بخشی از مقاله
چکیده
وجود چشمه های آبگرم و امکانات آب درمانی در یک منطقه یکی از مهمترین جاذبه ها و امتیازات برای اهداف گردشگری آن منطقه می باشدکه متاسفانه در سالیان اخیرعدم توجه مسئولین ودست اندرکاران به استفاده بهینه ازاین منابع معدنی و پتانسیل ها در کشور ما باعث گردیده استفاده شایان توجه از این منابع صورت نگیرد. از اینرو هدف این پژوهش برآن است که بتوان یک مرکز آب درمانی را در منطقه چشمه های آب گرم جوشان ازبخش گلباف شهرستان کرمان طراحی کرد که با توجه به اصول مبتنی بر توسعه پایدار کمک قابل توجهی به کیفیت زندگی بیماران بکند،ضمن اینکه این مرکز به چشمه مورد نظر آسیبی نرساند و با حرمت به چشمه و با توجه به امکانات اکولوژیکی منطقه،بدون تقلیل منابع طبیعی یا تنزل محیط طبیعی بتواندجزء کوچکی از طبیعت پیرامونش باشد و به عنوان بخشی از اکوسیستم عمل کندو در آخر در چرخه حیات قرار گیرد . بدین منظور روش تحقیق در این پژوهش است تحلیلی استنتاجی است و برای گردآوری و تشریح مطالب از اسناد ، منابع و مطالب مربوطه ومصاحبه با متخصصین مربوطه استفاده شده است.در نهایت برای رسیدن به این مهم راهکارهایی ارائه شده است.
مقدمه
معالجه و مداوا با آب ، از قرنها پیش به عنوان یک شیوه پذیرفته شده تجربی در پزشکی به کار گرفته شده است ودر میان مردم و با استفاده از آبهای معدنی رواج داشته است و در یونان وروم باستان و چین سابقه ای طولانی دارد. از قرن 18 استفاده از آب به شیوه علمی در پزشکی رواج یافت و اصطلاح"هیدروتراپی"متداول گشت ودرقرن19اولین مطب آب درمانی دراروپا گشایش یافت ودر قرن بیستم خواص آب و مداوا توسط آب گرم و سرد اثبات شد.با مطالعه آب های معدنی و گرم در ایران چنین نتیجه گرفته میشود که در کشور ایران مجموعه ای با ارزش از آب های معدنی وگرم وجود دارد که اغلب آن ها بدون استفاده واقعی به رودخانه ها ریخته میشوند و تنها به مصارف کشاورزی می رسند .
گرچه امروزه، استفاده های محدودی از بسیاری از چشمه های آب معدنی در جهت درمانی ، زیبایی شناسی وگردشگری طبیعی عمدتا توسط گردشگران داخلی به عمل می آید ،ولی سهم گردشگران خارجی از این بخش در ایران بسیار ناچیز است.[1 یکی از راههای جلب توریست به وجود آوردن امکانات استفاده از منابع طبیعی مانند دریاها در نقاط مختلف کشور و در مجاورت چشمههای آب معدنی میباشد.
این منابع طبیعی درمراکزی موسوم به ایستگاه آب معدنی قابل استفاده میگردد که دارای امکانات و تأسیسات مختلف به منظور گردش و درمان برای سیاحان میباشد. کشورهایی چون ایتالیا، فرانسه، آلمان و ژاپن که در استفاده از منابع آبهای معدنی خود دارای سابقه طولانی میباشند همه سالانه تعداد کثیری جهانگرد به خود جذب کرده و از نظر توریستی و اقتصادی این موضوع در کشورشان دارای اهمیت فراوان میباشد .[2]
این تحقیق بر آن است که در منطقه سیرچ به دلیل وجود چشمه های آبگرم و پتانسیل های زیادی از قبیل انبوه درختان، آب و هوای مطلوب و..،یک مرکز آب درمانی طراحی شودکه بتواند با توجه به منابع و جاذبه های طبیعی که این منطقه دارد در سلامت، روحیه و شادابی بیماران و مراجعین موثر باشدو از آنجا که عمر چشمه محدود است با کشف پتانسیل های بالقوه منطقه طبق شاخص های توسعه پایدار و طراحی پایداربتوان پایداری آن مجموعه را حفظ کرد. این مرکز نه تنها باید پایدار و ماندگار عمل نماید ، بلکه به حفظ محیط زیست اطرافش نیزکمک نموده و در مقیاسی گسترده تر بتواند بر غنای بصری محیط پیرامون نیز بیافزاید.
