مقاله برآورد ارزش توریستی روستای اشتبین با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط

بخشی از مقاله

*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***

برآورد ارزش توریستی روستاي اشتبین با استفاده از روش ارزشگذاري مشروط
چکیده
گردشگري و اقتصاد گردشگري در حال حاضر، در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاري جهان است. به گونهاي که از آن به عنوان کاتالیزوري براي بازسازي و توسعه اقتصادي و اجتماعی نواحی روستایی نیز یاد شده است. ارزشگذاري مناطق گردشگري روستایی و کارکردهاي زیست محیطی براي تصحیح تصمیمات اقتصادي که اغلب به منابع زیست محیطی و مناطق گردشگري به عنوان کالا و خدمات رایگان مینگرند، گام مهمی محسوب میگردد. اهداف این پژوهش، تفکیک عوامل مؤثر بر تمایل به پرداخت گردشگران و عوامل مؤثر بر میزان تمایل به پرداخت گردشگران جهت بازدید از روستاي اشتبین و هم چنین برآورد ارزش توریستی سالانه این روستا با استفاده از روش هکمن دو مرحلهاي میباشد. نتایج نشان داد که متغیرهاي درآمد، میزان تحصیلات، تعداد اعضا خانواده، سن، سابقه سفر به روستا و جنسیت بر تمایل به پرداخت بازدید کنندگان و متغیرهاي درآمد، تعداد اعضا خانواده، میزان تحصیلات و میزان رضایت گردشگران بر میزان تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان مؤثر میباشند. میانگین تمایل به پرداخت گردشگران و ارزش توریستی سالانه این روستا به ترتیب 6884 و 826080000 ریال برآورد گردید.
واژههاي کلیدي: ارزشگذاري مشروط، ارزش توریستی، تمایل به پرداخت، اشتبین، هکمن دو مرحله اي.

