بخشی از مقاله
چکیده
اختراع لکوموتیو بخار در دوران صنعتی تحولی در صنعت حمل و نقل جهان ایجاد کرد. سامانه های حمل و نقل ریلی در حال حاضر به عنوان با صرفه ترین، ایمن ترین و پاک ترین وسایل حمل ونقل عمومی بویژه در شهرها، برای جابه جایی مسافرین کاربرد دارند. مونوریل یکی از انواع جدید سیستم حمل و نقل ریلی درون شهری می باشد که در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. بررسی ویژگی های این وسیله، شرایط استفاده از آن و تجربیات مونوریل های مهم و تاثیرگذار دنیا، گویای این نکته هستند که نمی توان، طرحهای مترو، سامانه های اتوبوس تندرو و قطار سبک شهری را به علت احداث مونوریل متوقف کرد و میتوان مونوریل را به نوعی تکمیل کننده این سامانه های حمل و نقلی دانست. خطوط مختلف مونوریل در بیش از 57 کشور جهان در مجموع 237 کیلومتر بوده است که بیشتر این طرح های اجرا شده، کاربرد تفریحی و گردشگری داشته اند. اما بررسی های انجام شده در این مقاله که به صورت مطالعات اسنادی، میدانی، استدلال و نتیجه گیری بوده است، نشان می دهد که مونوریل شهر قم، علاوه بر حذف یکی از دو خط پیش بینی شده ی مترو، جنبه ی تفریحی-گردشگری نداشته و به عنوان سامانه ی اصلی حمل و نقل این شهر در نظر گرفته شده است. به نظر می رسد این سامانه باتوجه به ویژگی ها و نحوه ی به کار گیری آن، همچنین به علت شرایط خاص فرهنگی- اجتماعی قم پاسخ گوی نیاز حمل و نقل شهری نبوده و معضلی بر مشکلات فعلی این شهر می افزاید.
واژگان کلیدی
مونوریل، سامانه حمل و نقل ریلی، حمل و نقل درون شهری، مونوریل شهر قم.
1
مقدمه
شناسایی ناوگان ریلی
منشاء تحولات اقتصادی – سیاسی اجتماعی و پیشرفتهای تکنولوژیکی که از اواسط قرن نوزدهم جهان را دگرگون کرد با ابداع لکوموتیو بخار آغاز شد و باتوسعه حمل و نقل ریلی، تداوم یافت و حتی امروزه نیز که دو موضوع محیط زیست و انرژی به عنوان اصلی ترین دغدغه بشر مطرح می باشد. باز نسخه توسعه حمل و نقل ریلی را به عنوان باصرفه ترین، ایمن ترین و پاک ترین روش حمل و نقل انبوه و عمومی می طلبد. متعاقب لکومتیو بخار، ابداع لکوموتیوهای دیزلی، و در آینده نزدیک لکوموتیوهای فیوسل، مولد تغییراتی در کلیه عرصه های اجتماعی خواهند شد که در تصور امروز ما نمی گنجد. . لذا درک وآگاهی از رویکردهای نوین در فناوریهای ناوگان ریلی می تواند گامی در جهت برنامه ریزی بهتر توسعه ناوگان ریلی باشد.
تعریف ناوگان ریلی
ناوگان ریلی به مجموعه ای از ماشینهای ریلی گفته می شود که به صورت منفرد یا مرکب در قالب قطار تنظیم و جهت حمل بار یا جابجایی مسافر و یا خدمات امداد و پشتیبانی مورد استفاده قرار میگیرد. گرچه اصطحکاک غلتشی ناچیز بین چرخ و ریل، یکی از ویژگیهای اساسی تمیز ناوگان ریلی از سایر وسایل نقلیه زمینی محسوب می شود اما باتوجه سیستم های مدرن قطارهای الکترو مغناطیسی (ماگلو) و حذف اصطکاک غلتشی تنها حرکت در مسیر مقید شده خط، به عنوان مشخصه اصلی ناوگان ریلی جدید شمرده می شوند.
انواع ماشینهای ریلی
باتوجه به مزیتهای نسبی حمل و نقل ریلی در زمینه های ایمنی، سرعت صرف انرژی، محیط زیست و قابلیت جابجایی انبوه، مهندسی حمل ونقل ریلی همگام با سایر بخشهای صنعتی موفقیتهای بزرگی را در زمینه های فناوریهای جدید و هوشمند کسب کرد و این امر موجب توسعه در کلیه بخشهای حمل و نقل ریلی بالاخص طراحی و ساخت انواع ماشینهای ریلی گردید در یک طبقه بندی اجمالی می توان ناوگان ریلی را برحسب نوع کاربری بشرح ذیل تقسیم کرد
ناوگان کشش یا لکوموتیو : کلیه ماشینهای ریلی که صرفاً مولد قدرت و نیروی محرکه قطارها را تامین می کنند.
-1 ناوگان باری : مجموعه واگنهای که صرفاً برای حمل بار مورد استفاده قرار می گیرند و فاقد کشنده سرخود می باشند.
-2 ناوگان مسافری : مجموعه ماشینهای ریلی که جهت جابجایی مسافر مورد استفاده قرار میگیرند. شامل دو دسته بشرح ذیل می باشند:
-2-1 سالنهای مسافری یدک و غیرکشنده که بوسیله لکوموتیو کشیده می شوند. (انواع سالنهای مسافری غیرکشنده) -2-2 ناوگان مسافری خودکشش شامل انواع ترن ستها، ریل باسها، ترامواها، مونوریل ها و ...
