بخشی از مقاله
چکیده
شهرها به‌عنوان محل تجمع فزاینده جمعیت و فعالیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و شرایط رشد و توسعه آنها به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه ب ا چالش‌های گوناگون همراه است. به‌گونه‌ای که، ع دم برنامه‌ریزی و ضعف برنامه‌های توسعه‌ای ملی، از قبیل؛ آمایش سرزمین باعث شده که شهرنشینی با مسائل و مشکالت فراوانی روبرو باشد. کالنشهر تهران به دلیل رشد و توسعه نامتوازن در دهه‌های اخیر با مشکالت عدیده‌ای دست به گریبان شده است. تراکم باالی جمعیت و فعالیت بدون در نظر گرفتن توان محیطی و اکولوژیک و نبود نظام کارآمد مدیریتی در ارتباط با عملکردهای گوناگون از جمله این مسائل در تهران است.
محدوده مورد مطالعه منطقه 12تهران است که تراكم باالي برخي از كاربريها از جمله بازار، مراكز و نهادهاي دولتي، وزارتخانه‌ه ا و برخي از صنايع كوچك و متوسط در این منطقه عبور و مرور در معابر و خدمات رساني به شهروندان را با مشكل مواجه كرده است. پژوهش حاضر، باهدف ارزیابی راهبردها، سياست‌ها و مالحظات ناظر بر ساماندهي و آمايش دروني منطقه 12شهر تهران تدوين گرديده و روش آن توصيفي- تحليلي می‌باشد كه با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي - - AHP در محيط نرم‌افزاري سيستم اطالعات جغرافيايي - - GIS مورد تجزیه‌و تحلیل قرارگرفته است و در پايان راهكارهايي در رابطه با ساماندهي این منطقه ارائه گرديده است.
.1 مقدمه
در شرایط کنونی رشد روزافزون شهرها که متأثر از رشد جمعیت و مهاجرت می‌باشد منجر به ساخت و سازهای بدون برنامه‌ریزی و تغییرات زیادی در ساختار فضایی، بخصوص گسترش شهرها شده است که در این میان ساماندهی شهری در مقابله با روند نابه‌هنجار توسعه شهری، ضروری و اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌شود. منظور از ساماندهي، بهبود وضع موجود در جهت افزايش شرايط مناسب زندگي در محدوده‌هاي شهري و روستايي است - عرفانی و دیگران، - 55 :1389 رشد اقتصادی و همچنین معضاات زیست محیطی. نیاز به برنامه‌ریزی فضایی را ضرورت بخشیده است.
در نظام کاربری زمین ساماندهی مکانی و فضایی فعالیتها و عملکردهای شهری بر اساس خواسته‌ها و نیازهای جامعه شهری - شیرانی - 54 :1382 مطرح بوده و بیان می‌دارد برای تأمین نیازهای آتی شهر الزم نیست از طریق توسعه فضاهای جدید شهری در اطراف شهر صورت گیرد بلکه می‌توان از طریق پر کردن فضاهای خالی داخل شهر و تغییر کاربریها استفاده مطلوب از فضای شهری کرد.
با توجه به اهمیت مناطق مرکزی، این مناطق در اغلب شهرهای ایران به صورت بازار وجود داشته و مرکز مبادله کاال و کار و تجمع فرهنگی– اجتماعی هستند. در کالنشهر تهران به مانند اغلب شهرهای ایران مرکز تجاری همراه با کارکرد سیاسی، اداری، فرهنگی در هس ته مرک زی شهر قرار گرفته است و پرازدحام‌ترین منطقه شهر کماکان منطقه مرکزی شهر و خیابان‌های اطراف آن است - محمدی و همکاران، . - 186 1389 منطقه دوازده تهران به دلیل قرارگیری بازار - عمده و خرده فروشی - از اهمیت اقتصادی فراوانی برخوردار است. عااوه بر بازار کاربری‌های اداری، فرهنگی و سیاسی ازدحام و شلوغی این منطقه را مضاعف کرده است.
