بخشی از مقاله
چکیده
هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیرات ادراک شده بر گرایش به اعتیاد در نوجوانان پسر معتاد کانون اصلاح و تربیت تهران بود. روش : 33 نفر پسر نوجوانان معتاد کانون اصلاح وتربیت تهران از طریق نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند. و دادهها با پرسشنامه باز پاسخ و مصاحبه نیم ساختاریافته جمعآوری و در تحلیل دادهها از تحلیل محتوا استفاده شد. یافتهها: نشان میدهد که بیشترین تأثیرات ادراکشده مربوط به عوامل: خانوادگی با 35/9درصد، اجتماعی 30/5 درصد، فردی 25/2درصد، اعتقادی 5/6درصد، دلبستگی با 4/1 درصد میباشد. بحث و نتیجهگیری: میتوان نتیجه گرفت که در گروه نمونه مورد بررسی افراد بیشتر عوامل محیطی را عامل اعتیاد خود دانسته و عوامل فردی و درونی را مورد غفلت قرار دادهاند و خود را قربانی تأثیرات محیطی و تصمیمات دیگران دانستهاند. لذا پیشنهاد میشود که در برنامههای پیشگیری بر تأثیرات توانمندیها و آگاهی بر میزان توانایی بر کنترل و هدایت زندگی خود تأکید شود.
مقدمه
اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان از عمده نگرانیهای عصر حاضر شده است[1 ] به طوری که [2 ] گزارش کرده که استفاده از مواد مخدر روانگردان بطور قابل ملاحظهای تهدیدی جدی برای سلامت اجتماع و بافت اقتصادی خانوادهها، جوامع و ملتهاست. اعتیاد به مواد مخدر، امروزه یکی از معضلات اساسی زندگی بشری به شمار میرود. افزایش مصرف مواد مخدر طی قرن گذشته، نگرانی روز افزونی را برای همهی جوامع در پی داشته است. در مورد سبب شناسی سوءمصرف موادمخدر عوامل مختلفی مطرح شده است.[3 ] فاکتورهای اعتیاد برای افراد متفاوت هستند نوجوانان زمینهی بیشتری برای اعتیاد دارند زیرا مغز آنها هنوز کاملاًرشد نکرده است. نوجوانان میگویند "نمی تواند برای من اتفاق بیفتد" در حقیقت برای همه می تواند اتفاق بیفتد. هر چه مصرف مواد از سن کمتری شروع شود مشکلات بیشتر خواهد بود. اضطراب، افسردگی و دیگر اختلالات روانشناسی میتوانند وضع را وخیمتر
کنند. در حالی که بعضی از افراد بیشتر در معرض خطرند، ولی هیچ کس در امان نیست. هر شکلی از مصرف مواد میتواند خطرناک باشد .در دنیا حدود 200 میلیون معتاد به مواد افیونی وجود دارد که بالاترین شیوع اعتیاد با 2/8 درصد در ایران و قزاقستان با 2/3 درصد و روسیه با 2/1 درصد در رتبه بعدی قرار دارند.[3 ] هر معتاد ایرانی حدود یک میلیون تومان در سال به جامعه زیان میرساند. حدود 0/70 معتادان متاهلاند. اگر هر معتاد متاهل تنها 3 فرزند داشته باشد، حدود 6/5 میلیون فرزند معتاد وجود دارد .[5 ] در کشورمان به طور میانگین هر ساله تعداد 120نفر به شهادت رسیده و صدها میلیون تومان نیز هزینه مبارزه با اعتیاد میشود .[6 ] برآوردهای صورت گرفته نشان میدهدکه میزان خسارتهای اقتصادی آن در کشور سالیانه700 میلیارد تومان است. به طور متوسط بر اساس آمار، سالیانه حدود 200 نفر از اعضای نیروی انتظامی کشور را در جریان مبارزات از دست میدهیم. سن آغاز مصرف مواد مخدر در ایران به 14 تا 16 سال رسیده است و سالانه 10 درصد به تعداد معتادان افزوده میشود. رشد اعتیاد تزریقی 30 درصد است، که این میزان تقریباً 5 برابر رشد جمعیت کشور است .