بخشی از مقاله
چکیده:
کانالها به دلیل دارا بودن آب و مواد غذایی گیاهی محل مناسبی برای رشد علفهای هرز میباشند. برخی علفهای هرز که در شیب کانالها میرویند از نظر استحکام بخشیدن به کانال مفید میباشند اما از نظر اینکه مانع جریان آب میشوند باید از رشد آنها جلوگیری شود. ترکیب علفهای هرز و سیکل زندگی آنها بسته به شرایط اقلیمی متفاوت است . وجود علفهای هرز در زمان حداکثر رشد 20 تا 50 درصد سطح مقطع کانال را اشغال کرده و به همین میزان از ظرفیت انتقال دهی کانال میکاهند. سیستم-های زهکشی به این منظور طراحی و اجرا میشوند که بتوانند مقدار و سطح آب را در یک حد مشخص ثابت نگه دارند. چنانچه کانال در اثر عدم مراقبت به تدریج از رسوب و علفهای هرز انباشته شود برای عبور مقدار معین دبی، سطح آب افزایش پیدا خواهد کرد.
بالا رفتن سطح آب عملکرد زهکشها را تحت تأثیر قرار میدهد و ممکن است آنها را پر از آب نماید که در این صورت تخریب آنها نیز در پی خواهد بود. علفهای هرز علاوه بر تأثیر بر مقدار - ضریب زبری - و افزایش آن باعث ممیشوند که سرعت جریان به شدت کاهش یافته و حتی به صفر برسد. نیازهای مراقبتی کانال باید بر اساس مقایسهی هزینههای لایروبی و اثرات مخرب علف-های هرز و رسوب باشد. اما در عمل چنین مقایسهای صورت نگرفته و هرچند یکبار اقدام به تمیز کردن کانالها میشود. روش تمیز کردن نیز به صورت علمی انجام نشده و بر حسب تجارب زارعین صورت میگیرد. زمان تمیز کردن کانال در کشورهای مختلف، متفاوت میباشد. لایروبی باید زمانی انجام شود که کانال قبل از حداکثر دبی انتقال تمیز شده باشد. به طور کلی هزینههای مراقبت و لایروبی کانالهای زهکش 2 درصد هزینههای اجرایی آن میباشد.
مقدمه
علفهای هرز آبی گیاهانی هستند که زندگی خود را در آب شروع کرده و حداقل بخشی از چرخهی زندگی خود را در آب می-گذرانند. این گیاهان سبب زیانهای فراوان به این ترتیب میشوند:
- جریان آب در راههای آبی را مانع میشوند:
علفهای هرز آبی جریان آب را در کانالهای آبیاری و نهرهای زهکشی محدود ساخته و باعث تلفات زیاد آب میشوند. علفهای هرز غوطه ور میتوانند ضریب زبری کانال را بیست برابر افزایش دهند در حالی که علفهای شناور ضریب زبری را حدود دو برابر افزایش میدهند. کاهش جریان آب، نشت و گل گرفتگی را افزایش میدهد. حرکت آرام آب باعث میگردد که سطح آب به مدت طولانی در معرض تابش آفتاب قرار گرفته و در نتیجه ضایعات ناشی از تبخیر آب افزایش یابد. هندوستان طولانیترین سیستم کانالهای آبرسانی را در جهان دارا میباشد و با هزینه بسیار زیاد ساخته شدهاند. علفهای هرز آبی هم اکنون جریان مورد انتظار را تا حدود 50 درصد کاهش دادهاند، در کانالهایی که به شدت مورد هجوم واقع شدهاند کاهش جریان آب حتی به 80 -90 درصد رسیده است.
به دنبال گشایش سد اسوان در سال 1975 در مصر، علفهای آبی غوطه ور و شناور به سرعت در سرتاسر سیستم آبی 47000 کیلومتری گسترش و انتشار یافتند. با وجود برنامه کنترل شدید، مشکل علفهای هرز روز به روز افزایش مییابد. سیستم کانالهای وسیع آبیاری در مزارع بزرگ نیشکر در کشورتقریباًًًًًگوان به وسیلهی علفهای آبی پر شدهاند. کانالهای اصلی کشور تایلند به ویژه در اطراف شهر بانکوک شدیداً مورد هجوم علفهای آبی شناور قرار گرفتهاند.
- تهدیدی برای پرورش ماهی:
گرچه پوشش گیاهی آبزی و ایجاد یک محیط طبیعی حفاظتی برای ماهی ضروری میباشد، ولی تهاجم سنگین علفهای هرز آبی باعث کاهش شدید عملکرد ماهی میشود. علفهای هرز شناور آزاد سطح آب را میپوشانند و تبادل گاز بین اتمسفر و آب را سد میکنند. رشد متراکم علفهای هرز آبی از حرکت آزاد ماهی جلوگیری میکنند ودر نتیجه بر رشد ماهی بطور معکوس اثر می-گذارند. چند علف هرز آبی ضایعات متابولیکی تولیدی خودرا به درون آب رها میسازند. برگهای ساقط شده وریشههای مردهی این گیاهان در آب تجزیه شده و رنگ آب را تیره ساخته و شفافیت آن را کاهش میدهند. تاریکی در ستون آب رشد فیتوپلانکتونها را که غذای اصلی برای ماهی است، کاهش میدهد.
