بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی ویژگی های معماری و اقلیمی شهرهای ساحلی دریای خزر با رویکرد اکولوژی نمونه موردی شهر نور
چکیده
توسعه روستاهای سواحل دریای خزر از نظر کالبدی و جمعیتی و در پی آن تشکیل شهرهای مختلف و همچنین توان بالای جذب توریست ، حاصل آن رشد سریع این شهر ها شده است ، توسعه سریع و روز افزون این شهر ها که متاسفانه در اغلب آنهـا برنامـه ریزی های جامع و دقیق کارشناسی وجود نداشته و نقاط قوت و ضعف و ویژگی های اقلیمی این شهر ها توسط شهرسازان نادیده گرفته و علاوه بر آسیب رساندن به محیط زیست و تخریب و آلودگی آن ، موجب از دست رفتن هویـت معمـاری ایـن شـهر هـا و تغییر چهره آنها به شهر هایی شلوغ و آشفته شده است. متـداولترین رویکـرد در ایـن زمینـه بـرای بهبـود وضـعیت شهرسـازی و همچنین تاثیر مثبت آن در زندگی مردم، رویکرد اکولوژی است که در نهایت دستیابی به معماری پایـدار میباشـد . هـدف از ایـن تحقیق شناسایی ویژگی های اقلیمی شهر های سواحل دریای خزر نمونه موردی شهر ساحلی نور در استان مازندران و همچنـین بررسی معماری همساز با اقلیم و ارائه راهکارهای اقلیمی در این شهر می باشد که در نظر گرفتن آمار های ایستگاههای هواشناسی مستقر در منطقه و تجزیه تحلیل آن از طریق نرم افزار Windrose و جداول اقلیمی برای دست یابی به معماری پایـدار درایـن منطقه ، روشی است که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته شده است . نتیجه حاصل از این تحقیق شناسایی و معرفی هرچـه بهتر ویژگی های اقلیمی و معماری و تاکید بر درنظر گرفتن این ویژگی ها در شهرسازی و توسعه شهری میباشد .
واژههای کلیدی: اکولوژی،معماری پایدار،شهرستان نور،دریای خزر،اقلیم معتدل و مرطوب،شهرساحلی،همسازبا اقلیم
- 1 مقدمه :
زمانی که از معماری در اقلیمهای مختلف صحبت می شود گویی قصد داریم تا به حل مسایل معماری بپردازیم. امروزه معماری با مشکلاتی مواجه می باشد که می خواهیم آن را در ارتباط با محیط واقلیم حل نماییم . در وضعیت فعلی وجه مسلط بر معماری سبک معماری بین المللی مدرن می باشد . نگاهی به معماری معاصر کشورمان نشان می دهد که به تیغ فرهنگ استعماری غرب گرفتار اشتباه مضاعف بوده ایم ، ساختمانهایی ساخته ایم با اتلاف انرژی . (شریعت زاده ۱۳۷۴:۲۲۲)
در یزد همان ساختمانی را ساخته ایم که مشابه آنرا معماران در تبریز و زنجان و ساری و دیگران در پاریس و لندن و رم ساخته اند بدون در نظر گرفتن اقلیمها و فرهنگهای مختلف مناطق و کشور ها . یکی از مهمترین اصول معماری پایدار آن است که در طراحی اینگونه معماری چگونگی اقلیم در نظر گرفته شود به عبارت دیگر معماری پایدار طراحی معمارانه آگاه از محیط را توصیف می نماید . بدون در نظر گرفتن اثرات درجه حرارت میزان تابش خورشید شدت باد . میزان باران و غیره
