بخشی از مقاله
چکیده
دوران کودکی و نوجوانی، از مهمترین و تأثیرگذارترین بخش عمر انسان است که شخصیت فرد در آن شکل میگیرد. این مقاله درصدد تبیین سیره تربیتی اهلبیت - ع - در راستای شکوفاسازی استعدادها و خلاقیتهای دینی کودک و نوجوان با روش توصیفی-تحلیلی است. نتیجهای که این پژوهش بهدست دادهاست این است که از دیدگاه اسلامی تربیت نوعی راهنماییاست که توأم با محبت از سوی بزرگان نسبت به کودک و نوجوان انجام میگیرد.
اگر تربیت کودک از نگاه مکتب اهلبیت - ع - مورد پیگیری قرار گیرد میتوان گفت: در آن همه ابعاد و ساحتهای تربیتی کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار خواهدگرفت. برعکس، سرکوب بعضی از ابعاد وجودی یا پرورش ناموزون نیروهای نهفته در وجود کودکان و نوجوانان، از جمله آسیبها و چالشهایی است که فراروی فرایند تربیت دینی صحیح کودک و نوجوان قرار میگیرد که میتواند سیر تربیتی کودک و نوجوان را به چالش و مخاطره اندازد.
مقدمه
تعیین خطمشی برای انسان، فرع بر این است که نخست او را به درستی بشناسیم. ویل دورانت، فیلسوف، تاریخنگار بر این باور است که »نشاندادن دورنمای زندگی از اساس غیر ممکن است؛ زیرا زندگی اساساً راز نهانی است و رودخانهایاست که سر چشمه آن ناپیداست و در سیر تکامل آن نکتهها و باریکیهای بیپایانی است که اندیشه را در آن راه نیست تا چه رسد به بیان و گفتار - «دورانت،:1380 ص . - 456 سؤالی که در اینجا مطرح میشود این است که چگونه میتوان برای رشد و تکامل این موجود ناشناخته، برنامههای مناسب و مفید تربیتی تدوین نمود؟ البته این نکته نیز قابل انکار نیست که عالمان و دانشمندان، تلاشهای بیوقفه و ارزشمندی در زمینه شناخت ابعاد وجودی انسان به طور عام و کشف دنیای کودک و نوجوان به صورت خاص انجام داده و راهکارهای بسیاری را نیز ارائه کردهاند؛ اما هنوز هم تا آن راز غایی و نهایی، یعنی رشد و تکامل مطلوب، فرسنگها فاصله دارند.
بنابراین، به این نتیجه میرسیم که انسان بدون کمک و راهنمایی دین، قادر نیست استعدادهای درونی و فطری خویش را شکوفا و به سوی کمال رهنمون سازد. بر اساس جهانبینی اسلام، »حیات، نردبانی بسیار بلند است که از نازلترین تا بلندمرتبهترین سطح برکشیده شدهاست. در فروترین مرتبه، حیات نباتی قرار دارد. در فراترین مرتبه، حیات خدا قرار دارد - «باقری،:1380 ص . - 7 در این نموداری که از جهان هستی رسم شدهاست، جایگاه اولیه انسان به خوبی نشان داده شدهاست؛ اما در وجود این موجود فرودین، قابلیتهایی به ودیعه گذاشته شده که اگر بر اساس مبانی آموزههای تربیتی اسلام پرورش یافته و شکوفا گردد، هریک از این قابلیتها وسیلهای برای صعود به سوی بلندمرتبهترین سطح هستی، یعنی »کمالمطلق« میگردد.
برنامههای تربیتی اسلام در مرحله نظری دستورالعملهاییاست که به صورت کلی بیان شدهاست. اجرایی ساختن و تنظیم رفتارها بر اساس آنها به آسانی میسر نیست. از اینرو، قرآنکریم، پیامبر - ص - و ائمه - ع - را به مثابه الگوهای عملی و تبیین کننده در مسائل دینی معرفی کردهاست: مسلماً» برای شما در زندگی رسول خدا - ص - سرمشق نیکویی بود. - «احزاب:. - 21 سیره تربیتی اهلبیت - ع - برای شکوفاسازی استعدادها و خلاقیتهای دینی کودک و نوجوان چگونه و بر چه اساس و معیاری بودهاست؟ این سؤال مهمیاست که همواره برای رهروان اهلبیت - ع - مطرح است. این مقاله با تحقیق در منابع دینی کوشیدهاست با روش توصیفی-تحلیلی برای این پرسش پاسخی بیابد.
برای اینکه مقاله حاضر، به صورت مسئلهمحور پیش رود و ابعاد مسئله نیز به صورت کافی روشن گردد، در گام اول به انواع استعداد که استعداد کودک بخشی از آن به حساب میآید اشاره خواهد شد و سپس ویژگیها و استعداد کودک و نوجوان، که استعداد دینی نیز در آن نهفته است مورد بررسی قرار خواهد گرفت. پس از آن، روشهای شکوفایی استعداد دینی بهصورت مبسوط مورد بحث قرار خواهدگرفت.
.1 تعریف استعداد
صدرالمتألهین در رسائل استعداد را عبارت از کیفیتی میداند که در مستعد - که مبدء تکامل مستعد شمرده میشود - به طرف کمال ممکن در حرکت است. وی تأکید میکند که این کیفیت در موجودات مختلف به حسب مراتب آنها تفاوت میکند و شدت و ضعف دارد. - ملاصدراء، رسائل، - 155 ابنرشد استعداد را تابع کیفیات جوهری میداند و آنها را ذاتا از اعدام میشمارد - ابنرشد، :1938 ص . - 143 خواجهنصیر طوسی بدین عقیده است که »استعداد یکی از کیفیات است و آنچنان است که چون چیزی به قوت در موضوعی بود و طرف حصول و لاحصول را ترجیحی نه؛ بعد از آنکه یک طرف را استعدادی حاصل آید که مقتضی رجحان آن طرف باشد آن را استعداد گویند. -
«طوسی، :1326 ص . - 67 این اصطلاح در نظر فیلسوفان قرون وسطی عبارت است از کیفیت تحققیافتن چیزی از طریق تحققیافتن بعضی اسباب و شرایط و برطرف شدن موانع آن. به این ترتیب استعداد دارای دو معنیاست: یکی به معنی کیفیت آمادگی و دومی به معنی خاصیت پذیرندگی. ابنسینا گوید: »استعداد چیزی نیست جز مناسبت کامل برای چیزی که مستعد قبول آن مناسبت است - صلیبا، - 1393 امروزه استعداد به میزان نسبی پیشرفت و شایستگی فرد در یک فعالیت که به موجب آن انسان بتواند در کار معینی تمرین کند و همچنین به به مجموعهای از تواناییهایی اطلاق میشود که در فرهنگهای خاص با ارزش به شمار میرود.
