بخشی از مقاله
طراحی مجتمع توریستی اقامتی در راستای توسعه گردشگری با رویکرد معماری پایدار (نمونه موردی روستای ده چشمه- استان چهارمحال و بختیاری )
نچکیده :
امروزه زندگی شهری و نظام اجتماعی موجود در شهرها ، انسانها را از مسیر اصلی زندگی دوره کرده و با وجود رفاه و امکانات بسیاری که در اختیارشان قرار داده از سادگی طبیعت دور شده اند. یکی از بهترین راه های تبادل فرهنگی ، گردشگری است. گردشگری روستایی به عنوان فرآیندی در توسعه روستایی قلمداد می شود که با ایجاد فعالیت های مکمل کشاورزی، می تواند زمینه توسعه اقتصادی و زیست محیطی روستایی را در زمینه افزایش درآمد، اشتغال زایی و معیشت پایدار روستایی فراهم کند که بهبود کیفیت زندگی و توزیع متعادل و مناسب خدمات و تسهیلات را درچارچوب توسعه منطقه ای و محلی، به همراه دارد. در این میان قابلیت ها و جاذبه های طبیعی مناطق روستایی ایران، می توانند منابع و در عین حال فرصت هایی در توانمندسازی روستایی به شمار روند. از میان 12 روستای مصوب هدف گردشگری در استان چهارمحال و بختیاری، روستای ده چشمه با وجود ویژگی های محیطی منحصربه فرد دارای قابلیت بالاتری در زمینه گردشگری نسبت به سایر روستاهای این استان دارد، و اینکه این روستا یکی از مراکز مهم گردشگری است که متأسفانه نبود امکانات اولیه مناسب باعث شده است تا بازدید گردشگران از این روستا محدود به دیداری چند ساعته شود. پس با ایجاد امکانات مناسب با توجه به ظرفیت های بالای این روستا می توان ده چشمه را به یکی از قطب های گردشگری در مقیاس استانی- ملی تبدیل کرد.مقاله حاضر پژوهشی کاربردی در عرصه دانش معماری است و اهداف آن مبتنی بر خلق فضایی با عملکردها ی توریستی- اقامتی در کنار مناظر طبیعی می باشد . با توجه به بررسی انجام شده در اسناد طرح های بالا دست در زمینه گردشگری ، طراحی و احداث هتل ( تسهیلات گردشگری) یکی از ضروریات این منطقه می باشد.
واژه های کلیدی : توسعه گردشگری ، توریست ، معماری پایدار ، ساماندهی فضایی ،روستای ده چشمه .
مقدمه
فراغت یکی از بخش های اصلی فعالیت انسانی به شمار آمده واستفاده مناسب از اوقات فراغت کمکی در راه پیشرفت و آسایش انسان است.در این زمینه سفر،سیاحت وگردشگری به عنوان یکی از بهترین راههای پر کردن اوقات فراغت شناخته میشود،که علاوه بر اینکه عاملی برای کسب تجربه و افزایش توانایی های جسمی و ذهنی افراد است ، وسیله ارتباط بیشتر با سایر مناطق و ملل مختلف و باعث کسب منافع اقتصادی فراوان می شود. با وجود آثار تاریخی متعددی که در روستای مورد مطالعه وجود دارد و اینکه این روستا یکی از مراکز مهم گردشگران داخلی وخارجی است متاسفانه نبود امکانات اولیه مناسب باعث شده است تا بازدید گردشگران از این منطقه خوش آب و هوا محدود به دیداری چند ساعته شود. پس با ایجاد امکانات مناسب با توجه به ظرفیت های بالای این روستا می توان ده چشمه را به یکی از قطب های گردشگری و جهانگردی تبدیل کرد.
