بخشی از مقاله
چکیده
توالیهاي سنگ چینهاي سازند تیرگان - کرتاسه پیشین - با رخنمونهاي بسیار خوب و غنی از فسیل، یکی از سازندهاي کربناته مهم در حوضه رسوبی کپهداغ است. سازند تیرگان در برش چینه شناسی آبگرم شامل سنگ آهک و شیل هاي آهکی بوده و با سنگ هاي سیلیسی آواري سازند شوریجه در مرز زیرین خود و سنگ هاي آهکی مارنی سرچشمه در مرز بالایی به صورت هم شیب قرار دارد. تغییرات رخساره اي و خصوصیات سنگ چینه اي در توالی هاي کربناته منجر به شناسایی 15 رخساره کربناته و یک رخساره آواري گردیده است، این رسوبات در یک رمپ کربناته کم عمق و در محیط هاي پهنه جزرومدي، لاگون ، سد و دریاي باز نهشته شده اند. مطالعات ریز دیرینهشناسی بر روي سنگ آهکهاي برش مورد مطالعه، منجر به شناسایی 8 جنس و 7 گونه از جلبکهاي آهکی گردید. بر اساس گسترش مجموعه جانوري سن این سازند در برش مورد مطالعه بارمین پسین تا آپتین پیشین تعیین شده است.
کلید واژهها: سازند تیرگان، آبگرم، جلبک آهکی، کرتاسه پیشین، کپه داغ.
مقدمه
حوضه رسوبی کپهداغ با روند کلی شمال غرب- جنوب شرق در شمال شرق ایران قرار دارد. در این حوضه رسوبی، سنگ آهکهاي االیتی و زیست آواري با لایههاي نازك شیل آهکی که به صورت همشیب و تدریجی بر روي سازند شوریجه و در زیر سازند سرچشمه تشکیل شده به عنوان سازند تیرگان شناخته میشوند - افشارحرب، . - 1373 این سازند در برش چینهشناسی آبگرم عمدتاً از سنگ آهکهاي حاوي خانواده اوربیتولینیده و جلبکهاي آهکی تشکیل شده است. جلبکهاي آهکی یکی از سازندگان مهم سنگهاي کربناته هستند. با توجه به فراوانی و تنوع بالاي جلبکهاي آهکی در برش آبگرم و اهمیت آنها به عنوان یکی از مهمترین شاخصههاي عمق سنجی در رخسارههاي کربناته - Aguirre and Riding, 2005 - ، در پژوهش پیش روي افزون بر شناسایی انواع جلبکهاي آهکی سعی شده است ارتباط رخسارهاي این جانداران و نحوه پراکندگی آنها را در محیط رسوبی نیز مورد بررسی قرار داده و از این سازندگان زیستی در تحلیل شرایط محیط دیرینه و تفسیر نوسانات نسبی سطح آب دریا استفاده گردد.
روش مطالعه
سازند تیرگان در برش چینه شناسی آبگرم واقع در 70 کیلومتري شمال شرق مشهد در عرض 36˚ 31′ 05˝ شمالی و طول 52″ 60˚04′ شرقی اندازه گیري شده و نمونه هاي سنگی به صورت سیستماتیک و همچنین با توجه به تغییرات بافتی، ساختی و محتواي فسیلی برداشت شده است - شکل. - 1 جهت تعیین درصد فراوانی هر یک از اجزاي تشکیل دهنده، از نمودارهاي مقایسهاي Flugel - 2010 - استفاده شده است. شناسایی رخسارهها و ارائه مدل رسوبی بر پایه مشاهدات صحرایی و بررسیهاي آزمایشگاهی به روش Flugel - 2010 - و Wilson - 1975 - و شناسایی جلبک ها بر اساس مقالاتی همچون Taherpour Khalil Abad et al انجام شده است.
بحث
مهمترین جلبکهاي آهکی مشاهده شده به شرح زیر میباشند - شکل: - 2 مطالعات ریز دیرینهشناسی انجام شده بر روي مقاطع نازك نشان دهنده این است که جلبکهاي آهکی شناسایی شده در مقاطع، عمدتاً از گونههاي مختلف جلبکهاي سبز داسیکلاداسه - Dasycladaceae - ، ژیمنوکودیاسه - Gymnocodiaceae - و کودیاسه - Codiaceae - میباشند. از مهمترین جلبکهاي سبز داسیکلاداسه موجود در برش مورد مطالعه میتوان به , . اشاره نمود. جلبکهاي از جمله جلبکها ي ژیمنوکودیاسه در سنگ آهکهاي برش چینهشناسی آبگرم هستند. جلبکهاي . نمونه هایی ازکودیاسه ها در برش چینه- شناسی آبگرم هستند. پس از بررسی رخسارهها و محیط رسوبی برش چینهشناسی آبگرم - باقرنژاد وهمکاران، - 1392 مشخص شد که جلبکهاي سبز داسیکلاداسه در مقایسه با سایر جلبکها از فراوانی و تنوع گونهاي بیشتري برخوردار بوده وهمراه جلبکهاي سبز ژیمنوکودیاسه به طور عمده در رخسارههاي کم انرژي لاگون و انواع بزرگ آنها در بخش هاي ابتدایی سد رمپ داخلی گسترش داشتهاند. جلبکهاي ژیمنوکودیاسه تا ژرفاي بیشتري در رخساره دریاي باز حضوردارند.
جلبکهاي کودیاسه در رخسارههاي کم انرژي و مناطق کمعمق تر لاگون تا بخش هاي انتهایی پهنه جزرومدي مشاهده شده و در این محیطها به عنوان اجزاي اسکلتی اصلی تشکیل دهنده سنگ عمل میکنند. در منطقه موردمطالعه، با تعیین درصد فراوانی هر یک از جلبک هاي آهکی مشخص شد که در کمربند رخسارهاي لاگون فراوانی این جانداران بیشتر بوده که علت آن وجود محیط آرام، کم انرژي، نور کافی وایجاد شرایط مساعد جهت رشد آنها بوده است. بررسی سکانسهاي رسوبی در برش چینهشناسی مورد مطالعه نشان دهنده عدم حضور جلبکهاي سبز در رخسارههاي مرتبط با افت نسبی سطح آب دریا است. فراوانی این جلبکها در هنگام پایین بودن نسبی سطح آب دریا ناچیز بوده و بر عکس، بیشترین فراوانی و تنوع جلبکهاي آهکی با بالا بودن نسبی سطح آب دریا همراه است. درصد فراوانی هر یک از جلبک هاي آهکی در رخسارها نیز مشخص می کند که گسترش این جانداران در پاراسکانس هاي کم عمق شونده، در ارتباط باسیستم تراکت هاي پیشرونده - TST - وتراز