پیشینه تحقیق:
در اینجا چند گرایش مختلف در مطالعاتی که تا کنون انجام شده است را میتوان بازشناسی کرد که به شرح ذیل قابل اشاره میباشند اذانی و دیگران - 1390 - ،در مقاله" چشمه های آبگرم،توانمندی شهر سرعین در عرصه توریسم درمانی" پس از بررسی نقاط قوت وضعف و تهدید شهر توریستی سرعین به این نتیجه رسیده اند که پتانسیل ها ی فوق العاده ای در زمینه استفاده ازاین چشمه های آبگرم برای تبدیل شهر سرعین به یکی از قطب های گردشگری سلامت وجود دارد . [3] بمانیان و دیگران - 1388 - ، در مقاله"التزام برنامه ریزی پارک های رود کناری بر اساس مبانی طراحی محیطی وبرنامه ریزی منظر" به ضرورت مولفه های اساسی در پایداری زیست محیطی اشاره کرده و برای برقراری پیوند بین بافت های شهری و بافت مسکونی با طبیعت برنامه ریزی کرده است.
[4] عزیزی و مطهری - 1390 - ، در مقاله" جاذبه های طبیعی وامتیازات گردشگری درمانی در ایران - مطالعه موردی چشمه های آبگرم و معدنی منطقه دماوند - " ضمن معرفی توزیع جغرافیایی، ترکیبات شیمیایی و اثرات درمانی چشمه های معدنی منطقه ی دماوند و بیان چالشهای موجود، به پیجویی راهبردهای مناسب در جهت بهره گیری هر چه بهتر و بیشتر از آنها پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که گرچه امروزه، استفاده های محدودی از بسیاری از چشمه های آب معدنی هم در جهت درمانی و هم در جهت زیبایی شناسی وگردشگری طبیعی عمدتا توسط گردشگران داخلی به عمل می آید ،ولی نسبت گردشگران خارجی در این بخش در ایران بسیار ناچیز است، امید است در اینده به این نعمت خدادادی که می تواند در سلامت جامعه و شکوفایی اقتصاد کشور به میزان قابل توجهی موثر باشد ،عنایت بیشتری گردد.[5]
سوالات تحقیق
1. چگونه می توان مرکزآب درمانی را طراحی کردکه با توجه به اصول توسعه پایدار به محیط زیست آسیب نزند؟
2. آیا توسعه پایدار یک مقوله کلی است یا در هر بستری به شکلی متفاوت و منطبق بر ویژگی های آن زیست بوم ظهور پیدا می کند؟
فرضیه تحقیق
- ایجاد مرکز آب درمانی بر اساس اصول معماری پایدار و با توجه به پتانسیل های بالقوه می تواند منجر به توسعه پایدار منطقه سیرچ شود.
- عوامل ایجاد پایداری در هر منطقه بر اساس ویژگی های آن منطقه متفاوت می باشد.
روش تحقیق
روش پژوهش حاضر تحلیلی استنتاجی است و دراین راستا شاخص های توسعه پایدار دسته بندی شده و در نهایت به ارایه ومعرفی پیشنهادهای اساسی درجهت توسعه گردشگری مبتنی بر توسعه پایدار بر پایه ویژگی های زیست بوم پرداخته است.در مرحله 1 تحقیق از نوع کتابخانه ایست و به روش استدلال- منطقی صورت گرفته است. در مرحله2 تحقیق از نوع مطالعات میدانی است و با استفاده از روش مشاهده ، نقشه نگاری ،عکس برداری به باز شناسی منطقه و اطلاعات اولیه در رابطه با اصول توسعه ی پایدار پرداخته شده است.
