بخشی از مقاله
بررسی رابطه ارگونومی محیطی مدارس با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ) مطالعه موردی،مدارس ابتدایی شهری میاندوآب)
خلاصه
هدف از این پژوهش، بررسی رابطه ارگونومی محیطی مدارس با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقطع ابتدایی شهری میاندوآب می باشد،که در این پژوهش دو بعد از ابعاد ارگونومی(مهندسی انسانی وفیزیولوژی کار)مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور از بین کلیه دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی مدارس ابتدایی شهری منطقه 1 میاندوآب، که68 کلاس و2019 نفر(دولتی وغیردولتی )بوده ودر سال تحصیلی 1392-93مشغول به تحصیل بودند،تعداد 270 نفراز دانش آموزان 106) نفر پسر و164 نفر دختر)و30نفر ازمعلمان پایه پنجم، با روش تصادفی خوشه ای چند مرحله ای، برای مطالعه انتخاب شدندو بعد از انتخاب حجم نمونه،برای سنجش متغیرها از پرسشنامه ارگونومی محیطی که حاوی 28 گویه بود وتوسط دانش آموزان ومعلمان پایه پنجم تکمیل شدوهمچنین پرسشنامه انگیزش تحصیلی هارتر که حاوی 33 گویه بودوتوسط دانش آموزان پایه پنجم تکمیل شد،استفاده شد. تحقیق فوق از نوع تحقیقات توصیفی ،همبستگی بوده وبه لحاظ هدف نیز کاربردی واز نظراجرا پیمایشی می باشد.جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات از دو روش بهره گرفته شد:از روش توصیفی برای تشریح بهتر وبیشتر نتایج کاراستفاده شدودر این قسمت از آمارهای فراوانی ودرصد ونمودار برای شرح بیشتر متغیرها استفاده شد.به نحوی که نتایج حاصل شده براحتی قابل فهم ودرک مطالعه کنندگان بوده. ودر قسمت استنباطی،برای تجزیه وتحلیل داده های تحقیق از تجزیه وتحلیل ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.وبه طور کلی نتیجه زیر بدست آمدکه: ارگونومی محیطی مدارس با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقاطع ابتدایی،رابطه معناداری دارد.
کلمات کلیدی: ارگونومی محیطی، مدارس، پیشرفت تحصیلی، دانش آموزان، مقطع ابتدایی
مقدمه
نهاد آموزش یکی از نهادهای آغازین است که در همه جوامع شناخته شده وجود خواهد داشت. در طول تاریخ وجود داشته است ودر آینده نیزوجود خواهد داشت.هر چند ساختار نهاد آموزش در سایه پیشرفت های تکنولوزیک،ممکن است در طول زمان تغییر کند،ولی کارکرد آن هم چنان انتقال فرهنگ ،دانش،مهارت ها وفنون به نسل های بعدی است.البته کارکردهای آموزشی در این کارکردهای آشکار خلاصه نمی شودواین نهاد،کارکردهای پنهانی همچون افزایش یا کاهش میزان جذابیت محیط های آموزشی دارد.)«ابراهیمی پور،(1382 عوامل متعددی می توانند براثربخشی وکارایی مدارس دخیل باشند.که ازجمله ی آنها می توان به شرایط محیطی وفیزیکی مدارس وکلاسها اشاره کرددر
تعریفی می توان گفت که هدف ارگونومی که متغیر مستقل این تحقیق می باشد،طراحی وسایل سیستم های فنی ووظایف برای افزایش وبهبود ایمنی،بهداشت وسلامت وراحتی کارایی انسان است.ارگونومی،با توجه به توانایی جسمی وروانی وهم چنین محدودیت های انسانی،از پدید آمدن محیط کار یا شرایط زندگی نا امن،ناسالم،ناراحت ویا غیر مفید جلوگیری میکند.در ارگونومی عوامل متعددی نقش دارندکه عبارتند ازوضعیت وحرکات
بدن،اطلاعات وعملیات،کنترل ها،وبه همان نسبت وظایف ومشاغل.این عوامل تا حد زیادی میزان ایمنی،سلامتی وبهداشت،راحتی وکارایی در کار وزندگی روزمره را تعیین می کنند.(بیابانگرد،(76و به طور کلی ارگونومی،علمی است که از تطابق هر چه بیشتر کار با کاربر سخن میگوید.