ساختمان با اتلاف انرژی روبرو خواهد بود . رعایت شرایط اقلیمی در معماری بدنبال خود صرفه جویی در انرژی را در پی خواهد داشت. ( ابوالفضل قمشه ۱۳۸۱ : ۳) دوران قبل از انقلاب صنعتی تقابل انسان با محیط زیست با توجه به علم و تکنولوژی آن دوره بسیار کوچک بوده و انسان ها در طراحی شهر های خود، محدود به رعایت شرایط محیطی و اقلیمی در آن منطقه بودند ، ولی پس از اختراع ماشین های صنعتی و پیشرفت های روز افزون انسان امروزی در تکنولوژی ، متاسفانه بدون توجه به شرایط محیطی برای دست یابی به اهداف درست یا غلط خود ، قادر به انجام هر تغییری در محیط می باشد که اگر درین زمینه کوتاهی شود زمان برای جبران را از دست خواهیم داد و باید نگاه بشر را به زندگی تغییر داده و جدا از پیشرفت در تکنولوژی ، زندگی انسان را با عومل محیطی و فرهنگی و معنوی درگیر ساخت تا بتوان با کنار هم قراردادن تکنولوژی و محیط زیست و فرهنگ و معنویات به اهداف آرمانی برای دست یابی به زندگی ایده عال در حقیقت معماری پایدار دست یافت . به قول استاد علامه محمد تقی جعفری اگر بخواهیم اساسی ترین عامل احساس پوچی زندگی را در میان عوامل احتمالی آن را تشخیص بدهیم بدون تردید . جز همین عامل تفکیک علوم و ارزشها و معنویات نخواهیم یافت . ( علامه جعفری ۱۳۷۱) تاثیر علم و تکنولوژی بر معماری که سایه عمیقی بر معماری قدیمی و سنتی در کلیه کشورها با اقلیمهای مختلف انداخته است . موضوعی است که به نظر می رسد از قرن نوزدهم ساختار معماری را دگرگون کرده است. این دگرگونی تغییراتی شگفتی را در ذهن تداعی می کند که توسط آن انبوه سازی و مسکن فراوان برای انبوه جمعیتی که به یکباره از اوایل قرن گذشته رو به فزونی گذاشت به ارمغان آورده است لیکن در این دگرگونی یا بهتر بگوییم در تکنولوژی جدید تفاوت اقلیمی نادیده گرفته شد و برای همه گونه اقلیم یک گونه معماری تجویز گردید. ( ابوالفضل قمشه ۴: ۱۳۸۱ )
پایداری :
متداول ترین تعریف پایداری تعریفی است که کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه ارائه کرده است این کمیسیون توسعه پایدار را به صورت توسعه ای که احتیاجات WCED نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسلهای آتی در تامین نیازهای فرد بر آورده می نماید ، تعریف کرده است بر مبنای این تعریف قبل از اینکه هر جامعه ای بتواند به پایداری برسد باید عدالت بین نسلها را تامین کند توسعه اجتماعی و اقتصادی باید به گونه ای تحقق پذیرد که در هر زمان که بر نسلهای آینده هزینه ای تحمیل شود اثرات فعالیتهای اقتصادی را به حداقل رساند زمانی که فعالیتهای حیاتی و ضروری فعلی هزینه هایی را به آیندگان تحمیل نمایدمثلاً حفاری کانیهای غیر قابل تجدیدخسارت وارده بطور کامل باید جبران گردد ( عبدلی28 : 1376 (
توسعه پایدار با مفهوم سنتی توسعه که اصولا بر محور رشد اقتصادی دور میزند تفاوت های اساسی دارد . طرح ریزی توسعه باید بر تعریف واقع گرایانه نیاز های ملی استوار باشد . در واقع میتوان گفت توسعه در خور و پایدار در صدد فراهم اوری استراتژی ها و ابزاری است که بتواند به نیاز های اساسی از جمله موارد زیر پاسخ دهد .
