی میکند .[ 11] اکثر نویسندگان، بر ویژگیهایی چون: خطی بودن، برقرارکننده ارتباط و اتصال، حفاظت از سامانههای طبیعی و عملکرد تفریحی برای انسان، توافق دارند. در ادامه چندی از نظرات نویسندگان، جهت آشنایی با مخلص کلام آورده می-شود.
2؛-2ویژگیهای سبزراهها
آهرن سبزراهها را شامل 5 ویژگی کلیدی خطی بودن، پیونددهنده و متصل کننده، چندمنظوره بودن، توسعه پایدار - برقراری تعادل بین حفاظت از طبیعت و استفاده انسانی - ، سیستمهای یکپارچه می-داند.[12] لیتل نیز ویژگیهایی چون؛ فضای باز، خطی بودن، طبیعی بودن، غیرموتوری بودن، ارتباط دهنده، محلی بودن، در امتداد عوارض طبیعی و مصنوع - پیروی از زمینه - را معرفی میکند. فابوس ویژگی-هایی چون حفاظت شده بودن، حمایت از حیات وحش، مسیرهای سبز، دارای فرصتهای تفریحی، دارای ارزشهای فرهنگی و تاریخی معرفی میکند.[17]
2؛-3عملکردهای سبزراه
سبزراهها از عملکردهای متفاوت منظر حمایت میکنند. هلومند و اسمیت، دو عملکرد بومشناسی و اجتماعی را برای سبزراه معرفی می-کنند. مانند انواع دیگر اراضی حفاظتشده، سبزراه از بسیاری از عملکردهای بوم شناسانه به سادگی پشتیبانی میکند، زیرا که آنها مناطق را از توسعه حفظ میکنند و زیستگاهها را برای گیاهان و حیوانات فراهم میکنند. سبزراهها میتوانند آب تمیز برای سفرههای آب، تالابها، و آبراهها فراهم کنند. اگر آنها منطقه کافی مورد نظر خود را اشغال کنند، میتوانند با سایه درختان و همچنین از طریق تبخیر و تعرق در داخل کریدور، گرمای هوایی که در محیطهای مصنوع شهری وجود دارد را کاهش دهند. سبزراهها با فیلتر کردن ذرات آلاینده توسط گیاهان، کیفیت هوا را افزایش میدهند.
کریدورها، نهتنها به لحاظ ساختاری در مناظر برجسته هستند بلکه، بهشدت جریان موجودات زنده، انرژی و مواد را تحت تأثیر قرار میدهند. بوم-شناسان بر این عقیدهاند که کریدورهایی که بهطور طبیعی پوشش گیاهی دارند، نقش کلیدی در جابهجایی حیاتوحش بین زیستگاهها دارند. در غیر این صورت این زیستگاهها از یکدیگر جدا میافتادند. سبزراهها تنها یکی از انواع متفاوت فضاهای سبز هستند، ولی به خاطر ویژگی خطی خود توانایی دسترسی بالاتری در اختیار میگذارند.
سبزراهها نقش مؤثری در اتصال دوباره انسان به طبیعت، در زندگی روزمره، تفریح و فراغت دارند. فعلوانفعالات اجتماعی توسط طراحی سبزراه، تحت تأثیر قرار میگیرد. در سطح فیزیکی، سبزراه امکان اتصال واحدهای همسایگی را فراهم میکند. در مورد حس اجتماعی نیز، پتانسیل بالایی در انعکاس فعالیت و مشارکت اجتماعی دارد. همچنین توان بالایی در جمع کردن افراد به دورهم و ساخت جوامع از طریق برنامهریزی و مدیریت دارد. سبزراهها پتانسیل ارتقا عدالت و برابری اجتماعی را به دلیل خاصیت خطی بودن خود دارند، چراکه دسترسی را بهطور محسوسی افزایش میدهند.[18]
2؛-4مزایا و معایب سبزراهها
برای هر امری که در شهر اجرا میشود، باید اهداف و مزیتهایی متصور شد. ترنر، سبزراهها را چندمنظوره و دارای اهداف چندگانه بوم-شناختی، تفریحی، فرهنگی، زیباییشناختی و ... میداند .[24] سبزراه-ها نوعی از فضاهای شهری منعطف هستند، که با توجه به شرایط زمینهای خود، اهداف متفاوتی دارند.
