بخشی از مقاله
چکیده
اهواز نامی آشنا در تاریخ و فرهنگ ادبیات عربی است؛ زیرا بزرگان و نام‌آوران بسیاری که از آنان، کتاب‌ها و آثار پرهبا و ارزشمند باقی مانده منسوب به این شهر می‌باشند. یعقوب بن اسحاق ابو یوسف بن سکیت اهوازی معروف به ابن سکیت شاعر، نحوی و لغوی نام آوازه صاحب کتاب معروف اصااح املنطق در علم لغت از خطه خوزستان و از شیفتگان مکتب علوی است که در رشد و شکوفایی فرهنگ و متدن اساامی سهمی بسزا داشته است. لذا در مقالة حارض با رویکرد توصیفی حتلیلی به بررسی روش لغوی ابن سکیت در کتاب اصااح املنطق، از میان دو شیوة تقلید و اجتهاد پرداخته شده است. نتايج برآمده از پژوهش گوياي اين واقعیت است که ابن سکیت شهید بزرگوار از تبار مکتب علوی، در کتاب حارض هر دو شیوه تقلید و اجتهاد را به کار بسته‌است، هرچند که وی مقلد رصف نیست، بلکه گاهی آراء و نظرات لغوی دیگران را در بوتة نقد گذارده و نظر شخصی خود را عاام می‌دارد و در این راستا به قرآن، حدیث و شعر استناد می‌ورزد.
واژگان کلیدی: اصالح املنطق، روش لغوی، شیوه تقلیدی، شیوه اجتهادی.
.1 مقدمه
.1 .1 بیان مساله و رضورت پژوهش
ابن سکیت از بزرگان اهل لغت ادب و شخصیتهای بسیار بزرگ و ممتاز و صاحب اصااح المنطق و از خواص امام محمد تقی و امام علی النقی علیهما الساام است. او در علوم عربی و ادبیات، تألیفات و تصنیف‌های زیادی برجای گذاشته و شهرت او در بین علما و اهل ادب باالتر از این است که درباره او سخنی گفته شود و یا از او تجلیل و تکریم به عمل آید. وی در فصاحت و بالغت در صف مقدم قرار دارد و همه نویسندگان لغت و صرف و نحو از آثار گرانقدر او استفاده کرده و می‌کنند. نام او در تمام کتب ادبی و تاریخی و تذکره های رجال علم و ادب آمده و همگان از قدیم و جدید، وفور اطالعات و کثرت دانش او را ستوده‌اند و او را مردی فوق العاده توصیف می‌کنند.
یکی از مهمترین آثار این عالم بزرگوار کتاب اصااح المنطق می باشد، کتابی است در لغت، این کتاب مهمترین و معروف‌ترین آثر وی به شمار میآید. و تا دیرگاهی پس از وی توجه و ستایش علمای لغت را برانگیخته و مورد استناد آنان بوده است. از مبرد نقل شده است که گفته: کتابی زیباتر از اصااح المنطق برای مردمان نمی‌شناسم - بغدادی، بی‌تا، - 274/14، تاکنون شرح‌ها و تلخیص‌های بسیاری بر آن نوشته شده که دلیلی بر معتبر بودن این کتاب در میان کتاب‌های لغت است. سزگین به تفصیل در مورد شرح‌ها، تلخیص‌ها و ردیه‌های آن بحث کرده است. این اثر نخستین بار در قاهره 1368 - ق1949/م - به کوشش عبد الساام محمد هارون و احمد محمد شاکر به چاپ رسیده است. ولی جرجی زیدان اولین چاپ آن را 1907م می‌داند - زیدان، 1914م: . - 424
از جمله شرح‌هایی که بر آن نوشته اند، ابو العباس احمد مریسی، ابو منصور ازهری هروی، ابو البقاء العکبری، خطیب قزوینی، مظفر نیشابوری، ابو محمد سیرافی نحوی، می باشند و کسانی که به تلخیص آن اقدام کرده اند: ابو المکاری محمد نحوی، ناصر الدین مطرزی، عون الدین یحیی وزیر، ابو الحسن مسعود کاتب و ابوالقاسم وزیر مغربی، می باشند - علی نژاد، 1395ه. ش: . - 120 وی در این کتاب می‌خواهد به مقابله با پدیده لحن و لغزش‌های گفتاری که به زبان عربی راه یافته، برخیزد، و به کمک این نوشته در رفع مشکل بکوشد. از این رو تااش می‌کند تا تحت عناوین مختلف مجموعه‌ای از لغات و واژه‌های زبان عربی را دسته‌بندی می‌کند، به گونه‌ای که تفکیک آنها از یکدیگر و عنایت به ریزه‌کاری‌های کاربردی، و پرهیز از لغزش و اشتباه آسان است.
او در این رابطه مجموعه‌ای از لغات هم‌وزن مختلف در معنا، یا مختلف در وزن هم معنا، یا واژه‌های معتل و صحیح و یا مهموز، و یا مشدد و مفف، و الفاظ و عباراتی را که عامه مردم در آن دچار اشتباه می‌شوند، مطرح می‌کند - همان، . - 117-118 ابن سکیت واژه‌های عربی را به صورت صحیح ضبط می‌کند و آنها را از جنبه‌های صرفی، فصاحت و عدم فصاحت، نادر یا شاذ بون و جز آن مورد بررسی قرار می‌دهد. از آنجا که ماده اصلی این کتاب لغت می‌باشد، ما برآنیم که به روش‌شناسی او در این کتاب بپردازیم. در این راستا، موضوعات ذیل در این پژوهش مطرح می‌شود:
-1 بررسی روزگار علمی و فرهنگی مؤلف
-2 بررسی سیره شخصی و علمی و فرهنگی مؤلف
-3 بررسی روش وی در اصااح المنطق.
.2 .1 پیشینه پژوهش
به طور منسجم در مورد خود ابن سکیت کتابی با عنوان ابن سکیت شهید والیت نوشته عبد الکاظم علی نژاد در سال 1395 به چاپ رسیده است، مقاله‌ای با عنوان بررسی پدیده ابدال میان ابن سکیت و ابو الطیب اللغوی نوشته عبد الرضا عطاشی در مجله مجعیة العلمیة االیرانیة للغة العربیة و آداهبا در سال 2017 - م - ، و کتاب ابن السکیت اللغوی نوشته محیی الدین توفیق ابراهیم در سال 1969، می باشد. و در مورد روش لغوی مقاله‌ای با عنوان روش لغوی ابن أبی الحدید در شرح نهج البالغه توسط علی اکبر فراتی در دو فصلنامه پژوهش‌های قرآن و حدیث در سال 1388 - ه. ش - به رشته تحریر درآمده است. ّاما از آنجایی که روش لغوی ابن سکیت در آثارش مورد توجه و بررسی
