بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر، بخش قابل توجهی از اوقات فراغت کودکان به تماشای تلویزیون سپری می شود که نتیجه آن کاهش تحرک فیزیکی،آگاهی های محیطی و عدم تعامل آنان با محیط پیرامون می شود. جایی برای بازی کردن، بروز هیجان وخلاقیت وجود ندارد. خلاقیت کودکان به قدرت و خیال پردازی آنان بستگی دارد و کودک کنجکاویش را همراه با بازی در دنیایش انجام میدهد. بنابراین محیط اطراف باید مطابق با فعل و انفعال درونش بوده و حس کنجکاوی او را بر انگیزد و او را به آموختن تشویق نماید، که نیازمند انعطاف پذیری محیط است. انعطاف پذیری فضاهای آموزشی، توجه به افزایش عمر بنا و پاسخگویی برای نیاز های عملکردی نسل های آینده و همچنین دستیابی به الگوهای معماری برای طراحی فضاهایی انعطاف پذیر برای کودکان می باشد.
این محیط باید به سادگی تغییر پذیر بوده و به منظور پاسخگویی نیاز های در حال تغییر آنها، موقعیت های متفاوتی را فراهم آورد. در نهایت چنین استنتاج می شود که خلق یک محیط یادگیری انعطاف پذیر توسط طراحان که سبب مشارکت مستقیم کودکان در خلق فضای آنان و هم سبب سازگاری با تجربه پذیری جهان کودک و همسویی با تغییر پذیری نیازهای کودکان در طول زمان را سبب می گردد. در طراحی محیط یادگیری باید از یک سو زمینه را برای برانگیخته نمودن تکانه خلاق درون کودک و حمایت از فرایند اکتشاف فراهم دارد، و از سوی دیگر شرایط را برای هماهنگی با نیازهای در حال تغییر کودکان مهیا نماید.
مقدمه
با نگاهی گذرا به عالم هستی و قوانین حاکم بر آن، آنچه بیش از هر چیز جلوه می کند، پیوند تنگاتنگ عالم طبیعت با سیلان و تغییر است و هماهنگی با این تغییرات به یک عامل تعیین کننده برای ادامه حیات انسان ها تبدیل شده است. رشد ذهنی و هوشی ا نسان امری اتفاقی و تصادفی نیست، بلکه هماهنگ و هم جهت با سایر ابعاد رشد انسان صورت می گیرد. همانگونه که بهبود شرایط بهداشتی و تغذیه می تواند بر رشد جسمانی فرد موثر باشد، بهبود شرایط محیطی که کودک در آن زندگی می کند نیز امکان رشد ذهنی و هوشی کودک را فراهم می کند.
درون هر کودک انگیزه ای برای خلق کردن وجود دارد که آماده بیدار شدن است، اما به وجود آوردن شرایط به منظور حمایت از تلاش های خلاقانهه ی کودکان به ما بستگی دارد و به دو امنیت روانی و آزادی روانی نیاز خواهد داشت.زیبایی تفکر کودک در نا مقید بودن آن است.دنیا در نظر کودکان قابل انعطاف و مطابق اراده آنها قابل تغییر است، کودک با قوه تخیل قوی خود، حتی می تواند بر محسوسات غلبه کرده و در ذهن خود دنیا را به هر شکل که بخواهد در بیاورد - فیشر،. - 73:1386
در سالهای اخیر از آنجا که امر آموزش و یادگیری در دنیایی با چنین تغییرات سریع و در روزگاری که دانش به عنوان ابزار قوی در جهت توسعه و حتی بقاء اجتماعی می باشد، به نظر میرسد نقش محیطهای یادگیری در تداوم آموزش برای اجتماع و نه تنها برای دانشآموزان و برای تمامی سنین و تمامی اقشار غیر قابل انکار است و نیاز حیاتی برا ی محیطهای یادگیری تطبیق پذیری براساس تغییرات و نیازها میباشد - کامل نیا،. - 72:1388
بنابراین ما نیازمند تفکری پیشرو هستیم و بزرگترین چالش، پیش بینی نمودن نیازهای مداوم در حال تغییر برنامههای آینده است. اما از آنجا که نمیتوان به طور قطعی به صدق کردن تمایلات کنونی فضاهای آموزشی در آینده نیز اطمینان داشت، دو حقیقت است که مجبور به پذیرش آن هستیم: اول، آینده درازمدت ممکن است شبیه آنچه که امروز است، نباشد و دوم، آموزش به رشد خود ادامه میدهد. ادغام این دو امر یک بررسی در رابطه با انعطافپذیری حقیقی را طلب مینماید. چرا که محیطهای آموزشی باید بیشترین قابلیت انعطاف را داشته تا از بیشترین تطبیق پذیری با خواستههای داخل و خارج مجموعه و برنامههای آماده تغییر برخوردار باشند. - مردمی،دلشاد،. - 112:1389
خلاقیت و محیط کودک
کلمه خلاقیت در زمینه های گوناگون و در معانی مختلف به کار برده شده است، مثلا مولد، قوه ابداع، قوه تخیل، تفکر پر شاخ و برگ و غیره.به نظر گیلفورد دانشمند آمریکایی قوای فکری انسان را میتوان در 150 عامل مجزا که هریک به تنهایی قابل اندازه گیری است، تقسیم کرد.به نظر وی برخی از این خصیصه ها مستقیما در ظهور خلاقیت موثرند:
1. انعطاف پذیری - نرمش - :تولید اندیشه های متنوع و غیر معمول و راه حل مختلف برای یک مسئله
2. تازگی - اصالت - : استفاده از راه حل های منحصر به فرد
3. سیالت - روانی - : تولید اندیشه در یک زمان - سیف،. - 1379
خلاقیت همچون دیگر استعدادهای بشر تا حدود زیادی اکتسابی است و مختص افراد ویژه نیست و رشد خلاقیت محتاج شرایط و طی مراحل آموزش و پرورش ویژه است، موانع مختلفی در مقابل بروز خلاقیت وجود دارد که به جز معدودی از آنها که به توانایی های جسمی افراد بستگی دارد اغلب جنبه های اجتماعی، فرهنگی، تربیتی، مربوط میشود. - مظفر،. - 65:1386 تعامل کودک با محیط از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، به گونه ای که این تعامل از شکل گیری شخصیت تا رشد جسمی و ذهنی کودک را در بر می گیرد. لذا تاکید بر ایجاد فضاهایی راحت، ایمن، قابل دسترس،پاسخگو، جذاب، خلاق و زمینه ساز رشد جسمی و ذهنی کودک از جمله نکاتی است که طراحان می بایست در ساخت فضاهای کودکان بر اساس واقعیت های روانشناختی کودک مورد توجه قرار دهند - مظفر،. - 68:1386
تماس مستقیم با محیط های بیرونی سالم یکی از ابعاد مهم رشد کودک محسوب می شود. در حالی که آموزش رسمی در فضاهای بسته صرفا بخش از حواس کودک را فعال می کند، یادگیری فعال در محیط های بیرونی نسبت به محیط های بسته، تمام ابعاد رشد کودک را بر می انگیزد. در نگرش های نوین آموزشی، تعلیم در فعل جستجو و کشف تفسیر می شود و لذا تلاش می شود محیط تعلیم و تربیت از امکانات، لوازم و انگیزه های کنجکاوی، تحقیق و کاوش سرشار شود به گونه ای که فضای باز آموزش از فضای بسته کلاس های درسی به حیاط و به طور کلی فضای باز نیز گسترش یابد به گونه ای که فضای باز نیز واجد کارکردی اساسی چون کلاس درس تبدیل شود - مظفر،. - 66:1386
انعطاف پذیری1
انعطافپذیری "در لغت بهمعنای شایستگی هماهنگی با هر وضع و هر محیط - معین، . - 1371 انعطاف پذیری به طور عام به قابلیت تغییر در اجسام و اشیا گفته می شود.در معماری و طراحی محیط،منظور از واژه ی انعطاف پذیری سامان دهی فضای انسان ساخت و تغییر در آن به منظور دستیابی به شرایط،نیاز ها و کاربست های جدید است. - عینی فر، . - 1382
گونههای انعطافپذیری
در مقیاسهای مختلف زندگی در فضاهای آموزشی گونههایی از انعطافپذیری قابل تعریف و تحلیل است. پنا و پارشال در کتاب خود در زمینه برنامهریزی معماری، انعطافپذیری را عامل ویژگیهای چند عملکردی معماری، تغییرپذیری در فضاهای داخلی و گسترش پذیری بیرونی آن دانستهاند و معتقدند که هر کدام از این مفاهیم به تنهایی نمیتوانند جایگزین مفهوم انعطافپذیری شوند - عینی فر،. - 69:1382 در این پژوهش با توجه به ویژگیهای فضاهای آموزشی، گونههای انعطافپذیری با نام تنوع پذیری - فضاهای چند عملکردی - ، تطبیق پذیری - جابهجایی به واسطه فعالیتهای مختلف و هم اقلیم - و تغییرپذیری - تفکیک و تجمع - تعریف شدهاند.
تنوع پذیری - فضای چند عملکردی -
تنوع پذیری قابلیت فراهم آوردن استفادههای مختلف از فضا است. این نوع انعطافپذیری با دو متغیر زمان و فضا سر و کار دارد. برای فضاهای آموزشی میتواند برای چند عملکردی شدن به طور همزمان و برای عملکردهای مختلف در زمانهای مختلف - در سالهای آینده - ، استفاده شود. به عبارت دیگر تنوع پذیری قابلیت تعویض کارکرد فضا در طول زمان است.
تطبیق پذیری
تطبیق پذیری قابلیت هماهنگ شدن یک فضا با شرایط جدید مورد نیاز است. این قابلیت در عمل ثابت نبودن اجزای داخلی و امکان ترکیب متنوع آنها را سبب میشود - عینی فر،. - 69:1382 طراحی تطبیق پذیر ،پذیرای تغییرات فیزیکی قابل توجهی تیستند و برای پاسخگویی به الگوهای رفتاری و کاربردهای متفاوت از هندسه، ابعاد و ساماندهی اولیه خود در طراحی بهره می گیرند.نتایج حاصله شامل تغییرات ساختاری نیست بلکه تنها به کمک پارتیشن های متحرک و غیره تطبیق مورد نیاز را به وجود میآورند. - حقی،تقی زاده،. - 1390
