بخشی از مقاله
چکیده
تعیین آستانه برگشت پذیري براساس خصوصیات ترکیب و توزیع سرزمین، امکان مدیریت بهتري براي مواجهه با آسیب پذیري و شناسایی پهنه هاي برگشت پذیر ایجاد می کند. هدف از مطالعه حاضر ارائه یک نمونه از کاربرد روش کمی برآورد آستانه برگشت پذیري با رویکرد اکولوژي سیماي سرزمین است. روش مشاهده و ثبت خصوصیات کمی سیماي سرزمین به کمک پنجره متحرك - Moving Windows - در محیط نرم افزاري Fragstat در طی دو بازه زمانی 2000 و 2018 می باشد، همچنین محدوده مطالعه به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی به 5 پهنه همگن بر اساس خصوصیات ترکیب و توزیع ساختار سرزمین طبقه بندي گردید و مقدار آسیب پذیري و برگشت پذیري پهنه ها تعیین شد.
آسیب پذیري براساس وضعیت نشانه ها و تغییرات آنها محاسبه گردید و برگشت پذیري پهنه ها نیز براساس 5 معیار هاي برگشت پذیري شامل قابلیت برگشت پذیري، سرعت برگشت پذیري، حداکثر برگشت پذیري، میزان برگشت پذیري و امکان برگشت پذیري تعیین گردید. کلیه کد بندي ها و ارزیابی ها مطابق با شرایط محلی منطقه، ویژگی هاي ترکیب و توزیع عناصر ساختاري سرزمین و بررسی مطالعات قبلی صورت گرفته است. نتایج ارزیابی آسیب پذیري کاربري اراضی پیرامون رود دره قشلاق نشان داد که مقدار آسیب پذیري پهنه ها به ترتیب پهنه Aو ِ D و C و B با %33 ، %25، % 23 و %20 می باشد. نتایج برگشت پذیري پهنه ها نیز نشان داد که پهنه هاي A و D در برابر تغییرات و نیرو هاي وارده قابلیت برگشت پذیري ندارند و همچنین میزان برگشت پذیري پهنه B از همه پهنه ها بیشتر است، سرعت برگشت پذیري پهنه C نیز بیشتر از سایر پهنه هاست.
مقدمه
تغییرات پوشش و کاربري زمین در نتیجه فعل و انفعلات پیچیده فاکتورهاي ساختاري و عملکردي مرتبط ،آثار گسترده اي بر سیماي سرزمین دارد
پیش شرط مطالعه عملکرد و تغییر ساختار سرزمین ، تشریح کمی ساختار سیماي سرزمین است و براي این منظور متریکهاي مختلفی از اکولوژي سیماي سرزمین تاکنون بکار گرفته شده است
از آنجایی که ساختار سیماي سرزمین داراي دو جزء اساسی ترکیب و توزیع فضایی میباشد. متریکهاي سیماي سرزمین نیز در این دو جزء تقسیمبندي میشود
ترکیب، یکمشخصه کاملاً فضایی یا مکانی نیست و مکان جغرافیائی یا ژئومتري، لکه را بازگو نمیکند بلکه مشخصاتی از سیماي سرزمین را مثل نسبت مساحت لکهها، تنوع لکهها، تراکم و..... را میسنجد و توزیع در واقع بیانکننده توزیع فضائی لکه یا شکل و وضعیت سیماي سرزمین است، که مشخصات فضائی تیپهاي پوشش زمینی را در یک سیماي خاص بازگو میکند و مربوط به توزیع فضائی و هندسی لکهها مثل شکل و اندازه میباشد که ازآن جمله نسبت قطر به مساحت، مقدار و نوع لبه، مکان نسبی انواع لکه در ارتباط با لکههاي دیگر مثل شاخصهاي همسایگی و ... را میتوان نام برد
ارزیابی شرایط و خصوصیات ساختاري سیماي سرزمین از طریق مشاهده و ثبت ترکیب و توزیع و سپس تشریح روند تغییرات ساختار در مقیاس سرزمین یا در بخشی از آن و در ارتباط با برخی از عناصر و منابع خاص، میتواند معیار خوبی براي پایش واقعیت موجود و وضعیت پایداري سرزمین باشد
