بخشی از مقاله
چکیده
هویت شهری هویت جمعی است که با تبلور عینی درفیزیک و محتوای شهر معنادار می شود و به واسطه ایجاد تداعی خاطرات عمومی و تعلق خاطر در شهروندان شهرنشینان را به سوی شهروند شدن هدایت می کند. پل راه طبیعت اهواز به طول 500 متر و عرض 5 متر بر روی رودخانه کارون قرار دارد.در اصل این پل از ظرفیت های مغفول در اهواز بود که از لوله های انتقال آب بر روی رودخانه کارون و با صرف کمترین وقت و امکانات و قدری سلیقه و دخیل کردن حس زیبایی شناسی تبدیل به یک ظرفیت و جاذبه شد این پل که دو پارک بزرگ و مهم شهر را به هم وصل می کند در ایام نوروز یکی دیگر از جاذبه های دیدنی شهر اهواز بوده است. با توجه به کیفیت طبیعی که در این مکان تفریحی وجود دارد همچنین چشم انداز زیبای آن، برای شهروندان ایجاد تعلق خاطر نموده است. احیای هویت مکانی منطقه و فراهم کردن بستری برای شکوفا شدن ویژگی پویایی و سرزندگی شهروندان به واسطه ساماندهی حاشیه پل طبیعت از اهداف این پروژه است. سرزندگی لبه ی رود خانه کارون مسالهای است که سالهاست برسر زبانها نقش بسته و به عنوان سمبل چهره شهر اهواز معرفی شده است.
واژههای کلیدی: هویت مکانی، حس تعلق، لبهی رودخانه، پل طبیعت
.1 مقدمه
واژه مکان ، به معنای نقطهای خاص در سطح زمین تعریف شده است که محلی قابل شناسایی برای موقعیتی است که ارزشهای انسانی در آن، بستر شکلگیری و رشدیافته است.علاوه بر مفهوم جغرافیایی، واژه مکان به نحوه و قرارگیری افراد در جامعه در مکانهای خاص - بعد اجتماعی فضا - نیز اشاره دارد. مکان را، بخشی از فضا و دارای بار ارزشی و معنای میدانند و همچنین در تعریفی دیگر آن را نتیجه برهمکنش سه مولفه رفتارانسانی، مفاهیم و ویژگیهای فیزیکی، تصور میکنند.واژه مکان چندی است که جایگاه ویژهای در ادبیات مطالعات شهری، جفرافیای شهری، منظر فرهنگی، معماری و حتی جامعهشناسی شهری و روانشناسی محیطی پیدا کرده است. اما مشابه بسیاری از واژههای دیگر چون منظر یا محیط، هنوز اجماع کاملی بر سر تعریف این واژه و خصوصیاتی که یک فضای شهری را به مکان مبدل میکنند وجود ندارد و هر یک از این حوزهها از ظن خود یار این مفهوم شدهاند.
براساس مدل پانتر یک مکان شهری حاصل انطباق سه لایه مختلف فضای فیزیکی، فعالیتها و تصویر یا برداشت کاربران از فضا میباشد - شولتز، - 1394لوزانو معتقد است که طراحی، خود یکی از مولفههای فرهنگ است و چانچه طراحی شهری براساس درسهایی گرفته شده از گذشته،ونیز مطابق با واقعیتهای حال باشد، قادر خواهد بود که نه تنها موجب ارتقای محیط انسان گردیده و دردهای اجتماعی- اقتصادی را تسکین بخشد، بلکه همچنین میتواند در تنظیم مجدد اهداف فرهنگیمان کمک نماید. برخی محققان، نقش طراحی شهری را مدیریت حس مکان تعریف نمودهاند. حس مکان، هویت و کیفیاتی که منجر به منحصر به فرد بودن هر شهری برای خودش میگردد، از جمله مقولاتی است که میبایست تحت عنوان کیفیات تجربی طراحی شهری در نظر گرفته شوند. از این رو " موتلوچ" مینویسد:"نقش یک طراح شهری خلاق و پاسخگو، درک عناصری است که به شخصیت هر مکان کمک مینماید و متعاقبا، خلق فرم هایی است که با خصوصیات منحصربه فرد آن مکان متناسب باشد.