در حیطه اول،یعنی مهندسی انسانی که در برخی از منابع از آن به عنوان روانشناسی مهندسی یاد می شودوبه نوعی زیر گروه ارگونومی محسوب می گردد.جنبه مالی پرورش اطلاعات مرتبط با کار مورد بررسی قرار می گیرد.از دیدگاه ایمنی وبهداشت حرفه ای این بعد از ارگونومی،طراحی روشهای کار با هدف کاهش حوادث ناشی از خطاهای انسانی را شامل می شود.
در حیطه دوم که زیر گروه دیگری برای ارگونومی محسوب می شود،تبادلات انرژی ومتابولیسم بدن،مطرح می شوند،مفاهیم خستگی،بررسی کارهای استاتیک ودینامیک ورژیم های کار واستراحت از دیدگاه فیزیولوژی کار مورد بررسی قرار می گیرد.
پیشرفت تحصیلی نیز که متغیر وابسته ما در این تحقیق می باشد،به این معنا می باشد که فرد به درجات بالای تحصیل وعلم رسیده وبتوانداز آن در کار وزندگی استفاده کند.
تحقیقات گوناگون نشان می دهدکه تسهیلات فیزیکی مدرسه تاثیری اساسی بر عملکرد دانش آموزان واثربخشی کار معلمان دارد.ارتمان (2002)در مقالاتی تحت عنوان »تسهیلات فیزیکی وپیشرفت تحصیلی دانش آموزان«،پژوهش های انجام شده درباره مدارس ایالات متحده آمریکا را بررسی کرده وبه این نتیجه رسیده است که میان طراحی صحیح ودقیق ابعاد واجزای گوناگون مدرسه ویادگیری دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد.محققان،تاثیر منفی حرارت نامناسب،نور کم،سروصدا وقدیمی بودن ساختمان مدرسه را بر عملکرد دانش آموزان نشان داده اند.علاوه بر آن،دریافته اند که شرایط ساختمان مدرسه ممکن است تاثیرات مثبت یا منفی بر دانش آموزان داشته باشد.مطالعات همبستگی،رابطه مثبت قوی را میان ویژگیها وشرایط ساختمانی مدرسه وپیشرفت تحصیلی دانش آموزان نشان داده است.در شرایط یکسان اجتماعی،پیشرفت تحصیلی کسانی که در مدارسی با تسهیلات مناسب تحصیلکرده اند5 تا 17 درصد از دیگران بیشتر بوده است.در گزارشی که هنری((2001درباره تسهیلات مدارس از نظر معلمان منتشر کرده است،92 درصد از 1050 معلم مدارس دولتی اظهار داشته اند که طراحی کلاس های درس تاثیری بسیار بر یادگیری وپیشرفت تحصیلی دانش آموزان داشته است.کاتن(1996،به نقل از ماکسول،(2003در بازدید از مدارس،مدرسه خوب را چنین توصیف میکند:حیاط وساختمانهای مدرسه پاکیزه وتمیز است...در مدرسه امکان آموزش برای کسانی که در نقاط دور دست ساکن هستند از طریق ماهواره،فیلم های ویدیویی،شبکه های تلویزیونی وسایر وسایل ارتباطی فراهم است.ارتباطات از طریق فناوری اطلاعات وارتباطات با افراد ذینفع در مدرسه برقرار است. تحقیقات انجام شده در ایران کمتر به بررسی تاثیر فضاها وامکانات آموزشی بر جنبه های گوناگون جسمی،روانی وآموزشی وبیشتر به بررسی وضعیت موجود مدارس،مشکلات مربوط به فضاهای آموزشی،موانع بهره گیری از وسایل ومواد آموزشی پرداخته است.
در زمینه مقایسه وضعیت موجود فضاهای آموزشی با استانداردهای جهانی میتوان به نمونه ای از تحقیقات اشاره کرد که قاضی زاده((1373،میرزایی((1376،ابراهیمی دستگردی((1376،تعاونی وآصفی((1377 وموسسه استاندارد وتحقیقات صنعتی(1363،(1361انجام داده اند.دراین تحقیقات بر اهمیت تجهیزات،محیط ووسایل آموزشی،لزوم توجه به ضابطه های علمی وفنی در طراحی فضاها وتجهیزات،محیط ووسایل آموزشی،لزوم توجه به ضابطه های علمی وفنی در طراحی فضاها وتجهیزات آموزشی تاکید شده وبرا ی متناسب سازی آ نها با استانداردها،معیارهایی مشخص شده است. در این استاندارد سازی ها بر بهره گیری از توصیه های انجمن ملی آموزش وپرورش آمریکا وسازمان یونسکو،برای احداث فضاهای آموزشی تاکید شده است.همچنین،سازمان نوسازی مدارس به توصیه های موسسه استاندارد وتحقیقات ایران در ایجاد وتوسعه فضاهاوتجهیزات آموزشی توجه کرده است.
