مقاله روش های انتخاب سیستم های ریلی مناسب ( مونوریل ، قطار سبک شهری ، مترو و تراموا )

بخشی از مقاله

روش های انتخاب سیستم های ریلی مناسب (مونوریل، قطار سبک شهری، مترو و تراموا)

چکیده

در سالهای اخیر، وسایل حملونقل موتوری به دلیل ایجاد مشکالتی همچون: افزایش بیرویه ترافیک در شهرها و آلودگیهای زیستمحیطی مانند آلودگیهای صوتی و آلودگی هوا و مصرف انرژی زیاد و... نتوانسته به خوبی پاسخگوی نیازهای مردم باألخص در کالنشهرها باشد. از این رو کارشناسان معتقدند بهترین راه برای حل مشکالت حملونقل درونشهری استفاده از سیستم های نوین ریلی درونشهری مانند: مترو، قطار سبک شهری (lrt( و منوریل و... می باشد. سیستم های ریلی به دلیل توانایی حمل مسافر باال و کاهش ترافیک و همچنین استفاده از انرژی پاک الکتریسیته باعث شده است که کشورهای بسیاری این سیستم ها را جایگزین وسایل نقلیه موتوری کنند. هدف از این مقاله شناخت و ارزیابی انواع سیستم های ریلی درونشهری و بررسی تجربیات کشورهای پیشگام در این زمینه، بررسی خصوصیات فنی و مزایا و معایت این سیستم ها و در نهایت با مقایسه کمی و کیفی ویژگیهای هر یک از این سیستم ها انتخاب گزینه مناسب برای شهرهای کشور میباشد.

واژگان كليدي: قطار شهری، مترو، منوریل، قطار سبک شهری، تراموا

.1 مقدمه

امروزه با افزایش بیرویه جمعیت و توسعه شهرنشینی متأسفانه حملونقل مشکالت فراوانی را برای شهروندان ایجاد کرده است. مشکالت ترافیکی و محدود بودن سطح معابر شهری و بافت سنتی از یک سو و مشکالت زیستمحیطی و هزینههای باالی حملونقل از سوی دیگر باعث شده است تا کشورهای مختلف برای رفع چنین معضالتی چارهاندیشی کنند. از این رو تجربیات برخی از این کشورها ثابت کرده که سیستم های ریلی شهری میتواند جایگزین بسیار مناسبی برای وسایل حملونقل موتوری باشد. سیستم های ریلی با داشتن سرعت و ظرفیت باال و همچنین رفع بسیاری از مشکالت ناشی از حملونقل موتوری، در بین کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه، پیشرفت و توسعه روزافزون و سریعی پیدا کرده است.

.2 منوریل

منوریل نوعی راهآهن هوایی یک خط منفرد است که به عنوان ریل برای واگنهای مسافری (باری( بهکاربرده میشود 1 در واقع سیستم

منوریل شامل سیستم حمل مسافر با استفاده از یک ریل توسط قطار میباشد که مسیر حرکت آناکثراً در ارتفاع قرار دارد، ولی در سطح زمین یا زیرزمین نیز امکان استفاده از آن وجود دارد این سیستم از بوژی هایی یا چرخهای الستیکی استفاده میکند. قطارهای مونوریل به دو صورت روی ریل ( استرادل(1 و یا آویز1 شکل((1 بوده و در هر دو حالت عرض قطار بیش از عرض ریل میباشد . 1

شکل:1 نمودار انواع منوریل ها

1-2 تاریخچه منوریل

سابقه ساخت مونوریل به قرن 13 میالدی بازمیگردد. زمانی که استفاده از ریل و وسایل نقلیهای که روی ریل حرکت میکنند در دنیا باال گرفته بود. اختراع مونوریل در سال 1211میالدی در اروپا به ثبت رسید و بر اساس نقشههای ثبتشده این اختراع، اولین مونوریل جهت حمل آجر و موزاییک در 12 ژوئن 1212 میالدی در انگلستان مورد بهرهبرداری قرار گرفت. در جدول1 لیست تعدادی از منوریل ها جهان آورده شده است.