تامین نیاز های اولیه زیستی انسان
دستیابی به عدالت اجتماعی
تعریفی دیگر از توسعه پایدار می گوید توسعه پایدار همان توسعه در معنا و مفهوم است و حاصل فرایندی است همه جانبه پایدار مستمر و فراگیر بدین سانDEVELOPMENT در برگیرنده و هماهنگ کننده کلیه جنبه های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی یک جامعه یا ملت می باشد ( امیر امینی ( 121 : 1373
واژه معماری پایدار در تشریح حرکت وابسته به درک محیطی طراحی معمارانه بکار می رود ، یک طرح معماری ممکن است در محیط ایجاد اغتشاش و در هم ریختگی نماید و یا بر عکس فضا را سامان داده و به آن نشاط بخشد . تفسیر عام معماری پایدار رویکردی را بسوی طرح معمارانه که به جهت استفاده از منابع طبیعی در زمانی طولانی تر مصرف آنها را به حداقل می رساند نشان می دهد. پایداری بیان حقیقتی است که تاکید بر حفظ منابع بمنظور نگهداری محیط زیست دارد معماری پایدار نشان دهنده نیاز ما به منابع طبیعی می باشد بدون آنکه اینگونه منابع را هدر دهیم بعبارتی دیگر استفاده از منابع به اندازه ای که به آن نیاز داریم . ( ابوالفضل قمشه ۱۳۸۱ : ۶)
تاثیر گیاهان در معماری به عنوان یک نظریه در قرن توسط فرانک فرنس و لویی سالیوان در آمریکا به نام" معماری ارگانیک"شکل گرفت ؟اوج شکوفایی آن توسط فرانک لوید رایت در نیمه قرن بیستم در نوشتار و طرح های او میتوان دید ؟در این سبک فرم بر اثر بر همکنش با طبیعت است که شکل می گیرد یک موجود زنده برای بقا به قابلیت هایش برای پاسخگویی به محیط وابسته است وی مفاهیم را در جهت تصریح روابط میان طبیعت و معماری گسترش داد و به وضع دستورالعمل هایی در خصوصی چگونگی ساخت فضاهای داخلی و خارجی بنا و استفاده از مصالح ساختمانی سازگار با طبیعت پیرامون پرداخت؟از معروف ترین آثار ساخته شده رایت را میتوان به خانه آبشار که به زیبایی تلفیق طبیعت را در معماری نشان داده اشاره کرد ؟ ( قبادیان ، وحید ( 1382 امروزه استفاده از گیاهان در معماری بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفته است که تحت عنوان سبکی به نام اکوتک شناخته شده است ؟اکوتک از دو کلمه اکولوژی و تکنولوژی گرفته شده است ( (Hornok, L .1992 بهبود کیفیت معماری در طراحی اکوتک در راستای نیل به یک هدف صورت می گیرد و آن هم آسایش و آرامش است ؟ نکته مهمی که در این نوع معماری مورد توجه قرار می گیرد ، آن است که تمامی عوامل دخیل در آسایش وآرامش ، مرتبط با هم و به صورت یک سیستم واحد در نظر گرفته می شود ؟ از معماران به نام این سبک می توان از نورمن فاستر نام برد؟
شکل ( ( 1 نمودار اهداف معماری اکوتک (ثریا رسمتی و همکاران ( 1390
ایران با دارا بودن ویژگی های خاص جغرافیایی به اقلیم های متخلف تقسیم بندی میشود که در این مقاله به بررسی اقلیم سواحل دریای خزر به ویژه شهر ساحلی نور استان مازندارن خواهیم پرداخت .
- 2 تعیین اقلیم از روش دمارتن :
با توجه به جدول دمارتن عدد 48 / 81 در منطقه ی فرا مرطوب قرار دارد و منطقه ی نور در اقلیم بسیار مرطوب قرار میگیرد. در نگاه بررسی اولیه در جدول زیر به بیان ویژگی های معماری این اقلیم پرداخته شده است .
- 3 شاخص آسایش حرارتی :
با توجه به نمودار نتیجه کسب شده آن است که شاخص آسایش اقلیمی منطقه نور در منطقه ( د ) قرار گرفته است بدان معنا که در این منطقه شخص احساس آسایش نمیکند و در مقابل هر دو درجه کاهش دما هوا به 150 وات گرمای تابشی خورشیدی نیاز است تا احساس آسایش میسر شود .( رازجویان . محمود ( 1388
- 4 باد غالب :
در طراحی و تعیین جهت گیری شکل ساختمان و قرار گیری نورگیر ها باید به سرعت و جهت باد غالب و تعیین باد های مفید و مضر در منطقه توجه نمود . زیرا اشتباه در این مسئله باعث بروز خسارات مادی و معنوی به ساکنین آن ساختمان خواهد شد و شاخص آسایش را پایین خواهد آورد . با توجه به جدول آماری سازمان هواشناسی سرعت باد و جهت آن در طی سال های 1977 تا 2005 در منطقه نور در ( پیوست شماره یک ) بدست می آید .
شکل ( ( 7 نمودار باد غالب در شهرستان نور – گلباد ( منبع : نگارنده )
شکل ( ( 8 نمودار سرعت باد در شهر نور با مقیاس نات ( منبع : نگارنده )
با بررسی شکل ( ( 7 نمودار باد غالب منطقه به این نتیجه خواهیم رسید که باد غالب شهر ساحلی نور از جهت غرب و شمال غربی حرکت میکند و در روز های بارانی رطوبت از غرب و شمال غربی به سطح خارجی ساختمان ها برخورد خواهد داشت .
دوره خشکی :
جدول( ( 9 میانگین بارش و دمای شهر نور ( سازمان هواشناسی کل کشور )