ادبیات پژوهش توسعه پایدار
واژه توسعه پایدار برای اولین بار توسط برانتلند در سال 1987 در گزارشی به نام - آیند مشترک ما - که توسعه و محیط زیست را با هم پیوند میزند مطرح گردید.در واقع توسعه پایدار به دنبال مفهوم اداره و بهره برداری صحیح از منابع طبیعی ،منابع مالی و اقتصادی ،منابه اجتماعی و انسانی به منظور دستیابی به الگوی مصرف مناسب و مطلوب وبه کارگیری امکانات فنی و تشکیلات مناسب که تامین کننده نیاز نسل های امروز وآینده می باشد بیان گردید است .[6]
اصول توسعه پایدار:
توسعه پایدار سعی دارد به پنج نیاز اساسی که از اصول توسعه پایدار هستند پاسخ گوید:
-1تلفیق حفاظت و توسعه
-2تأمین نیازهای اولیه زیستی انسان
-3دستیابی به عدالت اجتماعی
-4خودمختاری و تنوع فرهنگی
-5حفظ یگانگی اکولوژیکی.[7]
درسالهای اخیر پایداری نه تنها در میان اندیشمندان بلکه میان عموم تبدیل به واژهای متداول شده است و این ایده که پایداری بر مبنای اجماع و اصلاحات علمی پایهگذاری شده مورد انتقاد قرار گرفته است.
پایداری:
مفهوم پایداری ریشه در یک اصل اکولوژیک دارد. براساس این اصل، اگر در هر محیطی به اندازه توان طبیعی تولید محیط زیست، بهره برداری یا بهره وری انجام شود، اصل سرمایه - منابع اکولوژیک - به طور پایدار باقی می ماند و استفاده ما از محیط به اندازه آن توان تولیدی ، همیشه پایدار است. بنابراین، میزان استفاده انسان در آن محیط زیست معین،که در خور توانها و ظرفیت های محیط است، به این خاطر که به اندازه تمام تولید است، بازده حداکثر و یا بیشینه را نیز دارد.[8]
چشمه های آبگرم
چشمه های آب گرم، چشمه های طبیعی ای هستند که دمای آب آنها در تمام طول سال چند درجه از دمای هوای محیط بیشتر است و در سرماو گرما می توان بخار آن ها را به وضوح دید.عوامل گرم کننده آب این چشمه ها تفاوت دارد و ممکن است بر اثر فعالیت های آتشفشانی ،درجه گرمایی زمین،واکنش های هسته ای و شیمیایی درون زمین و حتی زلزله بوجود آید[9] که از فعل وانفعالات زیر زمینی پدید می آیند .در این چشمه ها،آب بوسیله گرمای درون زمین گرم شده وبه صورت جوشان از سطح زمین خارج می شودوبه علت ترکیبات محلول موجود در این آب ها،گاهی دارای خواص درمانی می شوند. که این خاصیت با استفاده از روشهای آزمایشگاهی پیشرفته مشخص می شود.[10]
آبدرمانی :
آب درمانی یک شیوه پذیرفته شده و مفید درمانی است که در بسیاری از شرایط بسیار موثر جلوه گر می شود. این شیوه با اهداف گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد، از قبیل: درمان فیزیکی، ایجاد آرامش روحی و نیز تسکین دردهای کوچک.[11]
معرفی محدوده مورد مطالعه
دهستان جوشان از بخش گلباف شهرستان کرمان مطابق شکل 4،3،2،1، به مرکزیت روستای جوشان واقع در 27 کیلومتری شمال غرب شهر گلباف، بین 570 27' تا 570 57' طول جغرافیایی و 039' 29 تا 300 12' عرض جغرافیایی قرار گرفته است. دهستان مذکور با 1365/937 کیلومتر مربع مساحت، 25/8 کیلومتر مربع مساحت، 25/8 درصد از وسعت بخش گلباف را در بر می گیرد. در محدوده این دهستان 10 روستا و 39 مزرعه و مکان وجود دارد.[12]