همچنین، شناسایی، برطرف ساختن و یا تخفیف عناصری که حس مکان بودن را ضایع میسازند، از دیگر نقشهای طراحان شهری است. در واقع، با انجام دادن این کارها، طراح شهری عملا مدیریت حس مکان را بر عهده میگیرد."براساس موارد مذکور میتوان چنین نتیجه گرفت که مکان مرکز عمل آگاهانه و ارادی انسانهاست. مرکزی است که در آن رویدادهای مختلف، تجربه زندگی میآموزیم. رویدادها و عملکردهای آگاهانه، تنها در ساخت مکانهای پر اهمیت جلوه می کنند. علت افتراق مکانها، تمرکز ارزشها، دیدگاهها، هدفها و تجربههای مختلف در آنها است.از اینرو، مکانها عوامل اصلی در سامانمندی تجربیات و قضاوتهای ما از جهان میباشند. بدینسان که ماهیت مکان، نه از محل استقرار، نه از کارکردهای ضعیف، نه از اشغال آن بوسیله جامعه و نه از تجربیات مادی ما منشا میگیرد، بلکه همه عوامل فوق ضرورتا چهره و ماهیت مکان را شکل میدهند. یعنی مکان، شخص، زمان و عمل آگاهانه، یک بخش وحدت پذیری را تشکیل میدهند.
.2 تعریف هویت مکانی
ماهیت هویت، در ابتدا در علومی مانند فلسفه، منطق و روانشناسی در طول تاریخ مطرح شده اما با توجه به تحولات علمی اخیر، دامنه آن به محیطهای انسان ساخت نیز کشیده شده است. واژه هویت ریشه در زبان لاتین دارد و به معنای مشابه و یکسان مشتق شده که دارای دو معنای اصلی است. اولین معنی آن بیانگر مفهوم تشابه مطلق است و معنای دوم آن به معنای تمایز است که با مرور زمان سازگاری و تداوم را فرض میگیرد - محرمی،. - 1383هویت مکان به ویژگی هایی قابل تشخیص مکان بیرونی اشاره دارد که این ویژگی ها سبب شاخص شدن مکان و افزایش خوانایی ان میشود.هویت مکان یاداور اتفاقات و گذشته ی مکان برقرار میکند.
معانی و تعلقات از نشانه های مکان هستند که به طور غیر قابل تفکیکی در فهم ما از مکان های مختلف به هم پیوند خورده اند و کمبود آنها سبب تضعیف هویت مکان و کمرنگ شدن تاریخ مکان میشود.از طرف دیگر، تشخیص نمادها و نشانه های موجود در مکان،فرهنگ کلی مکان،خاطرات جمعی،هویت مکان و گذشته آن را تقویت میکند و در نتیجه،اگاهی فرد نسبت به مکان را افزایش می دهد و فرد میتواند پیوند روانی عمیقی با مکان برقرار کند. سیمای کالبدی،فعالیت ها و معانی مواد خام هویت مکان اند و دبالیکتیک بین آنها،روابط ساختاری بین این هویت است - افروق،. - 1377مکان ها نقش حیاتی در توسعه و حفظ هویت گروهی مردم بازی می کنند.بنابراین مکان ها قابل ملاحظه ای در حفظ و ارتقای هویت جمعی ایفا می کنند و ادراک مکان به عنوان فرایندی تجربی،حس تعلق به مکان را در مردم تشویق میکند و حس آرامش و آسایش را ایجاد مینماید و میزان وابستگی به مکان را افزایش میدهد.