مقدمه
گردشگري و اقتصاد گردشگري در حال حاضر، در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاري جهان است. به گونهاي که از آن به عنوان کاتالیزوري براي بازسازي و توسعه اقتصادي و اجتماعی نواحی روستایی یاد شده است(.(Sharply, 2002 توجه به موضوع گردشگري روستایی، از دهه هاي 1950 میلادي به بعد گسترش یافت و در دهه هاي 1960 و 1970 میلادي بیشتر در زمینه اقتصاد گردشگري روستایی براي کشاورزان و جوامع محلی مورد توجه قرار گرفت. گردشگري روستایی دربرگیرنده دامنهاي از فعالیتها و خدمات از جمله اسکان، پذیرایی، امکانات و وسایل سرگرمی و تفرج، تولید و فروش صنایع دستی و محصولات کشاورزي و غیره به گردشگران می باشد که به وسیله کشاورزان و مردم روستایی براي جذب گردشگران به مناطق خود به منظور کسب درآمد صورت میگیرد(رکنالدین افتخاري و مهدوي، .1385 )معمولاً در مرحله اول توسعه گردشگري، فواید اقتصادي از جمله ایجاد اشتغال و افزایش سطوح درآمد، کمک به فراهم شدن خدمات زیر بنایی، تشویق توسعه سایر بخشهاي اقتصادي، افزایش سطح آگاهی-هاي اجتماعی و تنوع بخشی به فعالیتهاي اقتصادي روستایی بیشتر نمود پیدا میکنند که این عوامل به جلوگیري از مهاجرت بیرویه از روستاها و حفاظت از میراث فرهنگی و محیط زیست طبیعی کمک میکنند ولی در مراحل بعد هزینههاي اجتماعی و محیطی و آثار منفی از جمله افزایش قیمت کالا و خدمات، افزایش کاذب قیمت زمین، جابجایی در اشتغال افراد بومی، منسوخ شدن برخی فعالیتهاي مرسوم مانند کشاورزي و ماهیگیري در نواحی روستایی، ازدحام، ترافیک، آلودگی، تغییر شکل چشم اندازهاي طبیعی و مصرف بیرویه منابع نیز جلوهگر میشوند(علیقلیزاده و همکاران، .(1386 اکنون تجربه نشان داده است که هر کجا گردشگري به طور اتفاقی و بدون وجود برنامهریزي و استراتژي مشخص توسعه یابد، مشکلات زیست محیطی و اجتماعی متعددي ظهور پیدا کرده و در درازمدت مشکلات گردشگري بیشتر از فوائد آن میشود. بنابراین با توجه به ویژگیهاي محیطی و شرایط هر مکان، از نوعی خاص یا ترکیبی از این رویکردها و استراتژیها براي توسعه گردشگري در مناطق روستایی بهره جست(رنجبریان و زاهدي، .(1379
با وجود قابلیتها و پتانسیلهاي موجود در کشور از جمله در روستاها عدم زیرساختهاي مناسب گردشگري در روستاها، عدم شناخت نسبت به اکوتوریسم در ایران، کمبود متخصصین در امر اکوتوریسم، فقدان فرهنگ مناسب خاص گردشگري که بعضی مواقع سبب تخریب چشم اندازهاي طبیعی میشود و عدم اطلاع رسانی در این زمینه توسط رسانهها و مطبوعات از دلایل عمده عدم جذب اکوتوریسم در ایران است. این در حالیست که کشورهاي توریست پذیر با داشتن چشماندازهاي طبیعی میتوانند باعث افزایش درآمد ملی سرانه شوند. بنابراین جذب اکوتوریسم امر مهمی است که تمام کشورهاي داراي جاذبههاي گردشگري باید به آن توجه ویژهاي داشته باشند. در این راستا ارزشگذاري مناطق گردشگري براي تصحیح تصمیمات اقتصادي که اغلب به منابع گردشگریبه عنوان کالا و خدمات رایگان می-نگرند، گام مهمی محسوب میگردد. همچنین شناخت و فهم منافع گردشگري، تبیین و ارائه مسائل گردشگري کشور به برنامهریزان جهت تصمیمگیريهاي مناسب، جلوگیري از بسیاري از فعالیتهاي هاي تهدیدکننده مناطق گردشگري، جلوگیري از تخریب چشم اندازهاي طبیعی و بهره برداري بیرویه منابع طبیعی از دیگر دلایل ارزشگذاري مناطق گردشگري میباشند(.(Guo et al, 2001
یکی از قدیمیترین و زیباترین روستاهاي ایران واقع در حاشیه رودخانه ارس، روستاي اشتبین است. این روستا از توابع شهرستان جلفا واقع در استان آذربایجان شرقی می باشد که در 150 کیلومتري شمال تبریز قرار دارد. این روستا متشکل از سه آبادي به نامهاي هراس، سیاوشان و جعفرآباد، نمونهاي از روستاهاي کوهستانی– میاندرهاي میباشد. روستاي اشتبین در سال 1385 داراي 773 نفر جمعیت در قالب 150 خانوار بوده است. این روستا با شماره 2692 در تاریخ 79/3/17 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. این روستا به علت برخورداري از مناظر طبیعی دیدنی، معماري بسیار زیباي خانههاي آن (حیاط هر خانه پشت بام خانه دیگر است)، تلی شکل بودن بافت روستایی، کتیبههاي مرمرین مربوط به زمان شاه طهماسب صفوي ، پرورش وسیع کرم ابریشم توسط اهالی روستا، میوههاي باغی و محصولات جالیز فراوان از جمله انار، انجیر، گردو، گلابی، آلبالو، زردآلو، انگور، توت، سماق، زغال اخته و ازگیل یکی از کانونهاي عمده گذران اوقات فراغت تعداد کثیري از گردشگران ایران و جهان محسوب میشود. بر اساس آمارهاي موجود در تابستان سال 1387 حدود صدوبیست هزار گردشگر از این روستا بازدید کردهاند که نشانگر پتانسیل بالاي این روستا در جذب گردشگر میباشد.* بررسی نظرات و خواستههاي مردم در ﺧﺼﻮص مناطق گردشگري و امکانات موجود در آنها میتواند به رفع نیازها و کمبودهاي این مناطق کمکهاي قابل توجهی نماید. از جمله شاخصهایی که میتواند نشان دهنده نگرش مردم نسبت به یک منطقه گردشگري باشد، ارزشی است که بازدیدکنندگان براي بازدید و استفاده از این مناطق قائل هستند. این ارزش جزء منافع مستقیم مناطق گردشگري بوده و مردم آن را با بیان مبالغ تمایل به پرداخت((1 ابراز میکنند(خداوردیزاده و همکاران، .(1387
مطالعات زیادي به بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان و میزان منافع به دست آمده از بازدید مناطق گردشگري با استفاده از روشهاي مختلف ارزشگذاري پرداختهاند. (1994) Willis متوسط تمایل به پرداخت سالیانه هر بازدیدکننده از کلیساي Durham واقع در UK را به روش ارزشگذاري مشروط((2، 31/5 پوند برآورد کرد. Pollicino و (2001) Maddison متوسط WTP خانوارهاي بومی و غیر بومی جهت پاکسازي ظاهر کلیساي Lincoln را به ترتیب 49/8 و 27/7 پوند به دست آوردند.. Whitehead و (2003) Finney با استفاده از روش CV به ارزشگذاري ساحل کارولیناي شمالی(آمریکا) که شامل بقایاي حدود 5000 کشتی غرق شده میباشد، پرداختند. متوسط WTP هر بازدید کننده 36 دلار و سود سالانه ناشی از مدیریت پارك تاریخی کشتیهاي غرق شده در حدود 1/75 میلیون دلار برآورد گردید. (2006) Amirnejad, et al ارزش وجودي سالانه جنگلهاي شمال ایران را به روش CV براي هر خانواده حدود 30/12 دلار برآورد کردند. WTP (2006) Togridou, et al بازدیدکنندگان را براي استفاده از پارك ملی مارین راکینتوز یونان را براي افراد بومی و غیر بومی به ترتیب 120 و BWP 30 برآورد کردند. Gurluk (2006) با استفاده از روش CV، ارزش خدمات اکوسیستم در ایالت بارساي ترکیه را 67/44 دلار در سال براي هر خانواده برآورد کرد. (2008) Reynisdottir, et al با استفاده از روش CV نشان دادند که متوسط WTP افراد به عنوان ورودیه براي پارك ملی اسکافتافل و آبشار گولفوس ایرلند به ترتیب 508 و 133 میلیون ISK میباشد. عسگري و مهرگان((1380 تمایل به پرداخت خانوارها براي اثر تاریخی گنج نامه همدان را با استفاده از روش 1560 CV ریال براي هر بازدید برآورد کردند. خورشید دوست((1383 با استفاده از روش CV میزان تمایل به پرداخت مردم تبریز را جهت حفاظت از محیط زیست شهري و کاهش آلودگیهاي موجود در شهر، به طور متوسط ماهیانه 41140 ریال به دست آورد. اکبري و جمشیدي((1383 نشان دادند که خانوارها به طور متوسط تمایل دارند مبلغی در حدود 20000 ریال براي اقامت در کمپینگها در هر شبانه روز بپردازند. امیرنژاد و همکاران((1385 ارزشهاي حفاظتی و تفرجی سالانه پارك جنگلی سی سنگان نوشهر با استفاده از روش ارزشگذاري مشروط را به ترتیب 5/8 و 2/5 میلیون ریال در هکتار برآورد کردند. دانشور کاخکی و همکاران((1386 با استفاده از روش ارزشگذاري مشروط متوسط تمایل به پرداخت ماهیانه افراد براي ارزش وجودي منطقه ییلاقی زشک مشهد را 11300 ریال برآورد کرد. خداوردیزاده و همکاران((1387 ارزش تفرجی سالانه روستاي توریستی کندوان آذربایجانشرقی را با استفاده از روش ارزشگذاري مشروط 1171500000 ریال برآورد گردیدند.
در این مطالعه تلاش شده است تا وضعیت امکانات رفاهی روستاي اشتبین از دیدگاه بازدیدکنندگان، عوامل مؤثر بر پذیرش یا عدم پذیرش تمایل به پرداخت و نیز عوامل مؤثر بر میزان تمایل به پرداخت گردشگران از روستاي اشتبین مورد بررسی قرار گیرد و نهایتاً ارزش توریستی آن برآورد گردد.

