بخشی از مقاله
چکیده
در بخش کشاورزي مقاديري از کودهای از ته به صورت نیترات به آبهای زیرزمینی نفوذ یافته و موجب آلوده شدن آنها می شود. چون آلودگی آب به نیترات تهديدي جدي براي سلامت روستاییان که تأمین آب آشامیدنی آنها از چاههاي نزديك مزارع است می باشد، ضروري است از رهیافت هاي مبتني بر منافع غير بازاري براي نیل به کشاورزي سودآور و در تعامل مثبت با حفاظت از منابع آبي اقدام شود. در این پژوهش، ارزش تغییرات کیفی آب در رهیافت ارزشگذاري مشروط براي ۳۱۰ شالیکار از استان گیلان و در سال زراعی ۸۷-۱۳۸۹ محاسبه شده است. یافته ها مشارکت مالي 54 درصد از بهره برداران در بهبود کيفي آب را نشان می دهد. به منظور انتفاع کشاورزان از سطوح پایین تر آلودگی آب، میزان انتظاري تمایل به پرداخت معادل ۳۹۶۰۹۹ و ۳۷۸۰۰ ریال برای هر خانوار و در هر هکتار برآورد شده است. بیشترین و کمترین دامنه ارزش تغییرات کیفی آب، متأثر از گروههای درآمدي و تفاوت در مقادیر مصرف کود ازته است. با توجه به نتایج، اتخاذ سیاست های حمایتی غیر مستقیم، هدایت سیاست هاي قیمتي در توزیع کودهای از ته به سیاست های مؤثر بر ارتقاء سطح معیشت بهره برداران همراه با کاهش آلودگي آبهاي آشامیدنی از منابع آلاینده غیر کشاورزي، سبب ایجاد توازن میان حفاظت کیفی منابع آبي و تداوم تولید اقتصادي در بخش کشاورزي خواهد شد.
واژه های
کلیدی: کود ازته، آلودگی آب، ارزشگذاري مشروط، تمایل به پرداخت، تمایل بهدریافت، استان گیلان.
این مقاله دارای فرمول های زیادی میباشد
مقدمه کودهای ازته به دلیل سرعت سریع یون نیترات در خاک، بیشترین ظرفیت را در آلوده کردن آبهای زیرزمینی دارند. پژوهش های Scheierling (۱۹۹۶)، نشان می دهد در مناطقی از آلمان که کود ازته برای تقویت خاک کشاورزی استفاده می شود، مقدار ازت ورودی به آبهای زیرزمینی ۳ تا ۱۰ برابر بیشتر از مناطقی است که ازاین کود استفاده نمی شود. تحقیقات Hasler (۲۰۰۵)، بیان می کند که در ده ساله اخیر، گسترش مصرف کودهای ازته در دانمارک، سبب افزایش نیترات در منابع آبی شده است. وجود بیش از حد نیترات در آب، ماده سمی به نام نیتروآمین در خون ایجاد می کند که مانع اکسیژن رسانی به سلول ها و تولید بیماری کم خونی متهوگلوبینمیا در انسان می شود ;۲۰۰۲ ,.Hite et al)
)۲۰۰۵ ,Hasler) چون آلودگی آب به نیترات تهدیدی جدی برای سلامت روستاییان که تأمین آب آشامیدنی آنها از چاههای نزدیک مزارع است، می باشد. ضروری است با ارزشگذاری صحیح از پیامدهای زیست محیطی کودهای از ته، برای کاهش هزینه های حاصل از منابع آبی آلوده در بخش کشاورزی اقدام شود.