کم توجهی در برنامه ریزی مناسب مدارس،عدم آگاهی مدیران مدارس از ضرایب انعکاس نور سطوح داخلی کلاس،شدت روشنایی وتراز شدت صدای مناسب وعدم اطلاع دانش آموزان از نحوه نشستن،روش حمل صحیح ونوع کیف وعدم تناسب ابعاد ووسایل مورد استفاده،عواملی هستند که می توانند سلامتی دانش آموزان را تحت تاثیر قرار داده ودر صورت تکرار،آنها رادر بزرگ سالی با مشکلاتی مواجه نماید.انجام چنین تحقیقاتی با نظر به اینکه می تواند با در نظر گرفتن وتجزیه وتحلیل درون دادهایی از قبیل متغیر های فیزیکی،آگاهی بخشی،برنامه ریزی در جهت رعایت تمامی موارد مرتبط با پیشرفت تحصیلی از جمله ارگونومی محیطی را باعث گردداهمیت وضرورت پیدا میکند.
هدف از این تحقیق،تعیین رابطه بین فیزیولوژی کارومهندسی انسانی،با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقاطع ابتدایی شهری میاندوآب بوده،که دو بعد از ابعاد چهارگانه ارگونومی می باشند وبدین منظور فرضییات زیر شکل گرفتند،که در این تحقیق با استفاده از تحلیل توصیفی واستنباطی این دو فرضیه را بررسی نمودیم وبه نتایج مطلوبی دست پیدا کردیم.
فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی: بین ارگونومی محیطی مدارس(عوامل فیزیکی،امکانات آموزشی کلاس درس)با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقاطع ابتدایی شهری میاندوآب،رابطه وجود دارد.
فرضیه فرعی اول:بین مهندسی انسانی،باپیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقاطع ابتدایی شهری میاندوآب،رابطه وجود دارد. فرضیه فرعی دوم:بین فیزیولوژی کار وپیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقاطع ابتدایی شهری میاندوآب،رابطه وجود دارد.
روش
تحقیق فوق از نظر نوع تحقیقات توصیفی - همبستگی می باشد و به لحاظ هدف نیز کاربردی و از نظر اجرا پیمایشی می باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه دانش آموزان پایه پنجم مدارس ابتدایی شهری منطقه 1 میاندوآب مباشد که در سال تحصیلی 1329-93،در طول انجام پژوهش در این مدارس مشغول به تحصیل می بوده وشامل 68 کلاس پنجم(غیردولتی،دولتی)و2019 نفر می باشند. از این جامعه تعداد، 320 نفر با استفاده از جدول مورگان انتخاب شد ولی 20 نفر به دلیل ابطال داده ها حذف و در نهایت 300 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند.که از این تعداد270 نفر دانش آموز پایه پنجم و30 نفر معلمین پایه پنجم بودند.که به صورت تصادفی خوشه ای چند مرحله ای نمونه مورد نظر را از بین مدارس ابتدایی شهری میاندوآب انتخاب شدند. روش گردآوری اطلاعات از نوع میدانی وبعضاً کتابخانه ای نیز می باشد، بطوری که محقق با توزیع پرسشنامه های پژوهش به آزمودنی های انتخاب شده اطلاعات مورد نیاز را گردآوری نمود. ابزار گردآوری اطلاعات نیز در این پژوهش پرسشنامه می باشد. که شامل(پرسشنامه ارگونومی وپرسشنامه پیشرفت تحصیلی هارتر)بوده ومولفه های آن ها نیزحاوی ابعاد ذکر شده در این تحقیق(مهندسی انسانی وفیزیولوژی کار)می باشند. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از دو روش بهره گرفته شد : از روش توصیفی برای تشریح بهتر و بیشتر نتایج کار استفاده شده است و در این قسمت از آمار های فراوانی و درصد و نمودار برای شرح بیشتر متغیرها استفاده شده است به نحوی که نتایج حاصل شده براحتی قابل فهم و درک مطالعه کنندگان می باشد. و در قسمت استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. بعد از انتخاب حجم نمونه پرسشنامه ها به صورت غیرهمزمان بین دانش آموزان ابتدایی منطقه 1 شهرستان میاندوآب پخش و توضیحات لازم در این مورد به آنان داده شده سپس با جمع آوری پرسشنامه ها و نمره گذاری آن داده های بدست آمده در نرم افزار اس پی اس 22ذخیره شد.