در دهه‌هاي اخير ساختار كالبدي فضايي و كاركردي اين محدوده، به تبع نقش و جايگاه آن، دستخوش تحوالتي آشفته و ناهماهنگ بوده و با غفلت و بي‌توجهي به هدايت و كنترل تحول و توسعه آن، به تدريج از كيفيت‌هاي فضايي، كاركردي و محيطي آن كاسته شده و متناسب با تحوالت ساختاري شهر سامان نيافته است - طرح تفصیلی منطقه دوازده،. - 45 :1385 در همين راستا ضمن بررسي قوانين و مقررات كشور راهكارهايي جهت ساماندهي منطقه دوازده شهر تهران ارائه شده است.
.2 روش شناسی پژوهش
این پژوهش از نظ ر هدف کاربردی و از نظر روش توصيفی- تحلیلی است. اطالعات مورد نیاز پژوهش عمدتاًبه روش مطالعات کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده و جهت بروزرسانی برخی از اطالعات و بویژه نقشه‌های رقومی منطقه مورد مطالعه، مطالعات میدانی مبتنی بر مشاهدات مستقیم نیز مورد استفاده قرار گرفته است. هدف این پژوهش در بررسی ساماندهی منطقه 12 تهران عبارتند:
-شناسایی کاربری‌های ناسازگار و پرترافیک و پیشنهاد انتقال آنها از منطقه 12تهران؛ -تعدیل هسته اصلی شهر از فعالیت‌های ناسازگار - عمده‌فروشی - در جهت ارتقاء ایمنی؛
-تسریع روند نوسازی بافت فرسوده با خروج کاربری‌های ناسازگار - کارگاهی - در جهت تعادل جمعیتی در طول روز و شب.
.3 محدوده مورد مطالعه
محدوده مورد مطالعه منطقه دوازده تهران می‌باشد که حدود 2/3 درصد محدوده تهران را در برمی‌گیرد. جمعيت اين منطقه حدود 048، 248 نفر3/18 - 28 درصد جمعیت کالن شهر - مي‌باشد. این منطقه به عنوان مركز تاريخي و تجاري شهر تهران، يكي از چهار مركز اصلي فعاليت29 شهر تهران است كه در محدوده ميان شهر واقع شده است. اين مركز با كاركردهاي اداري، فرهنگي، گردشگري و تجاري عمده‌فروشي تعريف شده است که از شمال با مناطق 6 و 7، از شرق با مناطق 13 و 14، از جنوب با مناطق 15 و 16 و از غرب با منطقه 11همجوار است.
کارکردهای این منطقه عبارتند از: %22 واحدهای تجاری - عمده و خرده فروشی - ، % 22/2 کارگاهها، %10 انبارها و %4/8 فضاها و بناهای اداری- حکومتی تهران که بیش از %80 کارکردهای تجاری، اداری حکومتی، کارگاهی و انبار و باالتر از %50 کارکردهای فرهنگی مذهبی و پذیرایی آن نقش شهری و فرا شهری دارند. در وضع موجود، الگوي استفاده از زمين در منطقه به شکل زير است:
.4 مبانی نظری
موضوع آمایش سرزمین مقوله جدیدی است که در سالهای آخر جنگ جهانی دوم برای اولین بار در فرانسه مطرح شد، در ایران از سال 1362 به منظور تکامل نظام برنامه‌ریزی کشور ضرورت اجرای برنامه‌ریزی آمایش سرزمین مطرح گردید - پوالددژ، . - 32 :1376 در واقع گسترش ناهمگون شهری در ایران طی دهه‌های اخیر و از طرفی هم ناکارآمدی نظام مدیریت برنامه‌ریزی و ضعف برنامه‌های توسعه ملی و آمایش سرزمین باعث شده است که شهرها ساختار فضایی مناسب نداشته باشند و با مشکالت فراوانی همراه باشد.
