بخشی از مقاله
خلاصه
حسابداری به عنوان سیستم پرورش اطلاعات، باید منابع انسانی را بر مبنای ارزش اقتصادی اندازه گیری کند چرا که انسان مانند هر منبع دیگری دارای ارزش می باشد. حسابداری منابع انسانی به ارزشگذاری و گزارشگری داده های مربوط به منابع انسانی می پردازد و دو هدف یاری رساندن به مدیران برای اینکه افراد را منابع پر ارزش سازمان تلقی کنند و ارائه ی اطلاعات لازم جهت اداره ی موثر نیروی انسانی توسط مدیریت را دنبال می کند. در دوره ی اقتصاد دانش محور، با مد نظر قرار دادن پارامتر انسان در گزارش وضعیت مالی و نتیجه ی عملیات، ارزشهای انسانی وارد حسابداری شده است.
به دنبال ارزیابی ارزش منابع انسانی، ارزش خود سازمان بالا می رود همچنین به مشتریان این احساس را می دهد که شرکت یا سازمان، اندوخته سرمایه ی انسانی لازم را برای خدمت به تقاضا های خود دارد. هزینه های منابع انسانی در دو گروه هزینه های مستقیم و غیر مستقیم، شامل هزینه های اولیه و هزینه های جایگذینی می باشند که به تفکیک شرح داده می شوند. به هر حال به دلیل ماهیت و ویژگی های انسانی و محدودیت های سیستم حسابداری، ارزشگذاری منابع انسانی با مشکلات زیادی رو به رو ست. اهمیت موضوع، مولفان این نوشته را به بیان مطالبی در این باره واداشت.
1. مقدمه
امروزه با ورود به دوره ی اقتصاد دانش محور، طبقه بندی دارایی های سازمان، که در گذشته صرفا شامل دارایی های مشهود بود، به شکل دارایی های مجازی یا نامشهود1 و واقعی یا مشهود2 در آمده است - جانسون و همکاران، . - 1998 نتیجتا ارزش سازمان در اقتصاد امروز، بر اساس دارایی های نامشهود و مشهود، به صورت توام مشخص می شود. یکی از مهمترین دارایی های نامشهود، منابع انسانی3 است. بیشتر اقتصادهای جهان، روند تغییر از اقتصاد صنعتی تا اقتصاد فراصنعتی را تجربه کرده اند.
در این روند، کارخانجات و تجهیزات که دارایی های اصلیِ اقتصادها به شمار می رفت، جای خود را به دارایی های فکری، مخصوصا سرمایه ی انسانی داد. همچنین رویکرد اصلی در اقتصاد صنعتی که تاکید بر توانایی تولید بود، به دانش و اطلاعات برای بقا، تغییر یافت
با مد نظر قرار دادن پارامتر انسان در گزارش وضعیت مالی و نتیجه ی عملیات، ارزش های انسانی نیز وارد حسابداری می شود
از دلایل اهمیت منابع انسانی برای مدیریت، برخورداری از مزیت هایی نسبت به سایر منابع سازمان است. نیروی انسانی تنها منبعی است که کمیاب بوده و به راحتی قابل کپی برداری توسط رقبا نمی باشد و در نتیجه موجب ایجاد مزیت رقابتی پایدار برای سازمان می شود
بونیتز در مقاله ی خود در سال 1999، قابلیت یادگیری، تغییر پذیری، نوآوری، خلاقیت و ... را به عنوان این مزیت ها برشماریده است. حسابداری، سرمایه غیر انسانی را به عنوان دارایی شناخته و در حسابها و دفاتر ثبت می کند، در حالیکه سرمایه انسانی برای حسابداران ناشناخته است و جایگاهی در دفاتر و گزارشات آنها ندارد - لطیفی، . - 1366 در این راستا سازمان هایی که با نقش و اهمیت منابع انسانی آشنایی دارند، در صدد دستیابی به راهکارها و اعمال اقداماتی جهت استفاده موثر و بهینه از این منابع هستند
ایده ی حسابداری منابع انسانی توسط یک جامعه شناس آمریکایی به نام رنسیس لیکرت2 در اوایل دهه ی شصت مطرح شد
حسابداری منابع انسانی به دلیل آگاه ساختن مدیران، از افرادی که در انجام امور شرکت نقش دارند به وجود آمده است و بی شک برای یک سازمان، همان اندازه که دارایی های عینی مانند ماشین آلات و ساختمان اهمیت دارد و شاید هم بیشتر از آن، در اختیار داشتن دارایی های غیر عینی مورد توجه می باشد.
در این مقاله به نوعی از دارایی های غیر عینی به نام منابع انسانی، به دلیل تغییر اهداف و رویکردهای سازمان ها در اقتصاد کنونی که دیگر، صرفا تاکید بر شناسایی دارایی های عینی نیست، پرداخته می شود. از این رو مقاله ی حاضر، مطالبی در قالب پیدایش و سیر تکاملی حسابداری منابع انسانی، اهداف، مزایا و گزارشگری آن بیان می کند. همچنین به بررسی برخی از مدل های ارائه شده برای ارزشگذاری منابع انسانی توسط فلم هولتز3 ، پرداخته می شود.