توجه به توریسم در دهه های اخیر باعث شده که محیط های طبیعی مربوط به توریسم که عمدتا منابع ثروت کشورها تلقی می شوند ، به دلیل استفاده بی رویه رو به نابودی می گذارند . به همین دلیل مقابله با این موضوع ،مسئله اکوتوریسم و حفظ منابع در رابطه با توریسم به بحث مهمی در جوامع بین المللی تبدیل شده است . نیاز روانی انسان به در دل طبیعت زیستن از سمتی و دوری روز افزون انسان از طبیعت و ماشینی شدن بیش از پیش زندگی ، هیاهوی شهرها ، ترافیک ، آلودگی های هوا ، آب ، صوتی و ... همه و همه دست به دست هم داده و انسان را وا می دارد که اوقات فراغت خود را به سمت طبیعت بازگشته و ساعاتی را در دل آن بیارامد . تا حدی که حاضر است در زیر درختی یا بر روی چمنی در میان انبوه ساختمان ها بنشیند . با ساخت مجموعه های تفریحی و گردشگری مسئله ایرانگردی( و حتی جهانگردی )را در پی خواهد داشت به خصوص اینکه در کنار این مجموعه ها ، مجتمع های اقامتی نیزایجاد نمود؛ مجموعه های تفریحی تقریبا تمام رده های سنی را به خود جذب کرده و پاسخ می گوید. کودکان ونوجوانان علاوه براستفاده بردن از جنبه تفریحی(مانند بازی و گرد) جذب فعالیت های هنری فرهنگی آن شده و اوقات خود را به بهترین نحو سپری می کنند. برای کهنسالان نیزمکانی جهت انبساط خاطر و اتصال به طبیعت وگاهی مکانی جهت مطالعه می باشد. برای توریست نیز جذاب می باشد چرا که با معماری و تمدنی کاملا متفاوت با آنچه خود دارا هستند آشنا شده و به محیطی ساز گار با طبیعت گام نهاده اند. بنابراین طراحی چنین مجتمع ای طی این مقاله پیشنهاد می گردد . (ملا احمدی نمین (1382_
محدوده مطالعه
استان چهارمحال و بختیاری با مساحت کیلومتر مربع در جنوب غربی کشور بین مدار 31 درجه و 9 دقیقه تا
32 درجه و 48 دقیقه عرض شمالی و 49 در جه و 28 دقیقه تا 51 درجه و25دقیقه طول شرقی در مرکز رشته کوه های زاگرس قرار دارد این استان از شمال و مشرق به استان اصفهان و از جنوب به استان کهکیلویه و بویراحمد از غرب به استان خوزستان و از شمال غرب به استان لرستان محدود است .در حال حاضر استان با جمعیتی نزدیک به 900 هزار نفر دارای7 شهرستان به نام های اردل ، بروجن ، فارسان، شهرکرد، لردگان، کوهرنگ و کیار 19 بخش، 31شهر، 39 دهستان و حدود هزارآبادی است . (معاونت برنامه ریزی استانداری)
جدول : (1 ) سلسله مراتب فضاها و مراکز روستایی استان چهارمحال و بختیاری درخصوص روستای ده چشمه
ناحیه شهرستان منظومه مجموعه حوزه های روستایی آبادی های مستقل سایر
شهرکرد فارسان جونقان چلیچه ده چشمه، کران، پردنجان ---- ----
روستای ده چشمه از توابع بخش مرکزی شهرستان فارسان دهستان میزدج سفلی قرار گرفته است . این روستا در موقعیت جغرافیایی 50 درجه و33 ثانیه طول جغرافیایی و 32 درجه و13 ثانیه عرض جغرافیایی و در ارتفاع 2000 متری از سطح دریا می باشد. روستای ده چشمه با وسعتی معادل 784252 مترمربع (نزدیک به 80 هکتار) می باشد. تراکم دراین روستا زیاد می باشد و شغل و پیشه اصلی مردم آن کشاورزی ودامداری است.بر اساس آخرین سرشماری سراسری سال 1385جمعیت این روستا 5067 نفر برآورد شده است که از این عده 2663نفر مرد و2404 نفر زن بوده اند. لازم به ذکر است که روستای ده چشمه یکی از مناطق هدف گردشگری استان چهارمحال و بختیاری است که به لحاظ داشتن آب و هوایی خوش و چشمه های جوشان و همچنین مجاورت این روستا به چشمه ای عظیم وغارهای تماشایی موسوم به پیرغار ، کتیبه های مشروطیت و تونل مربوط به دوره اشکانیان دارای اهمیت و اعتبار خاص درگردشگری منطقه است.
با توجه به ویژگی های منحصر به فرد این روستا ،از نقاط دور و نزدیک استان و همچنین خارج از استان از استانهای تهران، اصفهان، خوزستان و شیراز و... برای استفاده از قابلیتهای طبیعی منطقه به این مراجعت می نمایند. بنا بر اظهار نظر شورای اسلامی روستا در روزهای جمعه نزدیک به 2000 بازدید کننده به منطقه می آیند ولی در بقیه روزها مراجعین کمترهستند و به طور متوسط هفته ای 7000 نفر جمعیت به منطقه می آیند. بر همین اساس در زمینه خدمات گردشگری و توریسم روستایی ، روستای ده چشمه در مقیاس، بخش، شهرستان، استان و خارج استان دارای حوزه نفوذ درون استانی و برون استانی می باشد. (ابراهیمی،علی،(1385
جدول : (2 ) مشخصات روستای ده چشمه:
شکل(: (1 نمودار اولویت های روستاهای هدف گردشگری استان چهارمحال وبختیاری
روستای ده چشمه بین12روستای مصوب هدف گردشگری استان بیشترین امتیاز را به دست آورد بنابراین ، بر اساس تحقیقات پیشین اثبات شده است که روستای ده چشمه پتانسیل بالاتری برای توسعه گردشگری روستایی دارد و بهترین شرایط را برای سرمایه گذاری به منظور فراهم کردن زیرساخت ها نشان داد.