اعتیاد با اختلالات رفتار زیادی ارتباط دارد. اعتیاد با رفتارهای خشنونتآمیزی و خطر اقدام به خودکشی[8 ] و کودک آزاری [9] و بین اعتیاد به الکل و اختلالات [10 ] رابطه قوی وجود دارد. طی یک قرن گذشته بطور جدی بر پیشگیری وکنترل مواد مخدر تأکید شده است و این اقدام هم چنان ادامه دارد، این امر به نوبه خود بیانگر عمق مسئله اعتیاد و مواد مخدر در جهان است. و مسئله زمانی حائز اهمیت بیشتر میشود که بدانیم ایران از موقعیت ژئوپلتیکی خاص - مثل هم مرزی با افغانستان و همسایههای غربی به عنوان کانال ورود مواد به اروپا - بر خوردار است. از این رو ضروری است که در سیاستگذاریهای کلان جوامع - بخصوص جامعه ما - علاوه بر داشتن نگرشی جامع و برنامه ریزی همه جانبه، مستمر و مبتنی بر نیازها و واقعیتهای موجود، به پیشگیری اولیه بر اساس پژوهشهای علمی، توجه ویژه شود. اعتیاد پدیده و بیماری رشدی است که به موازات رشد، زمینه و پایه آمادگی آن در خانواده ایجاد می گردد . [11 ] تحقیقات نشان میدهد نگرش کودکان درباره اعتیاد تا قبل از کلاس سوم دبیرستان شکل میگیرد و از انجا که مخاطرهآمیزترین دوران زندگی از رابطه وجود دارد. [16] منشاء اجتماعی اعتیاد را، زندگی در مناطق
نظر ابتلا به سوء مصرف، جوانی و نوجوانیست و این که فرد در این محروم، فقر شدید، خانههای مخروبه، خانواده های از هم پاشیده و دوران با شرایط بغرنجی مثل هویتیابی، نقشهای جدید و غیرو سایر نابسامانی ها را منظومه عوامل انحراف رفتاری می داند روبرست، اگر یاری نشود چون سرمایههای آینده هر مملکت هستند، [17] علت گرایش جوانان تهرانی به مواد مخدر صنعتی را به آینده آن مملکت روشن نخواهد بود. بنابراین ضرورت اجرای برنامه- ترتیب زیر بیان کرده اند از مشکلات، مخالفت با محدودیت های اجتماعی، از سوی افراد دارای والدین و سبک والدین از جمله فاکتورهای خطر اجتماعی و تجربه مصرف موادمخدر بیش از سایر پاسخ گویان بیان شده است و محیطی مرتبط با مصرف مواد مخدر هستند. توجه به ارتباط بین نیز همین منبع عوامل و زمینه های گرایش به مواد را از دیدگاه نظارت والدین و سبک والدین و دیگر فاکتورهای خطر - مثل حس پاسخ گویان به ترتیب اهمیت به این شرح: بیکاری، دسترسی آسان و کنجکاوی، تکانشی بودن - در جوانان مصرف کننده مواد مخدر در فراوان به موادمخدر، ارتباط با دوستان ناباب و معتاد، اختلاف ادبیات تحقیق اخیر افزایش قابل توجهای داشته است نشان خانوادگی، کمبود امکانات برای گذراندن اوقات فراغت، داشتن والدین دادند که بین نظارت ضعیف والدین، حس کنجکاوی قوی و همسالان وبستگان معتاد، محدود بودن فضای فعالیت های اجتماعی و سیاسی، مصرف کننده مواد با مصرف اکستازی، الکل، تنباکو و ماری جوانا ثروت و رفاء زیاد، بیماری روان و اختلالات شخصیتی، شکست در ارتباط وجود دارد. موافق با آن، [20] نشان دادند که شیوه تقویت عشق و ازدواج، ضعف اعتقاد مذهبی و