- تودههای آب آشامیدنی را تخریب میکنند:
علفهای هرز سSalvinia و Hyacinthus تودهی آب را به علت عدم انتشار اکسیژن، غیر هوازی میسازند. برگها و رشتههای مردهی علفهای هرز تجزیه شده و چندین متابولیت غیر معمول را در آب رها میسازند که چنین آبی برای انسان و برخی حیوانات غیر قابل مصرف میشود. وجود علفهای هرز مقادیر نیتروژن و فسفات آب را افزایش میدهد که ممکن است در انسانها و حیوانات مسمومیت نیتروژن ایجاد کند.
- تولید بیماریهای انسانی و حیوانی:
علفهای هرز آبی پناهگاه و زمینهی تولید مثل مناسبی برای پشههایی هستند که ناقل مالاریا، تب دانگ و آنسفالیتیس را فرآهم میسازند. برخی علفهای هرز شناور جای طبیعی ایدهآل برای زاد و ولد حلزونها هستند. حلزونها به عنوان میزبان کرمهای رودهای چندین حیوان عمل میکنند. بعضی از گونههای جلبک آبی- سبز از قبیل Mycrocystis و Dinoflagellate مواد سمی به درون آب رها میسازند که سبب مرگ حیواناتی میشود که از آن آب مینوشند.
- تسریع در کاهش آب به وسیله تبخیر- تعرق:
تحقیقات دلالت بر این امر دارد که تهاجم علفهای هرز آبی ضایعات آب از سطح آزاد را چندین برابر افزایش میدهند و نیز میزان تعرق گیاهان آبی چندین برابر گیاهان خشکی است. ماکروفیتهای آبی، آب بسیار زیادی را از تودهی آب جذب میکنند و پیوسته به داخل اتمسفر منتشر میسازند. تبخیر- تعرق بعضی از علفهای شناور از قبیل سنبل آبی و سالوینیا 2 تا 4 برابر بیشتر از تبخیر از سطح روباز آب است. علفهای هرز خارج شده از سطح آب از قبیل Juncus spp اتلاف آب در کانالها را تا حد 150 تا 200 درصد افزایش میدهند.
- گل گرفتگی کانالها:
علفهای هرز آبی به علت کاهش در سرعت جریان آب، تهنشینی رسوبات حمل شده با آب را در کانالها تشدید میکنند. رشد شدید علفهای هرز شناور و غوطه ور مقادیر زیادی بیوماس تولید میکنند که بعد از مرگ در رسوبات بستر تهنشین میشوند. مواد غذایی دوباره وارد چرخه شده و رشد علفهای هرز در آب حاصلخیز تقویت میگردد و کانال بتدریج گل میگیرد.
- محصولات اراضی پست را آسیب میرساند:
در هنگام سیلهای ناگهانی، تودههای علفهای هرز شناور در شالیزارها مستقر میشوند. سنبل آبی و سالوینیا در مزارع برنج غرقابی مشکلاتی ایجاد مینمایند. آنها برای نور و مواد غذایی با برنج رقابت میکنند و عملکرد برنج را کاهش میدهند. نشاهای برنجی که رشد میکنند نمیتوانند از میان تودهی متراکم پوشش گیاهی آبی بالا بیایند و در نتیجه تعداد بوتههای ایستاده برنج کاهش می-یابند.
فایدهی علفهای هرز آبی:
شک نیست که گیاهان آبی را میتوان تهدیدی تلقی نمود که با فعالیتهای انسان تداخل پیدا کرده و موجب بروز مشکلاتی در هر قطعهای از آب میشوند . اما با این وجود نباید فراموش کرد که علفهای هرز آبی یک بخش مکمل یک اکوسیستم آبی میباشند. کار اکوسیستم در غیاب علفهای هرز آبی غیر ممکن است. انسان با هوش باید وضعیت موجود را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و با استفاده از آنها به شیوهای درست خود را با این علفهای هرز وفق دهد.
- علفهای آبی تولید کنندگان اکسیژن:
این گیاهان آبی مقادیر زیادی اکسیژن در آب رها و بخشی از نیازهای تنفس موجودات را فرآهم میسازند.
- گیاهان آبی، جز ء اصلی ارتباط اکولوژی:
بدون این گیاهان، آبهای روی زمین همانند بیابانی مرطوب خواهند بود. غیبت گیاهان آبی منتج به نابودی همهی موجودات زندهی آبزی میشود.
- منبعی بالقوه برای غذای انسان:
دانههای برنجهای شناور برای میلیونها نفر در تایلند، ویتنام، سیرالئون و بنگلادش غذای اصلی است. از چندین علف هرز آبی نیز در آمریکا، کانادا، ژاپن، چین و فیلیپین به عنوان غذاهای مغذی و سرشار از ویتامین استفاده میشود.
- ارزش دارویی علفهای هرز آبی:
هضم سریع و مقدار فراوان ویتامین B موجود در دانهی برنجهای وحشی برای بهبود فوری بیماران و افراد مسن بسیار مناسب است. ریزومهای لوتوس خواهان زیادی بخصوص در چین دارد و چینیها معتقدند که این ریزومها خون را تصفیه میکنند.