یافته ها
یافته های توصیفی
حداقل سن پرسنل پاسخ دهنده مدرسه 24 سال و بالاترین سن آنها 59 سال بود. میانگین سنی آنها 40,4 سال است و واریانس بین سن 43,4 است.هم چنین 7 درصد از دانش آموزان پایه پنجم 10 سال سن داشته و82 درصد 11 سال و 11درصد نیز در سن 12 سالگی قرار داشتندو 58 درصد دانش آموزان و 70 درصد پرسنل مدرسه جنسیت زن داشته و 42 درصد دانش آموزان و 30 درصد پرسنل مرد بودند.هم چنین 36درصد از دانش آموزان دارای معدل عالی، 40 درصد خیلی خوب و 24 درصد نیز دارای معدل در سطح خوب بودند. 5 نفر از معلمین دارای مدرک دیپلم و 5 نفر نیز فوق دیپلم بوده و. 16 نفر از آنها لیسانس و 4 نفر بقیه نیز دارای مدرک فوق لیسانس بودند.
3
متغیر وابسته پیشرفت تحصیلی:
میانگین نمره پیشرفت تحصیلی دانشآموزان برابر با 112,76 بوده و مد آن برابر با 109و همچنین انحراف معیار این شاخص برابر است با 8 ,32میباشد متغیر مستقل ارگونومی محیطی:میانگین نمره ارگونومی محیط مدارس برابر با 115,120 بوده و مد آن برابر با 113و. همچنین انحراف معیار این شاخص برابربا11,34 می باشد
متغیر مستقل فرعی مهندسی انسانی:
میانگین نمره مهندسی انسانی محیط مدارس برابر با 37,51 بوده و مد آن برابر با 38 و همچنین انحراف معیار این شاخص برابر است با 4,37می باشد.شاخص مهندسی انسانی مدارس از نظر پاسخگویان، در 5 سطح طبقه بندی شده است.شاخص مهندسی انسانی مدارس از نظر 1 درصد از پاسخگویان پایین، از نظر 6 درصد از پاسخگویان متوسط، از نظر 30 درصد افراد بالا و از نظر 63 درصد بقیه خیلی بالا ارزیابی شده است.
متغیر مستقل فرعی فیزیولوژی کار:میانگین نمره فیزیولوژی کار مدارس برابر با 28,76 بوده و مد آن برابر با 28 و همچنین انحراف معیار این شاخص برابر با 3,58می باشد.شاخص فیزیولوژی کار مدارس از نظر پاسخگویان در 5 سطح طبقه بندی شده است.و شاخص فیزیولوژی کار از نظر 1 درصد از پاسخگویان پایین،از نظر 5 درصد از پاسخگویان متوسط، از نظر 48 درصد افراد بالا و از نظر 46 درصد بقیه خیلی بالا ارزیابی شده است.
یافته های استنباطی
در این بخش فرضیه های تحقیق به آزمون کذاسشته می شوند.از آنجا که در تمام فرضیه های تحقیق هم متغیر مستقل وهم متغیر وابسته در سطح فاصله ای قرار دارند.از آزمون همبستگی پیرسون استفاده می شود.
فرضیه اصلی
به نظر میرسد بین ارگونومی محیطی مدارس(عوامل فیزیکی،امکانات آموزشی کلاس درس) با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقاطع ابتدایی رابطه معناداری وجود دارد.
جدول :(12-4) همبستگی بین ارگونومی محیطی مدارس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
با توجه به نتایج به دست آمده از آزمون همبستگی پیرسون، بین دو متغیر ارگونومی محیطی مدارس(عوامل فیزیکی،امکانات آموزشی کلاس درس) با انگیزش تحصیلی دانش آموزان ، به میزان 34/7 درصد رابطه مستقیم وجود دارد. بطوریکه داده های مندرج در جدول یاد شده نشان می دهد میزان ضریب همبستگی بین دو متغیر یاد شده رقمی معادل با R= 0/347 است و سطح اعتبار حاصله برابر با Sig = 0/007 می باشد . لذا با توجه به اینکه مقدار سطح اعتبار بدست آمده از حداکثر مقدار قابل قبول برای تایید فرضیه ( Sig =0/05) کوچکتر می باشد پس می توان نتیجه گرفت که فرضیه صفر رد میگردد. (یا فرضیه تحقیق تأیید میگردد) ؛یعنی بین ارگونومی محیطی مدارس(عوامل فیزیکی،امکانات آموزشی کلاس درس) با انگیزش تحصیلی دانش آموزان با درجه همبستگی r=%34/7 رابطه وجود دارد. پس فرضیه اصلی تأیید می گردد.