جدول:1 تعدادی از منوریل های جهان 1

2-2 مزایای منوریل

-1 نخستین حسن منوریل شاید اشغال فضای کم آن نسبت به دیگر سیستمهای ریلی باشد.

-1 عدم برخورد با ترافیک شهری، یا توقف در تقاطع خیابان ها.

-1 منوریل قادر است در سراشیبی و سرازیری حرکت نموده معموالً مشکلی در گردش به جهات مختلف ندارد. بنابراین سرعت بیشتری نسبت به سایر سیستم های ریلی دارد . 1

-4 عدم نیاز به حفر تونل و اجرای مسیر روی زمین و مشخص بودن عوارض و موانع

-2 وجود ایمنی باال در منوریل، به خاطر سیستمهای بکار رفته در آن، مثل سیستمهای الکترومغناطیس، منوریل هیچگاه از خط خارج نمیشود مگر اینکه برای ریل ها مشکلی پیش بیاید . 4

3-2 معایب منوریل

-1 نیاز به یک مسیر ویژه و اختصاصی در شرایط اضطراری مسافران به راحتی نمیتوانند از واگن خارج شوند، زیرا هیچ فضای ویژهای به غیر از ایستگاهها در سیستم منوریل پیشبینی نمیشود . 2

-1 قطارهای منوریل نمیتوانند روی هیچ خط دیگری حرکت کنند در نتیجه سرویسدهی به منوریل به کمک خطهای موجود غیرممکن است . 4

-1 در بسیاری از موارد منوریل قادر قابلیت تغییر خط را ندارد یعنی یک قطار تنها میتواند روی یک مسیر حرکت کند؛ که این به دلیل گران تمام شدن سیستم تغییر میر (سوزن( آن است. به همین دلیل در برخی از خطوط از یک سیستم چرخشی استفاده میشود که ابتدا و انتهای مسیر به هم متصل است.

-4 مونوریل به دلیل استفاده از چرخهای الستیکی مصرف بیشتری نسبت به سیستمی مانند مترو دارد و از نظر اجتماعی مناسب مسیرهای خیابان ها و معابر کم عرض نمیباشد . 6

.3 مترو

به شبکه قطارهای سریعالسیر که دارای دو ریل بوده و امکان حرکت در زیر یا روی زمین فراهم است و از ظرفیت باالی حملونقل برخوردارند، مترو گفته میشود . 2 مترو قابلیت جابهجایی مسافر زیادی را دارد. یکی از مهمترین محاسن مترو، جدا بودن آن از سایر مسیرهای شهری است. به این ترتیب ترافیک مسافران مترو با ترافیک شهری گره نمیخورد و در حقیقت مترو باری را از دوش خیابانهای شهر بر میدارد و به زیرزمین میبرد . 2

1-3 تاریخچه مترو

بررسی تاریخچه مترو نشان میدهد که بعد از مترو لندن، سیستمهای مترو به ترتیب در لیورپول در سال 1226، بوداپست در سال 1236، گالسکو در سال 1232، در پاریس در سال 1300 و در برلین در سال 1301 در اروپا احداث گردیدند. در آمریکا ساخت خطوط مترو در سال 1300 آغاز گردید و اولین خط در سال 1304 به طول 3/1 مایل 14/2( کیلومتر( در نیویورک افتتاح گردید. در ضمن در شهر بوستون اولین تونل حملونقلی در سال 1231 ساخته شد و در سال 1302 نیز خط متروی این شهر افتتاح گردید.

2-3 خصوصیات فنی مترو

-1 قطارهای مترو اکثر دارای 6 تا 2 واگن میباشند که ظرفیت هر واگن 30 تا 100 نفر است. کنترل ایمن وسیله توسط یک مرکز کنترل تمام اتوماتیک انجام میشود تا بتواند به بهترین نحو ممکن حرکت قطارها را طبق برنامه زمانبندی کنترل نماید.