توطئه سیاسی دشمنان کشور، مثبت والدین - مثل درگیری، انتظارات، نظارت - جوان در مقابل بیان کرده است. در حالی که افراد دارای تجربه مواد عوامل دسترسی مصرف مواد قاچاق حمایت میکند. به علاوه رفتار مثبت والدین بطور آسان به مواد، اختلاف خانوادگی، کمبود امکانات برای گذراندن اوقات مستقیم دوستی جوان را با کسانی که الکل و مواد مخدر مصرف می- فراغت، ثروت و رفاء زیاد را بیش از سایر پاسخ گویان موثر دانسته اند. کنند، کاهش میدهد یافته اند که سبک تبیین جوانان معتاد برای وقایع یافته های [24] در کراجی پاکستان نشان داده که 0/47 از خوشایند ونا خوشایند، بد بینانه تر از جوانان غیر معتاد است. [ 15] مصرف کنندگان شرایط بد اجتماعی، 0/23,4 از مصرف کنندگان فقر بیان کرده اکثریت معتادین از وضعیت اقتصادی - اجتماعی پایینی بر فرصت های شغلی و شکست های مالی و 0 /8,8 از مصرف کنندگان خوردارند و همچنین بین سطح تحصیلات والدین، میزان درآمد، میزان بدون دلیل - به صورت اتفاقی - ، 0/6,6 از مصرف کنندگان داروهای انزوا طلبی، میزانی ناکامی در زندگی، میزان امید به آینده و اعتیاد نسخه شده مثل خوابآورها و مسکن ها، 0/3,2 از مصرف کنندگان در دسترس بودن مواد را، 0/11 از مصرف کنندگان دلایل دیگر را علت مصرف مواد خود دانسته اند. و همین منبع فاکتورهای روانشناختی زیر را نیز گزارش داده است: 0/28 از مصرف کنندگان حوادث پر استرس زندگی را، 0/21,4 از مصرف کنندگان مشکلات زناشویی، 0/18,2 از مصرف کنندگان احساس شکست در زندگی، 0/15,8 از مصرف کنندگان ضعف یا نبود ارتباط با والدین، 0/8,8درد های مزمن، 0/7,8 از مصرف کنندگان قطع ارتباط با خویشاوندان را علت مصرف خود بیان کرده اند. در پژوهشی به نقل از [18] بیان میکند که اعتیاد به مواد مخدر زمانی اتفاق میافتد که افراد در گرفتن توجه به شکل دلبستگی شکست میخورند. بعضی از تحقیقات ]به نقل از [1سوءمصرف مواد را مرتبط با پریشانی روحی-روانی، اجتماعی ناقص و اجتناب از همسالان میدانند.[25] بیان می کنند که %34 بیماران الکلی سبک دلبستگی ایمن و اکثر آنها یعنی %66 بیماران سبک دلبستگی ناایمن داشتندکه با نتایج [26] همخوانی دارد. نتیجه نهایی پژوهش [ 11] این است که سبک های دلبستگی و و شیوه های والدین برای تربیت فرزندان می توانند میزان اعتیاد پذیری را به طور کل پیش بینی نمایند اما با در نظر گرفتن قومیت های گوناگون وضعیت کمی متفاوت است. [27] در تحقیق خود عوامل اولیه خطر مرتبط با سوء مصرف الکل در جوانان را به شرح زیر بیان می کند: در دسترس بودن مواد، هنجارهای فرهنگی، فقر ومحرومیت اقتصادی، تعارض و پیوند ضعیف خانوادگی، رفتارهای مشکل شایع و اولیه، کارکرد تحصیلی وتعهد به مدرسه، عدم پذیرش همسالان و وابستگی منفی به آنها، نگرش مطلوب و ضد اجتماعی به مواد، و تجربه زود هنگام سوء مصرف و نیز تجربه پایین والدین در ساختار بندی و سازماندهی خانوادگی، سبک کنار آمدن باتغییرات رشدی ناشی از عبور از نوجوانی-جوانی به بزرگسالی، نطارت والدینی، جو خانه، روابط همسالان، محیط مدرسه، اوضاع و شرایط اهل محل.