ضرورت انجام پژوهش
فراغت ، نیم دیگر از انسان است که بدون آن نیمه اول یعنی کار معنی خود را از دست می دهد ؛ به بیان دیگر کار و مشغله با پایان فراغت آغاز می شود و فراغت با پایان کار شکل می گیرد . اما این بدان معنا نیست که هر پایان کاریلزوما0 فراغتی سالم و مناسب به دنبال دارد ؛ بلکه همان گونه که کار نیازمن د برنامه ریزی است و اصولی برای بهبود کیفیت آن وجود دارد ، اوقات فراغت نیز نیازمند سازماندهی و برنامه ریزی است تا بتواند وظیفه خود را به عنوان آمادگی برای کار و تلاش و همچنین لذت بردن از زندگی و درک مفهوم آن و سرانجام تعالی نفس بشر به بهترین نحوی انجام دهد . امروزه و در جوامع مدنی ، تفریح . تفرج به عنوان یکی از اشکال گذران اوقات فراغت مورد توجه و برنامه ریزی است . هر چند ریشه های تفریح را می توانیم به وضوح در فرهنگ سنتی خود دنبال کنیم.
برنامه ریزی تفرجی فرایندی است که اوقات فراغت افراد را به فضا و مکان مرتبط می کند . این برنامه ریزی هنر و علمی است که مفهوم و روش های مربوط به گرایش های علمی بسیاری را به منظور فراهم کردن فرصت های فراغتی جمعی و خصوصی در روستاها مورد استفاده قرار می دهد . تأکید کلان بر روی حمایت و نیز توسعه اینگونه فضاها به منظور فعالیت های تفرجگاهی می باشد . تا (Open Space) نگهداری از فضاهای باز قبل از دهه هفتاد میلادی ، طراحی مکانی فضاهای ورزشی برنامه ریزی شده و فضاهای باز عمومی ، کانون اکثرطرح های تفرجی را تشکیل می داد.
ماهیت ایجاد مجموعه های تفریحی بر مبنای فرضیه های زیر است:
x پارک های عمومی ، خدمات و سرویس های اوقات فراغت و فضاهای باز ، جنبه های حیاتی وضروری فرم و عملکرد های روستاها هستند .
x فضاها و سرویس های فراغتی که به خوبی طراحی شده و بطور مناسب مکان یابی و نگهداری شده باشند بر طرف کننده نیازهای استفاده کنندگان می باشد و می توانند زندگی و محیط را به طور کیفی ارتقاء بخشند.
x فرایند برنامه ریزی و طراحی می تواند یک اصل اساسی برای فعالیتهای جامعه به منظور ارتقای کمی و کیفی فرصت های فراغتی در روستاها ارائه دهد .
x تکنیک های مطالعات اجتماعی می تواند برای تعیین رفتارهای فراغتی از نقطه نظر رضایت مندی روستاییان در رابطه با انواع مختلف فعالیت ها و محیط ها مورد استفاده واقع شوند.
این ارزش ها می توانند در ابعاد زمان ، فضا و فعالیت برای گروه های جمعیتی مختلف مورد تفسیر واقع گردند.
این مجموعه ها هماهنگ کننده عرضه و تقاضای فرصت های فراغتی ( بالفعل ) و پتانسیل ( بالقوه)می باشند که به منظور رفع احتیاجات بر حسب مکان و یا سرویس های خدماتی برای یک نوع فعالیت خاص ویا زنجیره ای از فعالیت ها در نظر گرفته شده است.
این رفع احتیاج می تواند به روشی مؤثر یا کارآمد استاندارد هایی که آرا و ارزش های مردمی را منعکس می کند تلقی گشته و بکار گرفته شود.
این مساعی از نقطه نظر انسانی در خور ارزش و صرف وقت می باشد و می تواند بر اساس بازدهی های سودمند اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی توجیه گردد.
مفاهیم و مبانی نظری:
مجتمع توریستی- اقامتی : به مجموعه ای از تأسیسات اقامتی، پذیرایی، تفریحی، تفرجگاهی، ورزشی گفته می شود که دارای تأسیسات متنوع بوده و مهمانان ضمن اقامات در آنها می توانند از خدمات جانبی دیگری که در آنها وجود دارد، استفاده نمایند، تأسیسات اقامتی در مجتمع های توریستی متنوع است و می تواند بصورت اتاق، ویلا، آپارتمان، کمپینگ، محل پارک کاروان یا اتاقهای سیار که با اتومبیل یدک کشیده می شوند باشد.
