بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه مولفههای سلامت روانی با مولفههای پرخاشگری است. جامعه پژوهشی حاضر را دانش آموزان پسر و دختر دوره پنجم و ششم ابتدایی شهرستان جوین تشکیل میدهند. در این پژوهش با استفاده از نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای تعداد 70 نفر از دانش آموزان به عنوان نمونه انتخاب شده و سپس تست پرخاشگری باس و پری - AGQ - و پرسشنامه سلامت عمومی - GHQ - در اختیار آنها قرار داده شد و دادهها توسط نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین مولفههای کارکرد اجتماعی و کلامی در سطح - P= 0,037 - رابطهای منفی و معنادار وجود دارد و افزایش کارکرد اجتماعی با کاهش پرخاشگری کلامی همراه است. بین هر یک از مولفههای اجتماعی-خشم و جسمانی- کلامی و اضطراب و خصومت نیز رابطه معناداری مشاهده گردید.
مقدمه
به موازات پیشرفت صنایع و علوم و متحول شدن زندگی بشری، روابط انسانی نیز نسبت به قبل پیچیده تر شده است. در این راستا، مشکلات و معضلات روحی و روانی فراوانی در جوامع انسانی به وقوع پیوسته که این امر ضرورت بررسی گسترده و دقیق موضوعات روان شناختی نظیر پرخاشگری را ایجاب نموده است. به طوری که امروزه پرداختن به موضوع پرخاشگری منحصر به کتب روان شناسی نیست بلکه در دیگر حوزههای علمی هم چون روان پزشکی، آسیب شناسی روانی، روان شناسی اجتماعی و حتی جرم شناسی که یکی از شاخههای حقوق کیفری است، از جهات متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است.
در واقع پرخاشگری و رفتارهای خشونتآمیز نوعی از اعمال خشونت علیه دیگران است که میتواند باعث آسیب یا صدمه به دیگران شود که عوامل روانشناختی، اجتماعی، بیولوژیکی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند. درواقع پرخاشگری رفتاری است به قصد آسیب رساندن - جسمانی یا زبانی - به فردی دیگر یا خود یا نابود کردن دارایی دیگران - سیارپور، هزاوهای، احمدپناه و معینی، . - 1390 باتوجه به اینکه نوجوانی از مهم ترین مراحل رشد و تکامل انسان است که ویژگیهای رشدی آن میتواند زمینهساز بروز انواع اختلالات رفتاری، بزهکاری، سوء مصرف مواد و بیماریهای روانی باشد و باتوجه به افزایش تعداد نوجوانان و جوانان در ساختار جمعیتی ایران، شناخت سریع و برنامهریزی مناسب برای کنترل این اختلالات حائز اهمیت است.
درواقع چنانچه میزان ابتلاء جوامع بشری به یک موضوع خاص را یکی از معیارهای اهمیت آن موضوع بدانیم به جرات میتوان ادعا کرد که پرخاشگری از جمله مسائل عمده و بااهمیتی است که انسانها از گذشتههای دور تاکنون به صورت گستردهای با آن سروکار داشته و دارند. نگاهی گذرا به آمار خیرهکننده و روزافزون جنایات و درگیریهایی که در جوامع انسانی به وقوع میپیوندد، که بخش عمدهای از آنها ناشی از رفتارهای پرخاشگرانه است، مؤید این ادعا است.
از آنجایی که پرخاشگری یکی از مشکلات اصلی دوران کودکی و نوجوانی است - دوین، گلیگان، شیخ و فاو،2004؛ به نقل از وزیری و عظیمی، . - 1390 تحقیقات متعددی در این زمینه صورت گرفته که درصدد ایجاد راهکارهایی برای مداخله در رفتار پرخاشگرانه بودهاند. روانشناسان عقیده دارند ویژگی این رفتارها طیفی از انحرافهای شناختی و اجتماعی و مهارت ناکافی در حل مسائل را دربرمیگیرد - لطفی کاشانی و وزیری، 1383؛ هالین، 1990؛ کندال و هولون، 1994؛ به نقل از وزیری و عظیمی، . - 1390 در جهت اصلاح این انحرافهای شناختی راههای گوناگونی ارائه شده است که یکی از این راهها بهبود سلامت روان افراد میباشد.