روش:
جامعه در پژوهش حاضر عبارتند از نوجوانان معتاد کانون اصلاح و تربیت تهران در در فروردین و اردیبهشت 1391 است و نمونه به روش نمونهگیری تصادفی ساده از میان نوجوانان به مواد مخدر کانون اصلاح و تربیت صورت گرفت. با توجه به اینکه پژوهش مبتنی بر ادراک خود نوجوانان بود پس مصاحبهها تا رسیدن به جوابهای تکراری ادامه داشت تا اینکه نهایتاً نمونه به 33 نفر رسید. ابزار در پژوهش حاضر پرسشنامه باز پاسخ و مصاحبه نیم ساختاریافته بوده است. با توجه به ادبیات تحقیق و پرسشنامههای موجود سوالاتی تهیه و روی 20 نفر از نوجوانان اجرا شد و سپس پرسشنامهها و پاسخها برای ارزیابی و بررسی صحت سؤالات به 5 نفر صاحبنظر در امور روان سنجی ارائه شد و در نهایت سؤالات تحقیق با انجام اصلاحات زیر نظر اساتید صاحبنظر استخراج شد. پژوهش حاضر از نوع کیفی - مصاحبه نیمهساختار یافته - بوده و برای تجزیه وتحلیل داداهها، به روش تحلیل محتوا ابتدا با شیوه کدگذاری اقدام به طبقه- بندی دادهها و سپس با روشهای آمار توصیفیِ جدول فراوانی و درصد فراوانی دادهها تحلیل و نتیجهگیری صورت گرفت.
یافته ها:
از بین عوامل فردی، اجتماعی، خانوادگی، دلبستگی اولیه، اعتقادی ادراک شده توسط نمونه مورد بررسی به عواملی که درصد فراوانی برابر 30 و بیشتر را داشتهاند، نشان میدهیم. که در یک با همنگری از عوامل ادراکشده فردی، اجتماعی، خانوادگی، دلبستگی و اعتقادی مؤثر در گرایش به اعتیاد در گروه نمونه مورد بررسی عوامل خانوادگی با35/9 در صد در رتبه اول قرار دارد. از مهمترین عوامل خانوادگی میتوان به سطح پایین تحصیلات والدین علی الخصوص مادر، وضعیت اقتصادی پایین والدین، وجود مشکلات ارتباطی در درون خانواده علی الخصوص پدر، خواهر و برادرها و شیوه فرزندپروری آزاد و رها اشاره داشت. عوامل اجتماعی با 30/5 درصد در رتبه دوم قرار دارد. از مهم-ترین عوامل اجتماعی میتوان به سکونت در کلان شهر تهران، مهاجرت، وجود دوستان معتاد، الگوی مصرف مواد در محله و وجود مشکلات عدیده تحصیلی مانند پیشرفت تحصیلی ضعیف، درگیری با دانشآموزان و اولیاء مدرسه و به تبع آن غیبتهای مکرر، اخراج و فرار از مدرسه اشاره داشت. عوامل فردی با 25/2درصد در رتبه سوم قرار دارد. از مهمترین عوامل فردی میتوان به وجود اختلالا روانشناختی مانند افسردگی و احساس تنهایی و ناامیدی، مشکلات ارتباطی با پدر و با افراد خانواده - برادر و خواهر - ، افراد محله و مصرف بدلیل افزایش قدرتمندی و تغییر خلق اشاره داشت. عوامل اعتقادی با 5/6 درصد در رتبههای چهارم و و عوامل دلبستگی اولیه با 4/1درصد در رتبه پنجم قرار دارند.از مهمترین عوامل اعتقادی میتوان به کم رنگ بودن ارزشهای مذهبی و ازمهمترین عوامل دلبستگی اولیه به وجود دلبستگیهای اجتنابی و ناایمن اشاره کرد.
بحث و نتیجه گیری:
هدف از پژوهش حاضر تعیین تأثیرات ادراک شده بر گرایش به اعتیاد در نوجوانان معتاد کانون اصلاح و تربیت تهران بوده است. یافتههای مربوط به تأثیر ادراکشده خانوادگی همسو با یافتههای 13]، 15، 19، 20، 22، 23، 24، [27 میباشد. میتوان بیان کرد که خانواده به عنوان اساسی ترین عامل شکل دهنده زمینههای پیش اعتیاد برای نمونه مورد بررسی عمل کرده است. والدین با سطح تحصیلات پایین به خاطر اینکه با دیده بستهای نسبت به دنیای پیرامون خود و مسائل و مشکلات خانوادگی نگاه میکنند در حل و فصل و برخورد با فرزندان نوجوان خود و تشخیص نیازهای عاطفی و غیر عاطفی آنها و انتخاب شیوه فرزندپروری و ...به احتمال بیشتری از روشهای غیر منطقی استفاده میکنند و زمینه انحراف و اعتیادپذیری فرزندان خود را فراهم میآورند.