-3ناوگان امداد و پشتیبانی : مجموعه ماشینهای ریلی که در قالب قطار نجات، بازرسی، و نگهداری مکانیزه خط مورد استفاده قرار می گیرد. اعم از جراثقالهای ریلی، واگنهای هلال احمر و ....
2
تعریف مونوریل
مونوریل قطاری است که واگن های آن در طول یک ریل پیوسته ی هوایی و به صورت آویزان یا سوار بر آن حرکت می کند. (افضلی، (464 :1386 در بیشتر موارد ریل دارای ارتفاع از سطح زمین می باشد، اما می تواند روی زمین و یا در تونل زیر زمین هم قرار گیرد.
واژه ی مونوریل که از سال 1895 به بعد به کار رفت از ترکیب دو واژه ی مونو1 به معنای تک و ریل2 به معنی خط تشکیل شده است. انجمن مونوریل تعریف دیگری برای این وسیله ارائه کرده است: مونوریل به سیستمی گفته می شود که تیر آن باریک تر از قطار باشد. از ویژگیهای این وسیله نقلیه میتوان گفت: مونوریل وسیله نقلیهای ایمن، پاک و مناسب که به کار گرفتن آن میتواند کمک زیادی به کاهش آلودگی محیط زیست، حجم ترافیک و هزینههای جانبی آن بنماید.
مکان های به کارگیری:
مونوریل ها به صورت کلی در دو قسمت از سیستم حمل و نقل شهری کاربرد دارند:
• مونوریل را میتوان مناسب ترین وسیله ترابری همگانی در حل مشکلات ارتباطی مناطقی دانست که از نظر اقلیمی شرایط خاصی دارند از قبیل مناطق کوهستانی که پستی و بلندیهای زیادی دارند، مناطقی که شرایط آب و هوایی بسیار گرم یا بسیار سرد دارند و کشورهایی که دارای جزایر متعدد هستند مانند کشورهای ژاپن و چین که مونوریل در آنجا مبدل به مناسب ترین وسیله در بین وسایل حمل و نقلی شده است.
• همچنین مکان های شاخصی که در آنها از این سیستم بهره می برند عبارتند از: شهرها و مکان های توریستی، پارک ها و باغ وحش ها، مکان های علمی و فرهنگی وسیع، فرودگاه ها و ترمینال های بین المللی.
اجزای مونوریل:
مونوریل از اجزایی مانند: مسیر، کابین مسافرین، ایستگاه، تجهیزات تامین کننده ی برق و سیستم کنترل تشکیل شده است.سازه ی مسیر حرکت مونوریل می تواند از بتن یا فولاد ساخته شده و چرخ های آن هم فلزی یا پلاستیکی باشد.
پهنای مسیر هم معمولا در محدوده ی 0,6 تا 0,9 متر و پهنای مونوریل معمولا از 2,5 تا 3 متر می باشد که بر این اساس پهنای مسیر باید حدودا یک چهارم پهنای مونوریل باشد. این مقادیر با توجه به ظرفیت مونوریل تغییر می کند. علت وجود این نسبت قرار گرفتن مسیر در مرکز گرانی مونوریل می باشد. (Kennedy, pp.4-7-11-13)
بدنه یکی از بخش های وسایل نقلیه می باشد که کاهش وزن و افزایش استحکام در سالهای اخیر در طراحی و ساخت آن به شکل بارزی به چشم می خورد. بدنه ها معمولا از فیبرهای کامپوزیتی ترکیبی ساخته می شود.
مونوریل ها را می توان به وسیله ی سوخت فسیلی، جریان الکتریکی، هوای اجباری و نیروی مغناطیسی تغذیه کرد. مونوریل های اولیه از موتور دیزل و بیشتر مونوریل های جدید از موتور الکتریکی و بوسیله ی جفت ریل سوم نیرو می گیرند. (پورنگ، (74 :1390
1 Mono
2 Rail
3
انواع مونوریل
مونوریل ها را میتوان بر اساس ویژگیهای خاصی که دارند، به دسته های مختلف تقسیم نمود. در ذیل نمونه ای از این تقسیم بندی ها را مشاهده می کنید:
.1طبفه بندی بر اساس نوع سرویس دهی:
الف.مونوریل ترانزیتی: به منظور پاسخ گویی به تقاضای سفرهای درون شهری احداث شده اند و در نقش سیستم حمل و نقل عمومی عمل می نمایند.
ب.مونوریل غیر ترانزیتی: این مونوریل ها بیشتر در این مکان ها مورد استفاده قرار می گیرند: در داخل پارک ها و باغ وحش ها، به سمت بازار خرید و فروشگاه های بزرگ، در دور یا در داخل یک منطقه ی توریستی و یا شهر کوچک توریستی، در داخل محوطه ی فرودگاه ها و بین ترمینال ها.
.2طبقه بندی مونوریل بر اساس چگونگی توزیع خطوط در شبکه:
الف.ایجاد یک خط در یک مسیر مشخص بین یک مبدا و مقصد.
ب.توزیع خطوط به صورت یک شبکه ی گسترده در سطح شهر: تا کنون به وقوع نپیوسته است.
.3طبقه بندی بر اساس نوع حرکت در مسیر(رفت و برگشتی یا در یک جهت):
الف.رفت و برگشتی: یک خطه و عبور قطارها از کنار هم باتوجه به سوویچ های چلیپایی در ابتدا و انتهای ایستگاه. ب.رفت و برگشتی دو خطه.
ج.حرکت در یک جهت خاص، در یک مسیر حلقوی یک خطه.
.4طبقه بندی بر اساس چگونگی حرکت و تماس با ریل:
الف.معلق.
