بخشی از مقاله
چکیده
منظر نتیجه تعامل بین انسان و طبیعت است که طراحی درست عناصر آن همچون سبزراه ها ، محیط های پویا و الهام بخشی را ایجاد می نماید که قادرند به نیازهای متغیر جامعه به طریقی پایدار پاسخ دهند؟ نقش زیبایی شناسی و ترجیحات بصری مردم نسبت به مشاهدات منظر پیرامونی، شهری، طبیعی ، در ارتقاء کیفیت و تقویت رابطه دو سویه انسان- محیط موثر بوده حضور بیشتر انسان در فضای بیرونی و احساس تعلق به آن را به دنبال خواهد داشت.
نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که مولفه های ریخت شناسی و بیولوژیکی سبزراه و همچنین جذابیت آن دارای پتانسیل بالایی جهت رسیدن به منظر پایدار شهری است و توانسته هویت مکانی خود را در تصویر ذهنی شهروندان ثبت نماید؟ این نوشتار از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مرور متون و منابع به عنوان ابزار جمعآوری اطلاعات در بستر مطالعات کتابخانهای،همچنین از اسناد تصویری و مشاهده در بستر مطالعات میدانی سود جسته است.
مقدمه
منظر مؤید رابطه تنگاتنگی است بین انسان و محیط که تداومی مبتنی بر زیبایی، خوانایی، عملکرد و هویت به دنبال دارد و برای دستیابی به پایداری با تکیه بر آن باید مولفه های پایداری از دیدگاه مردم بررسی شود. - میرمیران ، الیاسی، - 1392 محیط مصنوع توسط عناصر منظر و از طریق نظام خاصی که بین آن عناصر برقرار می شود شکل گرفته واجد هویت می گردد. لذا با درنظرگرفتن و به کارگیری جنبه های زیباشناختی عینی، ذهنی، عملکردی و زیست محیطی سبزراه ها ، می توان به فضاهایی همخوان با طبیعت به منظور حفظ منابع طبیعی و برهم نزدن اکوسیستم های موجود دست یافت . - زندیه، جافرمن، - 1389 در این پژوهش از ایده سبزراه های حاشیه رودخانه جهت ارتقاء منظر و هویت مکانی شهر سود جسته، نقش آن در پایداری محیطی مورد ارزیابی قرار می گیرد.
هدف و ضرورت پژوهش
پژوهش های سازمان یافته اندکی در ارتباط با نقش منظر و ارتباط آن با پایداری محیطی وجود دارد×؟ بسیاری از نظریه پردازان به مفهوم توسعه پایدار اشاره نموده اند اما این پژوهش ها عموما در سطح کلان باقی مانده و راهبردهای عملی مطرح نکرده اند و نیز بیشتر بر دیدگاه های هنجاری نسبت به زندگی انسان تاکید ورزیده اند×؟ یکی از چالش هایی که ضرورت پژوهش پیش رو را بنیان می نهد توجه به روند بهره گیری از تصویر ذهنی مردم در طراحی منظر پایدار و بررسی مولفه های موثر آن است؟ مولفه هایی که نه تنها به بعد بوم شناختی پایداری بلکه به ابعاد فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی توسعه پایدار نیز توجه می کنند؟ با استفاده از این مولفه ها و چگونگی تجلی کیفی آن ها در منظر مورد مطالعه می توان به راهبردهایی جهت تبیین نقش آن در توسعه پایدار محیط دست یافت؟
فرضیه پژوهش
منظر به مثابه مفهومی جامع و کاربردی در ساماندهی محیط است که به تعامل همه جانبه ارتباط انسان و طبیعت می انجامد؛ بنابراین محیط هایی که به این طریق شکل می گیرندغالباً دارای حس مکانی قوی خواهند شد.جنبه های زیباشناختی عینی، ذهنی، عملکردی و زیست محیطی از جمله مؤلفه های معماری پایدار هستند که با درنظرگرفتن و به کارگیری آنها در طرح ریزی سبزراه ها می توان به فضاهایی دل انگیز و با دوام و در عین حال همخوان با طبیعت و هم جهت با آن به منظور حفظ منابع طبیعی و برهم نزدن اکوسیستم های موجود دست یافت.بنابراین توجه به مولفه ها و معیارهای مرتبط با کیفیت منظر از دیدگاه تصویر ذهنی مردم شرط تحقق پایداری محیط شهری است؟
حس تعلق به مکان
حس تعلق یکی از علائم و عوامل مهم در ارزیابی ارتباط انسان-محیط و ایجاد محیط های انسانی با کیفیت می باشد.این سطح از معنای محیطی بیانگر نوعی ارتباط عمیق فرد با محیط بوده و در این سطح فرد نوعی هم ذات پنداری بین خود و مکان احساس می نماید. - جوان فروزنده،مطلبی34، - 35-1389 حس تعلق و حس مکان به بافت های شهری و حوزه زندگی، از ناکارآمدی، بی هویتی و فقدان شخصیت و در نتیجه فرسودگی این بافت ها جلوگیریمی کند.
