بخشی از مقاله
چكيده
شرايط محيطي خصوصاً در سنين كودكي و نوجواني در ميزان فراگيري فرد تاثيرگذار است؛ زيرا احساس نزديكي بيشتري نسبت به خود و ديگران دارد كه سبب ايجاد حس اطمينان و تعلق خاطر در او مي گردد. شرايط محيط فيزيكي مدارس به دليل گذران ساعتهاي زيادي از طول روز كودكان در آن يك عامل مهم تاثيرگذار بر فراگيري كودكان مي باشد. يكي از مسايل مهمي كه اخيرا در طراحي فضاهاي آموزشي به آن پرداخته شده، موضوع انعطاف پذيري فضاي معماري است. انعطاف پذيري معماري، يعني پاسخگو بودن معماري به نيازهاي جديد، ضرورتي ا ست كه باعث پايداري و كارايي بي شتر بنا در طول زمان مي شود. در يك د سته بندي كلي انعطاف پذيري معماري در سه مقياس خرد، مياني و مقياس كلان مطرح مي باشد. انعطاف پذيري در فضاهاي آموزشي دوره ابتدايي اغلب به دليل افزايش تعداد كاربران، تغيير در روشهاي آموزشي و يا تغييرات ف ضايي لازم براي انجام فعاليت هاي جديد در ف ضا مورد نياز مي با شد.
براين ا ساس معماري انعطاف پذير اين فضاي آموزشي بايد قابليت انطباق بر عملكردها و رفتارها و فعاليت هاي مختلف، قابليت گسترش، قابليت تفكيك ف ضايي، قابليت تلفيق و قابليت تغيير و تبديل در آينده را دارا با شد. در اين مقاله تلاش شده ا ست تا اصول مهم در طراحي فضاهاي آموزشي كودكان دوره ابتدايي در مقياس خرد و مياني ارائه شوند. روش اين پژوهش با شيوه توصيفي تحليلي و گردآوري مطالب با روش مطالعه متون داخلي و خارجي بوده است. به صورت خلا صه مي توان چندعملكردي كردن ف ضاها، زنده كردن م سيرهاي ارتباطي، ايجاد ف ضاهاي فعال در مجموعه، ارتباط ميان درون و بيرون، سياليت فضايي، امكان تخصيص مجدد فضاها، ايجاد كلاسهاي درس انعطاف پذير به وسيله محدوده بندي، شكل و سازماندهي و چيدمان را به عنوان راهكارهاي طراحي انعطاف پذير در مدارس دوره ابتدايي بيان نمود.
واژگان كليدي: مدارس ابتدايي، انعطاف پذيري، فضاي آموزشي، فضاي چندعملكردي
١- مقدمه
يادگيري و كسب مهارت در هر سن و در هر مرحله از رشد و زندگي انسان كم و بيش امكان پذير است؛ اما دگرگوني در ويژگي ها و خصوصيات رفتاري و خلق و خوي انساني بسيار دشوار است. بسياري از ويژگي هاي عاطفي و رفتاري در سنين كودكي شكل مي گيرد. اگر در مرحلة پذيرش و آمادگي تربيت فرصت از دست برود، كمبودها و ضعف ها در مراحل بعد علاج پذير نمي باشد. اهداف آموزش بر اساس چارچوب نيازها و ضرورت هاست؛ در نتيجه، فضاهاي آموزشي بايد بتوانند جوابگوي نيازها براساس تغييرات الگوهاي آموزشي باشند. با پيشرفت تكنولوژي هر روز تقاضاي كودك و معلم تغيير مي كند. فضاهاي آموزشي بايد بتوانند امكان اين انعطاف پذيري را فراهم آورده و جوابگوي پايداري در طول زمان باشند.
به موجب قانون تأثير و اثر بخشيدن در محيط تمايل به سازش با محيط وجود دارد، به اين ترتيب كه كودك كوشش دارد با محيطي كه در آن زندگي ميكند سازش نمايد و خود را با آن منطبق سازد و به اعتقاد پياژه سازش با محيط يكي از دو صورت هوش در انسان است. كودك در ابتدا سعي ميكند كه محيط را با سيستم دروني و هوش خود سازش دهد؛ ولي چون اين هميشه نمي تواند امكانپذير باشد و كودك با موارد و مسايلي مواجه مي شود كه با تجارب قبلي اش متناسب نيست، از اين رو خود را با تجربه جديد سازگار مينمايد - شاطريان، ١٨٣١ - . بنابراين كودك فعل پذير محض نيست. همانطور كه در نمودار - ١ - ديده مي شود، مي توان سازش با محيط را تعادلي بين درون سازي و برون سازي دانست.