اهمیت تعیین ارزش های پولی بهبود کیفی آب، از اواسط دهه ۸۰ میلادی مورد توجه اقتصاددانان قرار گرفت، اما به دلیل بدیع بودن موضوع، تاکنون، پژوهشی برای تعیین منافع کاهش آلودگی آب در داخل کشور انجام نشده است. .Hurly et al (۱۹۹۹) منافع سالانه حفاظت کیفی آب برای ۱۵، ۱۰ و ۲۰ سال تأخیر در ورود نیترات به منابع آبی را، به ترتیب ۵۱، ۶۴ و ۸۲ دلار برای هر خانوار در ایالت آیووا برآورد نمودند. Bishop& Poe (۱۹۹۹) حداکثر منافع شرطی سالانه حفاظت کیفی آب در شمال آمریکا را، ۴۱۲ دلار برای هر خانوار روستایی در سطح میانه آلودگی نیترات محاسبه نمودند. .Hite et al (۲۰۰۲) ارزش سالانه تغییرات کیفی آب در منطقه می سی سی پی در نتیجه ۱۰ و ۲۰ درصد کاهش مصرف کود و سموم را به ترتیب ۴۸ دلار و ۵۰ دلار برای هرخانوار محاسبه کردند. پژوهش Hasler (۲۰۰۵) در دانمارک نشان میدهد، کاهش سطح آلودگی منابع آبی حاصل از مصرف کمتر کودهای ازته، سالانه ۱۵۰۸ کرون منافع پولی برای هر خانوار روستایی ایجاد می کند.
در میان مناطق مختلف ایران نیز، استان های شمالی کشور (گیلان و گیلان به دلیل بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی، مستعد آلودگی بیشتر آبهای آشامیدنی در نتیجه مصرف کودهای ازته است (۱۹۸۷ ,Mohseni). با توجه به تأثیر آلودگی آبهای زیرزمینی به نیترات بر سلامت تولید کنندگان کشاورزی و اثرات رفاهی دوسویه ای که کاهش مصرف کودهای ازته دارد و در تقابل با کاهش هزینه های محیط زیستی، زیان خالصی را متوجه کشاورزان می کند. در پژوهش حاضر تلاش شده است، با بررسی موضوع در شالیزارهای استان گیلان و بکارگیری روش های غیر بازاری برای محاسبه منافع کاهش آلودگی آب، سیاستگزاران را در انتخاب رهیافتهای مناسب برای نیل به کشاورزی سودآور و در هم کنش مثبت با حفاظت از منابع آبی یاری دهد.
مواد و روشها از آنجا که منافع کاهش آلودگی آب، به دلیل غیر انحصاری بودن کیفیت آن، در بازار اقتصادی منظم مبادله نمی شود، رویکرد مناسب برای تعیین ارزش تغییرات کیفی آب، روش ارزشگذاری مشروط تحت راهکار بازار فرضی میباشد که بر مفهوم تمایل به پرداخت افراد (WTP)، برای استفاده از یک کالای غیر بازاری استوار است (۲۰۰۸ ,.Ojeda et al) چون در این رهیافت، منافع بهبود کیفیت آب به صورت اختلاف میان مطلوبیت شخص، قبل و بعد از تغییرات کیفی محیط زیست تعریف شده است، تابع مطلوبیت غیر مستقیم کشاورز (۷۰) در شرایط وجود منابع آبی الوده، به صورت زیر بیان می شود:
که در آن، به ترتیب متوسط مطلوبیت کشاورز از مصرف آب آلوده با احتمال و مصرف آب سالم با احتمال به ترتیب قیمت هر واحد از کالاهای دیگر و هزینه هر واحد آب آلوده برای کشاورز،M میزان درآمد، S یک بردار از مشخصات اقتصادی۔اجتماعیوEn یک بردار از دیدگاهها و تمایلات محیط زیستی کشاورزان است.