-1 اگر چه در گذشته سیستمهای بخاری و دیزلی مترو رایج بوده ولی امروزه تمام متروها برقیاند. سیستم برقرسانی در مترو از دو طریق باال و خط سوم تأمین میشود عموماً از برق 220 ولت و 1/2 کیلوولت DC استفاده میشود.

-1 متوسط طول خطوط مترو 6 تا 13 کیلومتر است و متوسط دوره ساخت مترو در کشورهای مختلف 2 سال بر آورد شده است.

-4 مترو دارای بیشترین ظرفیت حملونقل عمومی در مقایسه با سایر سیستمهای حملونقل است. بر اساس آمار موجود در ساعات اوج ترافیک مترو قادر به جابجایی 10 هزار تا 10 هزار نفر در ساعت میباشد. در صورتی که تسهیالت ارائهشده

مطلوب بوده و گستردگی آن در حدی باشد که بتواند نیاز ترافیکی شهروندان را پاسخ گوید و همچنین شبکه تغذیهکننده اتوبوسرانی نیز شرایط دسترسی به ایستگاههای مترو را فراهم سازد، این سیستم قابلیت پذیرش ظرفیت باالی مسافر را خواهد داشت. سرعت متوسط حرکت مترو در حدود 12 تا 60 کیلومتر بر ساعت بوده و سرعت ماکسیمم آن 20 تا 140 کیلومتر بر ساعت نیز میرسد.

3-3 مزیتهای مترو

به طور کلی مزایای استفاده از مترو را در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میتوان به شرح زیر خالصه کرد:

الف :آثار اقتصادي

• کاهش اتالف وقت

• صرفهجویی در مصرف سوخت

• صرفهجویی در هزینههای درمان ناشی از آلودگی هوا

• کاهش تعداد تصادفات و افزایش ایمنی تردد

• صرفهجویی در استهالک و لوازم یدکی خودروها

È :آثار اجتماعي

• احداث خطوط زیرزمینی در مراکز شهر از تراکم و ترافیک خیابان ها میکاهد.

• افزایش امکان جابجایی مردم و در نتیجه امکان دستیابی به نقاط دورافتاده شهری

• کمک به ایجاد نظم اجتماعی از طریق امکان برنامهریزی دقیق برای مردم

• کمک به وسایل نقلیه عمومی، درمانی، ایمنی، آتشنشانی و پلیس جهت عبور و مرور بهتر

• کاهش حوادث و تصادفات رانندگی و آثار منفی آن نظیر فوت، معلولیت، تنش ها و اتالف وقت

• ایجاد آرامش و نشاط روحی در مسافرین در اثر دور بودن از آلودگی هوا، سر و صدا و راهبندان

• استفاده از نیروی برق و کاهش مصرف بنزین و گازوئیل در جهت حفظ ذخایر نفتی کشور

• کم کردن فاصله اجتماعی بین طبقات مختلف مردم

• امکان استفاده از ایستگاهها و تونلهای مترو به عنوان پناهگاه در مواقع ضروری

• آسایش، وقتشناسی و نظم و در نتیجه کاهش فشار عصبی

• حفاظت محیطزیست

Ì :آثار فرهنگي

• قانونمند بودن سیستم های الکترونیکی هدایت قطارهای مترو و فواصل زمانی اعزام قطارها که از قبل تعریف شده است و همچنین زمان توقف قطارها در هر ایستگاه، باعث ایجاد نظم خاصی میشود این نظم در تمامی ایستگاههای مترو هستیم.

• از طرفی دیگر پاکیزگی محیط ایستگاههای مترو باعث رعایت شهروندان در حفظ نظافت آن شده و به تدریج این فرهنگ در بین مردم جا افتاده و به سطح شهر نیز تعمیم داده خواهد شد.

• این آثار که به دو نمونه آن اشاره شد، از فرد به خانواده و نهایتاً به اجتماع سرایت خواهد کرد و زمانی که تمامی خطوط مترو