در حقيقت، تجربه ي هر فرد در زندگي و مهارت هايي كه كسب مي نمايد مربوط به شرايط محيطي و محصول تأثير متقابل ميان آن فرد و محيطي است كه در آن زندگي مي كند. فعاليت بعنوان عامل اصلي رشد و يادگيري كودك فرآيندي است كه در ارتباط با فضا و محيط كودك، رشد همه جانبه او را موجب مي گردد و محيط با ايجاد فرصت و تحريك و تشويق كودك در رفتار او تأثير مي گذارد - ٢٠١٣ - Davies, از اين رو، محيط بايد حمايت كافي براي ر شد مطلوب كودك را به عمل آورد. آلبرت انيشتين ميگويد: »تخيل از دانش مهم تر است، چرا كه دانش محدود است، درحالي كه تخيل همه ي علم را دربر مي گيرد.« درون هر كودك، انگيزه هايي براي خلق كردن وجود دارد كه آماده بيدار شدن است؛ اما به وجود آوردن شرايط به منظور حمايت از تلاش هاي خلاقانه ي كودكان به ما بستگي دارد. كارل راجرز روانشناس اظهار مي دارد: اگر قرار است انسان خلاقانه عمل كند، به دو ويژگي امنيت رواني و آزادي رواني نياز خواهد داشت. بايد به اين نكته توجه نمود كه زيبايي تفكر كودك در نامقيد بودن آن است. دنيا در نظر كودكان قابل انعطاف و مطابق اراده آنها قابل تغيير است. كودك با قوه تخيل قوي خود، حتي ميتواند بر محسوسات غلبه كرده و در ذهن خود دنيا را به هر تصوير كه بخواهد دربياورد - ٢٠٠٣ . - Locker,
در طول زمان همواره امكانات مورد نياز ف ضاهاي آموز شي در تغيير بوده ا ست. تعداد دانش آموزان در مقاطع مختلف تح صيلي دستخوش تغيير مداوم است و تفكرات تازه اي در برنامه ريزي را ايجاب مي نمايد. به ندرت مي توان مدرسه اي را يافت كه پس از گذشت چند سال از زمان ساخت آن تمامي فضاهاي آن به گونه اي كه نيت اوليه طراحي آن را تعيين كرده بود، مورد بهره برداري قرار گيرند. انتظار كلي از ساخت يك فضاي آموزشي آن است كه امكانات و تجهيزات تهيه شده بدون نياز به تغيير و هماهنگي مداوم، تا ٤٠ سال دوام بياورند، اما برنامه ريزي در همين دوره بارها تغيير خواهد كرد. بنابراين بايد فضاهايي ايجاد گردند كه قبلا در آنها امكان براورده ساختن تغييرات پيش بيني شده باشد. بنابراين بهترين اقدام اين است كه به استقبال نيازهاي آينده برويم و برنامه ريزي طراحي را بر اساس پذيرش اين واقعيت كه در آينده با نيازهايي متفاوت از نيازهاي امروز مواجه خواهيم شد، انجام دهيم. همراه با تغييرات سريع اجتماعي، اقتصادي و پيشرفت فن آوري، انعطاف پذيري بصورت يكي از معيارهاي اساسي در برنامه ريزي طراحي فضاهاي آموزشي ديده مي شود.
همراه با تغييرات سريع اجتماعي، اقتصادي و پيشرفت فناوري، انعطاف پذيري به صورت يكي از معيار هاي اساسي در برنامه ريزي و طراحي فضاي آموزشي ديده مي شود. با توجه به اينكه نياز به انعطاف پذيري تا حدود زيادي در طول زمان و با تغيير نيازهاي انسان تغيير مي كند، مي توان نياز به انعطاف پذيري در فضاهاي آموزشي رادر زمينه هاي كاربردي، اجتماعي_رواني و اقتصادي دسته بندي كرد. - عيني فر، ١٣٨٢ - پاسخ به نيازهاي كاركردي را مي توان با تغيير در نظام مدرسه، اندازه مدرسه، تغيير در شيوه تدريس و نوع فعاليت ها و تغيير در نحوة استفاده از تجهيزات در محل مختلف رشد سني افراد به وجود آورد. در مورد مسائل روان شناختي و اجتماعي هم هر يك از اين تغييرات، فضاهاي آموزشي را نيازمند انعطاف پذيري بيشتري مي كند. مثل تغييرات سني كودكان و تغيير نيازهاي آنها در طول زمان. تمكن مالي و امكانات اقتصادي هم در صورتي مي توانند در ايجاد انعطاف پذيري فضايي نقش داشته باشند كه تاثير عوامل كاركردي و نتايج اجتماعي و روان شناختي بر آن به خوبي روشن شود. - محمودي، ١٣٩١، ٨٥ - .
در اين مقاله به بررسي عوامل و راهكارهاي خلق فضاي آموزشي انعطاف پذير براي مدارس دوره ابتدايي در مقياس خرد و مياني پرداخته شده است. افزايش ويژگي انعطاف پذيري ميتواند شرايط مناسبي را براي ايجاد خلاقيت و تغيير در كودكان فراهم كند. اين پژوهش داراي ماهيتي توصفي تحليلي است و گردآوري اطلاعات آن عمدتاً مبتني بر روش كتابخانه اي و اسنادي است و با بهره گيري از كتب، مقالات و ساير اسناد موجود داخلي و خارجي مرتبط با موضوع،مطالب مورد نياز گردآوري شده است.
٢- انعطاف پذيري
انعطاف پذيري در لغت به معناي شايستگي و هماهنگي با هر وضع و هر محيط - معين، ١٣٧١ - و به مفهوم سادگي تغييرپذيري به منظور سازگاري و مناسب بودن براي محيط و تغييرات آن در موقعيت هاي متفاوت مي باشد. طبق تعاريف جديد عبارت است از: دسترسي به راهبردهاي غلبه اي گوناگون براي فائق آمدن بريك عامل رواني فشار زا و تمايل به بررسي همه آنها