در شرایط وجود برنامه های حفاظت کیفی منابع آبی، تابع مطلوبیت غیر مستقیم کشاورز (۷۱) به صورت زیر تعریف می شود (۲۰۰۲ ,.Hite et al)
که در آن، به ترتیب متوسط مطلوبیت کشاورز در شرایط حفاظت کیفی منابع آب، از امکان مصرف آب سالم با احتمال و عدم امکان مصرف آن با احتمال مبلغ پیشنهادی کاهش درآمد کشاورز است. اگر شیوه تولید وی به منظور جلوگیری از آلودگی آب و استفاده کمتر از کودهای ازته تغییر نماید و هزینه هر واحد آب مصرف شده سالم است. اگر تفاوت مطلوبیت کشاورز در شرایط دوگانه مذکور با متغیر در رابطه (۳)، تعریف شود، کشاورز تا میزانی حاضر به از دست دادن مبلغ پیشنهادی در درآمد، می باشد کهمطلوبيتش تحت برنامه حفاظت کاهش نیابد. بنابراین پذیرش (WTP) یا عدم پذیرش مبلغ پیشنهادی A، متغیر وابسته دوگانه با ارزش یک و صفر می باشد که به متغیرهایی که مطلوبیت کشاورز را در روابط (۱) و (۲) تحت تأثیر قرار میدهد وابسته است
اگر رابطه (۳) به صورت رابطه خطی از متغیرهای تشکیل دهنده آن نوشته شود، داریم
که در آن، به ترتیب ماتریس متغیرهای توضیحی، بردار پارامترهای برآورد شده و خطای تصادفی است. با فرض برابر بودن قیمت آب سالم (Ph) و قیمت یا هزینه های آب آلوده (PL) برای همه کشاورزان، تاثیر متغیرهای مذکور در جزء ثابت عرض از مبدأ وارد می شود. با توجه به رابطه (۳) و (۴) و بکار گیری تابع توزیع تصادفی الاجستیک، احتمال اینکه کشاورز iام مبلغ پیشنهادی جهت ارزش حفاظتی آب را بپذیرد، به صورت زیر به دستمی اید
که در آن تابع توزیع تجمعی با اختلاف الاجستیک استاندارد است که به دلیل نزدیک بودن به توزیع نرمال و سادگی محاسبه، در تحقیق حاضر استفاده شده است، برای ارزیابی اثر تغییر در هر یک از متغیرهای توضیحی روی تغییر احتمال پذیرش مبلغ پیشنهادی ، از مدل برآورد شده لاجيت در رابطه (۵)، مشتق جزیی گرفته می شود (۱۹۹۸ ,.Judge et al).
منافع کاهش آلودگی آب ( E( WTP، با محاسبه سطح زیر منحنی احتمال پذیرش در محدوده صفر تا حداکثر پیشنهاد از رابطه زیر محاسبه می شود
که در آن، ضریب برآورد شده متغیر پیشنهاد در الگوی لاجيت (رابطه۵) و جمله عرض از مبدأ تعديل شده است که از مجموع حاصلضرب میانگین متغیرهای توضیحی در ضرایب برآورد شده آنها و جمله عرض از مبدأ در رابطه (۵)، حاصل شده است.
با توجه به روابط (۶) و (۷)، می توان تأثیر نهایی هر یک از متغیرهای توضیحی بر تغییر منافع کاهش آلودگی آب ، را از رابطه زیر به دست آورد
که در آن، پارامتر متغیر مستقل و Pr احتمال تصمیم به تمایل به پرداخت کشاورزان در سطح اولیه این متغیر توضیحی است که از برآورد مدل لاجیت در رابطه (۷) به دست می آید.
منافع کاهش آلودگی آب در هکتار نیز، با استفاده از رابطه زیر محاسبه می شود:
در این پژوهش برای تعیین منافع حفاظت کیفی آب، تعداد ۳۱۰ پرسشنامه CV برای شالیکاران درشهرستانهای رشت، بندر انزلی، لنگرود و آستانه اشرفیه و در طی ماه های خرداد و تیر ۱۳۸۷ کامل شده است. با استفاده از روش نمونه گیری طبقه بندی چند مرحله ای هدفمند، شهرستانهای مزبور بر اساس میانگین ارتفاع از سطح دریا، بالا بودن میزان بارندگی، بالا بودن میانگین مصرف کود ازته در هکتار و گستردگی نسبی سطح زیر کشت برنج نسبت به سایر شهرستانها انتخاب شده اند.