مطالعات دید و منظر شهری و تشخیص نظام بصری و ساماندهی آن به گونه ای منسجم در بافت های شهری، به علت تأثیر گذاری در خوانایی مطلوب این بافت ها و تقویت حس جهت یابی شهروندان و در نتیجه ایجاد حس تعلق ساکنان این بافت ها به حوزه زندگی خود، از اهمیت والایی برخوردار است. - - Kan ani ,2014 یک بنای یادبود و یا یک مسیر خاص مثلا در حاشیه رودخانه می تواند به عنوان یک نشانه سبب خوانایی فضایی از شهر گردد ، به طوریکه شهروندان با توجه به آن مسیر و یا جهت خود را پیدا کنند وبدین سبب طراحان شهری بایستی توجه خاصی به نشانه ها و ویژگیهای بصری آنها به خصوص در گره ها و خیابانهای اصلی شهر نمایند .
مفهوم منظر
منظر راه موثری را برای شناخت جهان هموار می کند . - Seddon,1997 - منظر پاسخی است که در طول زمان به شرایط موجود داده شده و روشنگر آن که چگونه انسانها با این شرایط هماهنگ شده اند و یا اینکه چگونه محیط را با خود هماهنگ نموده اند؟ بنابر تعریف دیگر منظر، تصویری است مادی، جامد، فیزیکی و واقعی که حرکت ذاتی ندارد، عمل نمیکند ولی در عین حال انسان ها آن را به وسیله پنج حس خود درک میکنند؟ - سیف الهی، - 1381 همچنین منظر پایه ای سیستماتیک را برای فهم الگوهای فضایی- مکانی و فرایندهایی که در اطرافمان می بینیم و راهی که مردم محیط را با خواست ها و نیازهایشان همسو می کنند بنا می نهد.
- - Swaffield, 2005,12منظر تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی دارد زیرا بین الگو و فرایندهای سازنده زمین، ادراک ما از آنها و پیوند دائمی با زیبایی، ارتباط مستقیمی وجود دارد که جنبه های فیزیکی زمین را به جنبه های ادراکی منظر تبدیل می کند - بل،1381، - 91 بنابراین تعامل بین طبیعت و فرهنگ به عنوان یک ویژگی ضروری منظر مورد توجه قرار می گیرد - Palang and Fry, 2003, 85 - . و بعد مهمی از پایداری به شکل سنتی را تشکیل می دهد - Austad, 2000, 49 -
منظر و هویت مکان
هویت مکانی می تواند نقش مهمی را در ادراک تغییرات محیطی، ادراک مسائل محیطی و ادراک نواحی عمومی ایفا کند .بدیهی است که هویت مکانی مثبت و قوی ادراک منفی از برخی مسائل محیطی را کاهش می دهد و ادراک مثبت جنبه های محیطی را افزایش می دهد. کاراکتر منظر به عنوان توضیحی از یک هویت منحصر به فرد از یک منطقه یا یک کشور مورد توجه قرار می گیرد که توسط افرادی که در آنجا زندگی می کنند شکل گرفته است.
بنابراین منظر به بطن یک جامعه بر می گردد . - Perdoli,2000, 221 - تغییرات سریع و بدون مطالعه منظرها توسط بشر به عنوان یک تهدید به حساب می آید .انسان در تعادل با محیط بسیار دینامیک جدید احساس ناراحتی می کند و ممکن است به سختی با منظری که مدام در حال تغییر است سازگار شود - lorzinq, 2001175 - آشکار است که منظرها بخشی از میراث فرهنگی بشر هستند و این میراث به عنوان بخشی از سرمایه ذهنی و فکری مورد توجه و مهم است - - Antrop 2006,189
سبزراه
سبزراه برای مسیرهایی به کار می رود که انسجام محیط زیست را در زیرساختار شهری محافظت می کنند، سبزراه ها به عبارتی پارک های خطی پیوسته، جدید و یا به نوعی زیرساختارهای سبز شهری هستند کهاولاً از لحاظ محیطی سبز است وثانیاً به عنوان یک مسیر به کار برده می شود. - شعبانی، - 1385 پارکهای خطی و دالانهای تفرجی، مسیرهای دسترسی به طبیعت رودخانه ها و نهرها، مسیرهای ساحلی، حاشیه کانالهای رودهای شهری که برای تفرج و لذت پیاده ها و دوچرخه سواران به وجود آمده اند. حفاظت از سیستمهای طبیعی بوم شناختی، فراهم آوردن فرصت های تفریحی گسترده برای مردم در درون مناطق شهری و نواحی روستایی، تأمین منافع اقتصادی و حفاظت از ارزشهای فرهنگی و میراث تاریخی از جمله مزایای برنامه ریزی سبزراه ها هستند؟
- شعبانی، - 1385 یکی از دلایل اهمیت فضاهای سبز و سبزراه ها را می توان ابقاء کیفیت زیست محیطی برشمرد. فضاهای سبز و سبزراه ها موجب ارتقاء کیفیت زیست محیطی می گردند×؟فضاهای سبز و سبزراه ها برای نگهداری از کیفیت زیست محیطی ضروری هستند×؟این امر در خصوص رودخانه ها و مسیل ها اهمیت بیشتری می یابد×؟سبزراه های طبیعی در امتداد رودخانه ها و مسیل ها، دالانهایی تشکیل می دهند که بیشترین نقش را در حفاظت از کیفیت آب دارا هستند؟
