بخشی از مقاله
چکیده
تقابل دو سویه ائمه اطهار - ع - با حاکمان زمان خود از منظر امنیتی، تهدید شناسی دوگانه ای است که امامت را خطری بر موجودیت حکومت و حکومت را خطری بر موجودیت اساس دین می داند. نتیجه این تقابل، اتخاذ راهبردهایی است که از طریق جنگ نرم، به اقداماتی عملی در تضاد و تعارض با یکدیگر می انجامد. در همین راستا، امامان معصوم - ع - با تکیه بر اصولی راهبردی، راهبرد ها و تاکتیک های گوناگونی را از طریق ابزار متناسب با شرایط خود به کار می گرفتند. اصول راهبردی ایشان عبارت است از: عدالت، تقوا، تکلیف مداری، عدم تسامح بر مکتب، ستیز با طاغوت و عزت. این اصول با دو تاکتیک عمده اجرایی می شد: مدیریت ادراک - از طریق ابزارهای گوناگون زبانی و عملی - وتقیه. امامان معصوم - ع - جنگ نرم گسترده ای را از مسیر فوق بر ضد حاکمان زمان خود اجرایی می ساختند که از سویی موجب نفوذ جایگاه اهل بیت - ع - و تحکیم و ثبات شیعه در جهان اسلام شد و از سوی دیگر، به تزلزل سیاسی خلفا و تلاش برای حذف سیاسی و فیزیکی اهل بیت - ع - انجامید.
واژه های کلیدی: اهل بیت، راهبرد، اصول راهبردی، تاکتیک، سیره سیاسی
-1 مفاهیم
-1-1 تهدید »تهدید وضعیتی است که در آن مجموعه ای از ادراکات و تصورات انسان نسبت به پدیده ها و رابطه آن ها به بقا، کمیت یا کیفیت ارزش مورد احترام، احساس خطر جدی یا نابودی را القا می کند.« - گروه مطالعاتی امنیت ملی، - 4 :1387 تهدید، نبود وضعیت امن است؛ وضعیتی که ارزش ها و الگوهای حاکم بر یک جامعه و مصالح آن باید در ثبات قرار گیرد. تهدید، نقض این وضعیت و در خطر قرار دادن آن است.
-2-1 راهبرد
واژه راهبرد - strategy - پیشتر صرفاً در امور نظامی به کار گرفته می شد امّا »در دیدگاه جدید، استراتژی یک برنامه واحد، همه جانبه و تلفیقی است که نقاط قوت اصلی و نقاط ضعف اصلی سازمان را با فرصت ها و تهدیدات محیط مربوط می سازد و به نحوی طراحی شده است که با اجراء صحیح آن از دست یابی بهاهداف اصلی سازمان اطمینان حاصل می گردد.« - ویکی پدیا - بنابر این، راهبرد به معنای مجموعه اقدامات و برنامه ها برای رسیدن به اهداف اصلی از پیش تعیین شده است.
-3-1 تاکتیک »امروزه تاکتیک به روش هایی گفته می شود که به وسیله آن، استراتژی به اجرا در می آید تا به هدف هایمورد نظر برسد.« - علی محمد اسماعیلی، - 117 :1391 با توجه به این تعریف، تاکتیک راهکارهایی عملی است که اجرای راهبرد ها بدان نیازمند است.
-4-1 مدیریت ادراک مدیریت ادراک، مجموعه عملیات تاکتیکی است که برای نفوذ و سلطه بر اندیشه، احساسات و انگیزه هایدشمن یا مخاطب از طریق سیاست گذاری بر ذهن او انجام می شود. بر اساس این تعریف، مدیریت ادراک برای آن است که بتوان دیدگاه ها و ذهنیت طرف مقابل را تغییر داد یا به گونه ای خنثی نمود که در تقابل با دشمن منفعل شود. به همین جهت در تعریف آن آمده است:»اقداماتی جهت ارسال یا انکار اطلاعات و شاخص هایی برای مخاطب خارجی در جهت نفوذ بر احساسات، انگیزه، اهداف و تعقل آن؛ همچنین اقدامات جهت ارسال و یا انکار اطلاعات و شاخص هایی برای سیستم های اطلاعاتی و رهبران در تمام سطوح جهت نفوذ برآوردهای ملی که در نهایت به رفتار خارجی و اقدامات رسمی و مطلوب برای اهداف اقدام کننده منتج شود.« - حجت االله مرادی، - 13-12 :1389
-5-1 نظام سلطه هرچند تعریف اصطلاحی نظام سلطه با فضای مدرن کنونی در جهان قابل تطبیق است و عبارت است از:»مجموعه ای از بازیگران نظام بین الملل که تلاش دارند قواعد بازی نظام ناعادلانه و ظالمانه را حفظ کنند.« - رضا رحمتی، - 16 :1389 اما ویژگی هایی اساسی در آن وجود دارد که در عصر اهل بیت - ع - نیز قابل تطبیق است: »نظام سلطه گر حق را با زور می داند و بر این باور است که هر که قدرت داشته باشد، محق است؛ تا آن جا که قدرت فی نفسه هدف است.« - رضا رحمتی، - 16 :1389