روش شناسی
در این مطالعه براي برآورد ارزش توریستی روستاي اشتبین از روش ارزش گذاري مشروط و مدل هکمن دومرحلهاي((4 استفاده گردید. این روش براي برآورد مدلهایی که داراي متغیر وابسته محدودند به کار گرفته میشود. روش هکمن دو مرحلهاي بر این فرض استوار است که یک مجموعه از متغیرها میتوانند بر تصمیم به شرکت در فعالیت مورد نظر(تمایل به پرداخت) تأثیر بگذارند و مجموعه دیگري از متغیرها میتوانند میزان انجام فعالیت مورد
نظر(میزان تمایل به پرداخت) را پس از اتخاذ تصمیم اولیه تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین دو مجموعه مختلف از متغیرها میتوانند در این الگو وارد شوند. در صورتی که بدون توجه به این روش و در نتیجه عدم تفکیک متغیرها به دو گروه اثر کل متغیرها بر میزان تمایل به پرداخت سنجیده شود، مواجه با خطاي برآورد خواهیم بود. بنابراین براي رفع این مشکل هکمن روش دو مرحلهاي را پیشنهاد کرد. در این روش، عواملی که میتوانند بر تصمیم بازدیدکنندگان بر پذیرش تمایل به پرداخت تأثیر بگذارند، به صورت متغیرهاي مستقل در الگوي پروبیت((5 وارد شده و عواملی که میتوانند بر میزان تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان مؤثر باشند، در مجموعه متغیرهاي مستقل در الگوي رگرسیون خطی قرار میگیرند که البته این دو گروه متغیرها لزوماً مانعهالجمع((6 نیستند. الگوهاي پروبیت و رگرسیون خطی حاصل از تفکیک روش هکمن دو مرحلهاي به ترتیب به صورت روابط 1 و 2 نشان داده میشود :(Heckman, 1976)