مطالعات اختصاصی چشمه جوشان - سلطان حسنشاه -
این چشمه در 71 کیلومتری کرمان و در شهرستان کرمان و دهستان جوشان درمسیر جاده گلباف- سعید آباد واقع شده است، مطابق شکل . 4طول جغرافیایی 29 درجه و 57 دقیقه و عرض جغرافیایی 57 درجه و 47 دقیقه واقع شده است. ارتفاع اندازهگیری شده دهانه چشمه از سطح دریا 1120 متر میباشد.[13] چشمه جوشان با کد شناسایی سازمان زمینشناسی 221 با آبدهی 15 لیتر در ثانیه و با حرارت 45 درجه سانتیگرادمیباشدو منشأ وجودی این چشمه گسله است.[14]مزه آب مطبوع، با رنگ سبز کمرنگ و بدون بو تشخیص داده شده است وترکیبات شیمیایی این چشمه آنیونها و کاتیونهای مختلف گرم است. خواص درمانی شناخته شده آنها درمان بیماریهای پوستی و تنفسی و تسکین دردهای عضلانی است.[13]
بررسی امکانات و پتانسیل های گردشگری منطقه مورد مطالعه:
- وجود منطقه آزاد سیرجان در استان
- جاذبههای توریستی استان از جمله ارگ بم
- آبدهی بسیار مناسب در حد احداث دهکده آبدرمانی در سطح ملی و جهانی
- درجه حرارت بالای چشمه و عدم نیاز به سیستم گرمایش آب
- کیفیت راه دسترسی آسفالته تا کنار چشمههای آبگرم
- تأسیسات زیربنایی آب و برق و تلفن و فاضلاب پروژه در حد و مقیاس برنامهریزی شده، قابل تأمین میباشد.
- دوره بهرهبرداری از چشمه به صورت چهار فصل امکانپذیر است به خصوص در فصول پائیز و زمستان که هوای بسیار مطبوعی نیز دارد.
- مورفولوژی و سیمای متنوع دشتی، تپه ماهوری و کوهپایهای
- وجود اراضی کم شیب برای توسعه
- وجود کانونهای زیستی به صورت روستا
- وجود باغ های میوه
- وجود خاکهای مساعد برای کشاورزی در برخی نقاط
- وجود اقلیم کوهستانی در بالا دست منطقه
جمعیت بالای استفاده کننده از مستحدثات موجود به گونه ای که در پاییز و زمستان و بهار مستحدثات نوساز موجود پذیرایی مراجعه کنندگان بسیاری میباشد.[15]
بحث و نتایج
با توجه به مطالعات میدانی و کتابخانه ای که صورت گرفت مرکز آبدرمانی اتک تنها مبتنی بر یک عنصرکه چشمه آبگرم طراحی شده وجنبه هاو پتانسیل های دیگرزیست بوم نادیده گرفته شده است ودرنهایت تا زمانیکه چشمه فعال باشد پایداروسودمند است و با تمام شدن آب چشمه تمام سرمایه گذاری ها بی نتیجه خواهد ماند، با توجه به اصول توسعه پایدار نباید فقط با اتکا به چشمه در آن منطقه سرمایه گذاری صورت گیرد وازجمله اقداماتی که می تواند برای جلوگیری از این رخداد برای مثال صورت بگیرد توجه به اعتلای سطح فرهنگی واجتماعی مردم منطقه، اثرات محیط زیستی، امکانات مطلوب برای ایجاد سایرجاذبه های گردشگری و میزان نیل به اهداف گردشگری وموثرواقع شدن بروضعیت اقتصادی مردم منطقه واستان. ازطرفی ثبات وپایداری اکوسیستم کوهستانی بیشترتحت تاثیر بخشهای ارگانیک قراردارد و به همین دلیل باید نسبت به جنبه های اکولوژیک وثبات دراین مناطق توجه ویژه ای مبذول داشت .[16]