-2 شرایط سیاسی عصر اهل بیت علیهم السلام و راهبرد ایشان در برابر حاکمیت
در یک تقسیم تاریخی، عصر اهل بیت - ع - به دو دوره کلی عصر تنزیل و عصر تأویل تقسیم می شود. مقصود از عصر تنزیل، دوره انقلاب نبوی - ص - و نزول وحی است که اسلام در حال شکل گیری و التهابِ گذار فکریفرهنگیِ- جامعه قبیلگی حجاز است. با وجود تقابل نظامی گوناگون در این دوره، چهار رویکرد سیاسی مهم میان رسول اکرم - ص - و مشرکان حجاز رخ می دهد: هجرت مسلمانان به حبشه، حصر اقتصادی، صلح حدیبیه و فتح مکه. منظور از عصر تأویل، دوره پسا پیغمبر - ص - است که جامعه دچار تفسیر های گوناگون از اسلام می شود و امامت تنها ملجأ عصمت از خطای مسلمانان است. این دوره را می توان به تناسب تقابل سیاسی میان امامت و طاغوت به پنج دوره کلی سکوت، خلافت، قیام، مبارزه نرم و غیبت صغری تقسیم کرد.
عصر سکوت، رویکرد 25 ساله امیرالمؤمنین - ع - در برابر نظام سیاسی روز، عصر خلافت، دوران حدوداً 5 ساله خلافت امیرالمؤمنین و امام حسن - ع - و تقابل ایشان با حکومت معاویه، عصر قیام، دوره حدوداً 20 ساله عصر حسنین - ع - -که به تقابل نظامی در روز عاشورا و سیاست امام زین العابدین - ع - در ایام اسارت می انجامد- و عصر مبارزه، دوره قریب به 200 سال که از سال 62 ه.ق. تا 260 ه.ق. در قالب مبارزه علمی، فرهنگی، کادر سازی شیعیان و تشکیل دولت سایه با عنوان »سازمان وکالت« محقق می شود. اما دوره پنجم، عصر غیبت صغری و ارتباط غیر مستقیم امامت با مردم از طریق سازمان وکالت است.
این رویکردهای متفاوت متناسب با تغییر شرایط سیاسی و فضای اجتماعی تغییر می کند. با وجود این، تابع اصولی ثابت و تاکتیک هایی راهبردی و عقلانی است که در عصر کنونی نیز قابلیت بهره گیری دارد و ما را در نحوه تقابل با نظام سلطه در روابط بین الملل رهنمون می شود تا بتوان به منطق عملی در برابر فضای امنیتی جنگ نرم جمهوری اسلامی ایران با نظام سلطه بر اساس مکتب اهل بیت - ع - دست یافت. راهبرد اصلی اهل بیت - ع - در برابر فضای موجود، تلاش برای حفظ اسلام و تشکیل حکومت اسلامی است اما راهبرد های میانی گوناگون نیز توسط ایشان در زمان های متفاوت مورد استفاده قرار می گیرد که در این مقاله بدان اشاره خواهد شد.
-1-2 بررسی شرایط سیاسی در عصر تنزیل عصر رسالت دو فضای عمده سیاسی دارد که در دو مرحله زمانی محقق می شود: فضای پیش از هجرت که مسلمانان در اقلیت، فاقد شئون سیاسی و نظامی و تحت فشار حاکمیت هستند و فضای پس از هجرت که میان آنان و مشرکان موازنه قدرت به نفع اسلام شکل می گیرد و به حذف سیاسی مشرکان می انجامد. بنابر این، تقابل میان اسلام و شرک در دو فضای سیاسی متفاوت صورت می پذیرد. در فضای نخست، تعارض میان اکثریت حاکم و اقلیتی است که با همبستگی خود و از طریق رهبری معنوی واحد به چالشی برای قدرت حاکم تبدیل می شوند. امّا در فضای دوم، تعارض میان دو واحد سیاسی است که یکی بر پایه نظام منحط قبیلگی و دیگری بر اساس نظام الهی شکل گرفته و هر دو از جایگاه مردمی برخوردار است. با توجه به تمایز های فوق می توان نزاع میان مسلمانان و مشرکان را در مرحله نخست، نزاع درون حاکمیتی ومسأله ای ملی و در مرحله دوم، در حوزه روابط میان حکومت ها و ملت ها - بین الملل - دانست.پیامبر اکرم - ص - پیش از هجرت با دو چالش اساسی رو به رو می شود: خفقان مشرکان علیه مسلمانان –که به هجرت به حبشه می انجامد- و حصر اقتصادی در منطقه شعب ابی طالب.