در الگوهاي فوق Zi بیانگر متغیر وابسته که شامل یک متغیر دو جملهاي با مقادیر صفر و یک میباشد که به ترتیب نشان دهنده عدم تمایل به پرداخت و تمایل به پرداخت بازدیدکننده iام میباشد. Yi* نشانگر متغیر پنهان((7 الگو، Yi بیانگر میزان تمایل به پرداخت بازدیدکننده iام، B و σ نشانگر پارامترهاي الگو که بایستی برآورد گردند و Xi بیانگر متغیرهاي توضیحی مدل شامل درآمد بازدیدکننده، اندازه خانوار، میزان تحصیلات، سن بازدیدکننده، جنسیت و میزان رضایت گردشگران از وضعیت امکانات رفاهی روستاي اشتبین میباشد. ui و vi جملات خطا در الگوهاي فوق الذکر میباشند که مستقل از متغیرهاي توضیحی میباشند و بر فرض توزیع نرمال با میانگین صفر و واریانس ثابت δ 2 استوار هستند. λi معکوس نسبت میل((8 میباشد که از رابطه 3 به دست میآید :(Heckman, 1979)

در رابطه بالا به ترتیب بیانگر تابع چگالی و تابع توزیع متغیر نرمال استاندارد میباشند. در مرحله اول از روش هکمن دو مرحلهاي، الگوي پروبیت با استفاده از روش حداکثر راستنمایی((9 برآورد میگردد. الگوي دوم(رگرسیون خطی) با اضافه شدن متغیر مستقل جدیدي به نام معکوس نسبت میل، که با استفاده از پارامترهاي برآوردشده الگوي اول(پروبیت) براي کلیه مشاهدات ساخته میشود، با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی((10 برآورد میگردد. گرین نشان داده است حضور متغیر معکوس نسبت میل در الگوي رگرسیون خطی، وجود واریانس ناهمسانی الگو را رفع کرده و ضرایب را نااریب و سازگار میسازد(.(Greene, 1993 به منظور سنجش اثر تغییر در متغیر Xi بر Zi از کشش کل استفاده میشود. اثر کل تغییر در متغیر مستقل بر مقدار مورد انتظار متغیر وابسته ( ( Zi از رابطه 4 بدست میآید(:(Mc Donald and Moffitt, 1982