با استفاده از داده سینوپتیک دورسنجی - - Barrell, 2016، همراه با آمار توصیفی و فضایی در مورد کمیتها و کیفیت ساختار - - Turner & Simard, 2017 و روند تحولات و پیامدهاي آن ها از طریق پایش درشت مقیاس سرمین - - Willis, 2015، شرایط انسجام سرزمین و مدیریت مسبب شرایط سرزمین، تشریح و امکان اصلاح یا حفظ و استمرار نوع مدیریت ممکن می گردد
سازماندهی فضایی و توالی زمانی سرزمین متاثر از انواع اختلال و فرایندهاي است که داراي طیفی از مقیاس مکانی و زمانی هستند - - Wu, 2013، اگر طی دورههاي معین متناسب با اهداف، خصوصیات سرزمین پایش و پیگیري شوند، امکان درك مکمل و تفصیلی در مورد علل و عوامل محرك مرتبط با شرایط سرزمین را مهیا و امکان مدیریت بهتري را با این ارزیابی مکمل پس از پایش اولیه در اختیار قرار می گیرد
از جمله مقرون به صرفهترین روشهاي ارزیابی میزان پایداري اکولوژیک و تعیین برگشت پذیري سیستم هاي طبیعی براساس ارزیابی میزان حضور شرایط تنوع زیستی و طیفی از تنوع پوشش اراضی است که مبین حضور اثر فرایندهاي ایجاد کننده یا مخرب آنان است
با پایش و ارزیابی ساختار سرزمین به خوبی شرایط و توالی را براساس شرایط پیوستگی، غلبه، توزیع نسبی نشان داده و با ارزیابی قیاسی با تمرکز بر تفاوتهاي بین ترکیب پوشش اراضی در بخشهاي مختلف سرزمین نیازها و فرصت هاي مطرح در مدیریت آسیب پذیري را نشان میدهد
تعیین آستانه برگشت پذیري، در طول حدود سه دهه گذشته ، همراه با سایر روش هاي ارزیابی سرزمین، به عنوان شیوه اي موثر جهت سنجش میزان آسیب پذیري و مقادیر استفاده از سرزمین مورد توجه علمی و مدیران اجرایی بوده است
هدف از مطالعه حاضر، برآورد کمی آستانه برگشت پذیري سرزمین و از سوي دیگر ارائه یک نمونه از کاربرد روش کمی برآورد آستانه برگشت پذیري با رویکرد اکولوژي سیماي سرزمین می باشد..
روش
جهت ارزیابی ارتجاعیت و تعیین آستانه ها، ابتدا بر مبناي ویژگی هاي ترکیب و توزیع ساختار سرزمین، نشانه ها و شواهدي براي شکل و الگوهاي ساختاري و شرایط اصیل ترکیب و توزیع عناصر ساختاري محدوده مطالعه در شرایط سالم تعریف شد، در گام بعدي، براي تشریح وضع موجود و روند تغییر شرایط سرزمین از روش پایش درشت مقیاس در دو بازه زمانی 2000 و 2018 کمک گرفته شد.
روش مشاهده و ثبت مشاهدات به کمک پنجره متحرك در محیط نرم افزاري Fragstat انجام گردید. براي نقشه سازي ویژگی ها از روش پهنه بندي با مربع استفاده شده است. شکل هندسی و مساحت آن به تنوع پوشش زمین، وسعت محدوده مورد مطالعه، مقیاس نقشه، کیفیت مقیاس تصویر، دقت و هدف مطالعه بستگی دارد. از این رو در این تحقیق از مربع هاي 1 کیلومتر مربع براي پهنه بندي استفاده شده و براي هر یک از ویژگی هاي مورد مطالعه تحقیق نقشه هایی در دو بازه بررسی و تغییرات در سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS نمایش داده شد.
در پایان با رویهمگذاري لایه هاي اطلاعاتی، محدوده مطالعه به 5 پهنه همگن بر اساس خصوصیات ترکیب و توزیع ساختار سرزمین طبقه بندي گردید و مقدار آسیب پذیري و برگشت پذیري پهنه ها تعیین شد. برگشت پذیري پهنه ها نیز براساس معیار هاي برگشت پذیري در 5 دسته قابلیت برگشت پذیري، سرعت برگشت پذیري ، حداکثر برگشت پذیري ، میزان برگشت پذیري و امکان برگشت پذیري تعیین شد.لازم به ذکر است کلیه کد بندي ها و ارزیابی ها مطابق با شرایط محلی ، ویژگی هاي ترکیب و توزیع عناصر ساختاري سرزمین و بررسی مطالعات قبلی صورت گرفته است.