هویت یک مکان یا یک رویداد را میتوان از طریق آزمایش های ساده شناخت و بازشناسی،توصیف و تحلیل نمود و به صورت تقریبی اندازه گیری کرد.در این بخش به بررسی عوامل موثر و ابعاد و معیارهای هویت مکان ببردازیم.بخشی از شخصیت وجودی هر انسان که هویت فردی وی را میسازد مکانی است که او خود را با آن شناسایی میکند و به دیگری میشناساند وی هنگامی که راجع به خود فکر میکند،خود را متصل به آن مکان میداند و آن مکان رابخشی از خود بر میشماردو میان او و آن مکان رابطه ای عمیق وجود دارد. چنین رابطه ای عمیق تر از صرف بودن در آن مکان با مواجهه با آن مکان است به گونه ای که آن را …خود همانی با فضا« تعبیر کرد . هویت مکان بخشی از زیر ساخت هویت فردی انسان و حاصل شناخت های عمومی او درباره جهان کالبدی است که انسان در آن زندگی می کند . - رضازاده - 1385،
هویت مکانی،ممکن است به عنوان مبنا و زیر بنای خود شناسی درک شود که متشکل از ادراکاتی درباره جهان واقعی است که فرد در ان زندگی می کند.در مرکز این جهان واقعی،ادراکات گذشته ی محیطی شخصی است .گذشته ای متشکل از مکان ها،فضا ها که ویژگی های انها به صورت سودمند و موثر در تامین نیازهای زیست شناختی،روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی شخص به کار گرفته شده اند.هویت مکانی پیوند نزدیکی با هویت شخصی پیدا میکند و می گوید من کجایی هستم یا به عبارتی اهل کجا هستم با چه کسانی هم هویتم.اگر در شناخت هویت مکان،مفهوم جامع هویت مورد استناد قرار گیرد،وجود دامنه ی وسیعی از خصائص و ویژگی های عینی و ذهنی استنباطی مکان،عملا راه به جایی نخواهد برد.بنابراین ضرورت خواهد داشت: هدف،مقیاس و چارچوب موضوعی تشخیص هویت مکان از مجموعه خصائص آن تفکیک شده باشد قواعد و سنجه هایی بر تشخیص موضوع هویتی مکان ناظر باشد.
در زندگیِ همه ما مکانهایی وجود دارند که خود را بدون آنها نمیتوانیم تصور کنیم. هر یک از آنها بخشی از »من« یا »خود« ما را میسازند. آنچه روانشناسان بدان »هویت شخصی« میگویند. مفهوم روانشناختیِ »هویت مکانی»، معرف جنبه هایی از هویت شخصی فرد است که بهواسطه تجربه مکانها حاصل میشود؛ اما در توضیح جنبهی کالبدیِ هویت شخصی، نظریههای مختلفی وجود دارد که تفاوت میان آنها را میتوان ناشی از تفاوت میان تعریف آنها از مفهومِ»خود « دانست. در تعبیر سنتی، »خود« مجموعهای از ویژگیهاست که فرد را از دیگری متمایز میکند. اما در تعبیر متأخرتر، »خود« مجموعهای از معناهاست که فرد میان تجربههای زندگیاش میسازد. در تعبیر نخست »خود »ماهیتی »مفهومی« دارد و در تعبیر دوم از جنس »روایت« است.مکان یعنی جایی که ما به آن تعلق داریم و تنها با حضور انسان بامعنا می شود و انسان نیز تنها با داشتن مکان با معنا خواهد شد و در این میان، حلقه اتصالی وجود دارد که به آن معنا نیست که هویت مکان لزوماً تغییر کند یا از دست برود انسان می تواند هویت پرداز یک مکان و مکان می تواند دارای یک هویت انسان ساز باشد.
لذا یکی از اصول لازم برای ادامه ی زندگی انسان وجود کانون های پایدار زندگی است، یعنی مکان هایی که هویت فرد را در طول زمان حفظ نماید. هویت مکان بخشی از هویت شخصی و بازتابی از وجوه اجتماعی و فرهنگی است. لذا فقدان هویت مکان و ابعاد آن در فضا مشکلاتی را در هویت فردی و میزان حضور افراد در فضا و خصوصیات کالبدی مکان ها به وجود می آورد و بدین سان به کاهش انواع فعالیت های اجتماعی در محیط و فضا منجر می شود. بر این اساس فضاهای معماری باید به گونه ای باشد که ضمن ایجاد فضاهای با هویت سبب ارتقاء هویت فردی و همچنین افزایش میزان حضور فرد و تعاملات اجتماعی آنها گردد. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی هویت مکان و رابطه ی آن با هویت فردی است. نتایج مطالعات نشان می دهد تاثیر ابعاد اجتماعی، کالبدی و روانی هویت بر پیوند روانی با فضا نقش بازی دارد و نتیجه ی چنین ارتباطی در ارتقای پیوند روانی فرد با