همانطور که میدانیم از ضروریات زندگی دانشآموزی که توجه به آن در رشد و توسعه جامعه اثر مستقیمی دارد و پرداختن به آن شرط اساسی در بهرهوری بهینه از نیروهای کارآمد و تحصیلکرده میباشد، بهداشت روان دانشآموزان است. بیشک سلامت روان، نقش مهمی در تضمین پویایی و کارآمدی هر جامعه ایفا میکند. پذیرش خود و دوست داشتن خویش - وایت، 2001؛ به نقل از شیربیم، سودانی و شفیع آبادی، - 1388 و تبدیل شدن به انسانی که از نظر جسمی سالم، از نظرروانی شاد، از نظر اجتماعی متعادل، از جنبهی سیاسی آگاه، از نظر اقتصادی مولد و از نظر فرهنگی مسئول باشد، از خصوصیات سلامت روان است - شیربیم، سودانی و شفیع آبادی، . - 1388
سلامت عمومی عبارتست از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی فرد، که بین این سه جنبه تاثیر متقابل و پویا وجود دارد. بنابراین سلامت روان به عنوان یکی از ملاک های تعیینکننده سلامت عمومی افراد در نظر گرفته میشود؛ که مفهوم آن عبارت است از احساس خوب بودن و اطمینان از کارآمدی خود، اتکا به خود، ظرفیت رقابت، تعلق بین نسلی و خودشکوفایی تواناییهای بالقوه فکری، هیجانی، و غیره - گزارش جهانی سلامت، 2001؛ به نقل از کوهسار، روشن و اصغرنژاد فرید، - 1386 همچنین رسینی - 1994 - 1 سلامت روان را حالت ذهنی، همراه با سلامت هیجانی نسبتا رها شده از نشانههای اضطراب و ناتوانی در برقراری روابط سازنده، مقابله با خواستهها و محرکهای تنشزای زندگی میداند.
از آنجا که داشتن مشکلات روانی منجر به اختلال در انجام تکلیف درسی، کاهش انگیزه، اضطراب، ترس و نگرانی شده و سبب میشود که دانشآموزان بخش قابل توجهی از نیروی فکری خود را صرف چنین مشکلاتی کنند. در نتیجه مسلما توان و علاقه کافی را برای فعالیت در امور درسی و آموزشی نخواهند داشت. بدیهی است که شکل گیری ذهن علمی قوی و دستیابی به تواناییهای لازم در جهت کسب موفقیت تحصیلی به صورت خلق الساعه تحقق نمیپذیرد و عوامل تشکیلدهنده این ظرفیت در طی سالیان تحول شخصیت شکل میگیرد و به این ترتیب نقش کانون خانواده در ایجاد این ظرفیتها برجسته میگردد.
محرومیت از پدر یکی از شرایط خاص خانوادگی است که میتواند به عنوان یکی از متغیرهای مهم محیطی اثرات ویژهای بر رشد عمومی و ابعاد مختلف رفتار کودک، بخصوص در زمینه سلامت روانی، سلامت جسمانی و عملکرد تحصیلی داشته باشد و تاثیر فقدان پدر بر شخصیت، سازگاری و سلامت روانی کودک، یکی از موضوعاتی است که درخصوص کودکان محروم از پدر همواره مورد توجه بوده است - نیسی، نجاریان و پورجعفری، 1380؛ به نقل از کوهسار، روشن و اصغرنژاد فرید، . - 1386 روان انسان هم تابع عوامل جسمی، روانی، اجتماعی و ارتباط عوامل مذکور با یکدیگر میباشد. به عبارت دیگر محیط طبیعی و محیط انسانی تنظیم کننده سلامت روان هستند.
بی شک سلامت روان، نقش مهمی در تضمین پویایی و کارآمدی هر جامعه ایفا میکند، با این تفاسیر پیشبینی میشود که سلامت روان در پرخاشگری افراد تاثیر به سزایی داشته باشد. یکی از مؤلفههای سلامت روان اضطراب بوده و باتوجه به بالابودن اضطراب در افراد به خصوص در دانشآموزان میبایست راهکاری برای بهبود آن ارائه کرد و از آنجا که یکی دیگر از مؤلفه های سلامت روان افسردگی است، به بررسی رابطه سلامت روان و پرخاشگری خواهیم پرداخت تا رواندرمانگران، مشاوران و... با بهرهگیری از نتایج حاصل مشکلات روانی افراد را بهبود بخشند.
2-1 مرور پیشینهی نظری
سلامت روانی
فرهنگ روانپزشکی کمپبل1 این اصطلاح را احساس رضایت وبهبود روانی و تطابق کافی اجتماعی با موازین مورد قبول هر جامعه تعریف کرده است - پورافکاری، . - 1373 فرهنگ بزرگ روانشناسی لاروس2 سلامت روان را »استعداد روان برای هماهنگ خوشایند و مؤثر کردن « برای موقعیتهای دشوار، انعطاف پذیر بودن و برای بازیابی تعادل خود »توانایی داشتن« تعریف کرده است.