2. حسابداری منابع انسانی از پیدایش تا امروز
حسابداری منابع انسانی از سال 1960 آغاز و همگام با مکتب مدیریت انسانی که انسان را یکی از منابع با ارزش در هر سازمان مورد توجه قرار می داد، گسترش یافت. در سال 1980 با شناور شدن نرخ ارز و از میان رفتن ارتباط سنتی طلا و دلار، موضوع نیروی انسانی به عنوان پشتوانه تولید و پول کشورها، تفکر نوینی در زمینه ی منابع انسانی در علم مدیریت به وجود آمداما در این فواصل زمانی، نخستین بار در سال 1968 بود که حسابداری منابع انسانی توسط برومت و همکاران به عنوان موضوع تحقیق، مورد بررسی قرار گرفت
اسکاندیا یکی از بزرگترین شرکت های خدمات بیمه و مالی، در کشور اسکاندیاوی در سال 1995، اولین گزارش را در مورد سرمایه فکری منتشر کرد. همچنین در سال 1996، کمیسیون بورس اوراق آمریکا4 همایشی با موضوع سرمایه فکری ترتیب داد که پیش بینی هایی در مورد اینکه روزی سرمایه فکری، به عنوان قلب گزارش سالانه ی بنگاه های اقتصادی خواهد بود مطرح گردید
حسابداری منابع انسانی در واقع با رویکردی متفاوت، دارایی های نامشهود مانند فکر که قابل رویت نیستند را به عنوان بخش اعظمی از ارزش سازمان در نظر می گیرد. در این رویکرد، مفاهیم و روش های حسابداری در جهت شناسایی و ارزشگذاری نیروی انسانی، به عنوان مهمترین دارایی در سازمان ها به کار گرفته می شود. در این راستا از دیدگاه های مختلف، تعاریف گونانونی از حسابداری منابع انسانی در دست است که نمونه هایی از تعاریف حسابداری منابع انسانی در جدول 1 با توجه به اهداف این نوشته، بیان شده است.
جدول 1 تعاریف حسابداری منابع انسانی
3. مزایا و اهداف
هدف حسابداری منابع انسانی از یک جنبه می تواند بهبود بخشیدن به کیفیت تصمیمات مالی استفاده کنندگان درون سازمانی و برون سازمانی از طریق وارد کردن متغیر منابع انسانی به جمع متغیرهای تصمیم گیری مدیریت می باشد - تالانه و پوریانسب، . - 1373 سازمانها از اجرای حسابداری منابع انسانی، اهدافی در سر دارند که وقوع این اهداف، مزیت هایی برای سازمان در پی خواهد داشت. گزیده ای از مهمترین اهداف و مزایای حسابداری منابع انسانی به شرح زیر است که در نهایت می توان پی برد که تمامی اهداف دنبال شده، از دو جریان پیروی می کنند:
کمک به مدیریت برای اخذ تصمیمات مناسب و موثر در زمینه سرمایه گذاری منابع انسانی
ایجاد معیاری جهت سنجش ارزش هزینه نیروی انسانی در هر سازمان - همان - .
کمی کردن ارزش اقتصادی افراد، برای سازمان ها به منظور تامین اطلاعات برای تصمیمات مدیریتی و مالی
مشخص کردن تاثیر منابع انسانی بر روی عملکرد شرکت
کمک به مدیران در ارزیابی استراتژی های مختلف شرکت - همان - .
کمک به مدیران برای استفاده بهتر از منابع کمیاب - همان - .
سیستم بودجه بندی سرمایه ای را توسعه داده و کیفیت بازده سرمایه گذاری را اطلاح می کند
با این حال، فلم هولتز، - 2000 - ، حسابداری منابع انسانی را با دو هدف زیر معرفی می کند:
1 نشان دادن راه درست تفکر به مدیریت سازمان تا بداند که افراد، منابع پر ارزش سازمان هستند و تصمیم گیری های پرسنلی باید با در نظر گرفتن ارزش و بهای تمام شده نیروی انسانی اتخاذ شود.
2 مهیا کردن اطلاعات لازم جهت اداره موثر و کارآمد نیروی انسانی توسط مدیریت. این سیستم، اطلاعات لازم را در مورد بهای تمام شده و ارزش افزوده2، برای سازمان آماده می کند و به نیازهای خاص سازمان پاسخ می دهد.
4. هزینه های منابع انسانی
در تمامی بررسی ها در زمینه منابع انسانی و شناخت هزینه های آن، هزینه های منابع انسانی، از یک دیدگاه طبقه بندی شده است. فلم هولتز در سال - 1998 - ، این هزینه ها را این گونه تقسیم کرد:
هزینه های منابع انسانی به طور کلی شامل هزینه های اولیه4 و هزینه های جایگزینی5 می باشد. منظور از هزینه های اولیه، هزینه هایی هستند که به منظور دستیابی6 ، و آموزش و بهسازی7 نیروی انسانی تقبل می شوند. همچنین منظور از هزینه های جایگزینی، هزینه هایی است که به منظور جایگذین کردن منابع انسانی فعلی با افراد جدید تقبل می شود. ضمنا تمامی این طبقات شامل هزینه های مستقیم و غیر مستقیم می باشند