گردشگری (توریسم) : توریسم به طور کلی به عنوان مسافرت تفرجی در نظر گرفته می شود .هر چند که در سال های اخیر شامل هرگونه مسافرتی که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج شود.کلمه توریست از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط به مسافران طبقه اشراف پیوستند . از زمانی که مردم جامعه داراتر شده و عمرشان طولانی تر شد، این امر ممکن و بدیهی شد که مردم طبقات پایین و متوسط جامعه که شغل ثابتی داشتند در سلامت و با اندوخته ای(پس اندازی)کافی بازنشسته شوند. اغلب توریست ها بیش از هر چند به آب و هوا، فرهنگ یا طبیعت مقصد خود علاقمند هستند . ثروتمندان همیشه به مناطق دوردست سفر کرده اند، البته نه به صورت اتفاقی، بلکه در نهایت به یک منظور خاص : برای دیدن ساختمان های معروف و آثار هنری دیگر، آموختن زبان های جدید و چشیدن غذاهای متفاوت. تورسیم سازمان یافته در حال حاضر صنعت بسیار مهمی در تمام جهان است .توریسم نیز، مانند دیگر فعالیتهای اقتصادی زمانی پدید می آید که عناصر در کنار هم قرار گیرند و آن را پدید بیاروند .در اینجا سه عنصر وجود دارد:درآمد متغییر یعنی پولی که صرف خرید لوازم غیرضروری می شود ،وقت که صرف خرید می شود ،سازماندهی در غالب مسکن و تسهیلات و وسائل نقلیه ،در واقع سلامت جسمانی نیز شرط است . و همچنین تمایل به سفر کردن به علاوه در بعضی کشورها محدودیت هایی در سفر کردن وجود داشته و یا دارد. (معین امام(13 81 گردشگری میتواند معنی مثل جمع پدیدهها، وابستگیهای ناشی از فعل و انفعالات گردشگرها، تهیه کنندگان تجارتها، دولتهای میزبان، جامعههای میزبان در فرآیند و مراحلی از جذب و میزبانی از این گردشگران و مهمانان دیگر را داشته باشد .صنعت ها نمونه متفکرانه از مراحل تولیدهایشان هستند و همچنین،اندازه گیری و ارزیابی آن تولیدات نیز میباشد .که در واقع این صنایع درگیر محاسبه نمودن فعالیتهای محصولات مشابهی که تولید میشوند، هستند .بحر حال گردشگری با این مدل مطابقت ندارد .این مدل ممکن نیست که گردشگری را به یک ارتباط ساده بین ورودیها و منابعی از یک محصول منحصر به فرد کاهش دهد و محدود کند.منبع گردشگری که از تقاضای گردشگران بدست میآید، بیشتر از حد معمول دیگر اموال تولیدی است که از صنایع دیگر بدست میآید . (Richard W , 2001:1) براساس آنچه قبلا گفتیم، هرگاه درسطح جامعه جهانی بستر مناسبی فراهم باشد، افراد سفر می کنند و در پی آن هستند که فعالیت های مربوط به گردشگری رونق یابد و اگر گردشگران نسبت به مقصدی احساس نا امنی داشته باشند، هرگز به آنجا سفر نمی کنند.( رنجبریان،( 45
توریسم روستایی : توریسم روستایی به مجموعه فعالیت ها و خدماتی گفته می شود که در ارتباط با یک شخص گردشگر ، درهنگام مسافرت به مناطق روستایی انجام گیرد، گفته می شود و می تواند شامل توریسم کشاورزی ، توریسم مزرعه ، توریسم طبیعی و توریسم فرهنگی باشد.
توسعه پایدار گردشگری: توسعه پایدار گردشگری، فرآیندی است که با بهبود کیفیت زندگی میزبانا ن، تأمین تقاضای بازدیدکنندگان و بهمان نسبت حفاظت منابع محیطی طبیعی و انسانی در ارتباط است. (Butler, R, W, 1993) توسعه پایدار گردشگری بر اساس مفهوم عام توسعه پایداردر دهه 1980 ازطرف کمیسیون جهانی محیط با ارائه و ترویج مفهوم توسعه پایدار W.T.Oزیست و توسعه مطرح شد سازمان جهانی جهانگردی گردشگری سعی بر آن دارد که توسعه گردشگری در جهان را به سمتی هدایت کند که بیشترین بهره را برای جوامع انسانی و کمترین آسیب را برای آن به همراه داشته باشد .اهداف اصلی گردشگری پایدار عبارت است از :الف - بهبود کیفیت زندگی جامعه میزبان ب - تامین تجارب کیفی برای گردشگران پ -حفظ محیط زیست. به عبارت دیگر ، توسعه پایدار گردشگری عبارت است از استفاده بهینه از منابع طبیعی و فرهنگی کشور در جهت