در رابطه فوق B j ضریب برآورده شده متغیر و احتمال حضور در میان بازدیدکنندگانی است که تمایل به پرداخت دارند.
آمار و اطلاعات لازم براي تعیین میزان تمایل به پرداخت گردشگران از روستاي اشتبین با استفاده از تکمیل پرسشنامه و مصاحبه حضوري با 190 نفر از گردشگران از این روستا در تابستان 1387 به روش نمونه گیري تصادفی ساده جمع آوري گردید که این تعداد نمونه از طریق فرمول کوکران و پیش آزمون به دست آمد(.(Cochran, 1977 پرسشنامه مذکور در دو بخش طراحی گردید. در بخش اول اطلاعات مربوط به ویژگیهاي شخصی، اجتماعی و اقتصادي فرد پاسخگو و در بخش دوم سؤالات مربوط به تمایل به پرداخت افراد مطرح گردید. به این نحو که پس از آگاهی از تمایل یا عدم تمایل به پرداخت گردشگران، در مورد حداکثر میزان تمایل به پرداخت آنها پرسش به عمل آمد. از نرم افزار Shazam براي برآورد مدل هکمن دو مرحلهاي استفاده گردید.
نتایج و بحث
جدول 1 نشان دهنده برخی آمارههاي مربوط به متغیرهاي سن، میزان تحصیل، تعداد اعضاي خانواده و درآمد ماهیانه گردشگران میباشد. هم چنین توزیع فراوانی متغیرهاي مذکور نیز به همراه درصد فراوانی آنها در جدول مذکور آورده شده است.


به منظور سنجش رضایتمندي گردشگران از وضعیت امکانات موجود در روستاي اشتبین تعداد 11 گویه در مقیاس اندازهگیري لیکرت طراحی گردید. سپس میانگین 11 گویه به عنوان شاخص رضایتمندي بازدیدکنندگان تعیین گردید. بر اساس میانگین و انحراف معیار، میزان رضایتمندي از نظر تمام بازدیدکنندگان در 4 گروه ضعیف تا عالی طبقه بندي گردید که روش طبقه بندي در رابطه 6 آورده شده است (صدیقی و روستا، .(1382 در این رابطه Min، Max، Mean و Sd به ترتیب بیانگر مینیمم، ماکزیمم، میانگین و انحراف معیار شاخص رضایتمندي بازدیدکنندگان میباشند. جدول 2 سطوح وضعیت، دامنه، فراوانی و درصد هر یک از سطوح وضعیت را نشان میدهد. چنانکه از جدول 2 ملاحظه میشود 58، 26، 10/5 و 5/5 درصد کل بازدیدکنندگان بیان کردهاند که وضعیت امکانات موجود این روستا به ترتیب ضعیف، متوسط، خوب و عالی می باشد. این نتیجه گویاي این است که امکانات موجود در این روستا براي جذب گردشگر نامناسب و ضعیف میباشد ولی با توجه به پتانسیل بالاي این روستا در جذب گردشگر در صورت بهبود امکانات رفاهی موجود شاهد افزایش تعداد گردشگران خواهیم بود.


نتایج حاصل از مرحله اول روش هکمن (الگوي پروبیت)، بیانگر عوامل مؤثر بر احتمال وجود تمایل به پرداخت در بازدیدکنندگان و نتایج حاصل از مرحله دوم این روش (الگوي رگرسیونی خطی)، بیانگر عوامل موثر بر میزان تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان میباشد. همان طور که جدول 3 نشان میدهد متغیرهاي مستقل بکار گرفته شده در الگوي پروبیت شامل درآمد، میزان تحصیلات، تعداد اعضاي خانواده، سفر به روستا، سن و جنسیت میباشد. براي بررسی وجود یا عدم وجود همخطی((14 در مدلهاي برآورد شده از آنالیز تجزیه واریانس((15 استفاده گردید. نتایج حاصل از این آزمون نشان داد که بین متغیرهاي توضیحی به کار گرفته شده در مدل هیچگونه همخطی وجود ندارد. براي بررسی وجود یا عدم وجود ناهمسانی واریانس در الگوهاي لوجیت و پروبیت، دیوید سن و مک کینون((1984) (16 آمارهاي تحت عنوان LM 2 که متکی به روش LM است را ارائه کردند. مقدار آماره LM 2 در الگوي برازش شده برابر با 6/21 است و از آن جا که ارزش احتمال این آماره برابر با 0/32 میباشد فرض وجود واریانس همسانی در مدل پذیرفته میشود(.(Whister, 1999 مقدار آماره نسبت راستنمایی((LR ) (17 در درجه آزادي 5 برابر با 17/47 بوده و از آنجا که این