مقاله روش ها و فنون تصمیم گیری در مدیریت شهری با تاکید بر اقتصاد شهری ( مدیریت گردشگری ) مطالعه موردی : تهران

بخشی از مقاله

چکیده

این پژوهش باهدف توسعه گردشگری شهری و رشد اقتصاد شهری، باارائه الگویی برای توسعه تسهیلات تجاریB گردشگری ، مطابق با استانداردهای کلاس جهانی مدیریت شهری در بافت شهری کنونی تهران بود.بنابراین با شناسایی،استخراج و مقایسه مدلهای مختلف اقتصادی توسعه مراکز گردشگری در کاربریهای شهری تهران از میان مطالعات و دیدگاه های جغرافیایی،گردشگری و اقتصادی ، دو پرسشنامه تهیه و دراختیار خبرگان این حوزه ها قرار گرفت.

داده های حاصل از این پرسشنامه ها توسط آزمون مانوا و رگرسیون بررسی شدندنتایج نشان داد مدل اقتصادی استکهلم و مدل مکانی جاذبه بهترین مدل برای مدیریت گردشگری شهری تهران می باشد . باتوجه به شرایط مشابه اقتصادی ، درکلانشهرهای بزرگ کشور، مدل ارائه شده، قابلیت استفاده دربافت های شهری متفاوت در دیگرکلانشهرها را نیزخواهد داشت. این الگو از انعطاف پذیری بالایی در بررسی سناریوهای مختلف و ایجاد تصویری سودمند از توسعه تسهیلات تجاری-گردشگری برای بافتهای شهری مشابه با بافت شهری تهران برخوردار میباشد.

-1 مقدمه

مراکز شهری به علت دارا بودن جاذبه های تاریخی و فرهنگی، غالباً مقاصد گردشگری مهمی محسوب میشوند. شهرها با جاذبه های متنوع شامل: موزه ها، بناهای یاد بود، سالنهای تئاتر، استادیومهای ورزشی، پارکها، شهربازی، مراکز خرید، مناط با معماری تاریخی و مکانهایی مربوط به حوادث مهم یا افراد مشهور، جاذب گردشگران بسیاری هستند. بنابراین، حجم زیادی از امکانات گردشگری نظیر: محل سکونت، سرو غذا، ارتباطات حمل و نقل و سایر خدمات گردشگری، در شهرها واقع اند که بازدید کنندگان از مناطق اطراف، و خود شهر، از آنها استفاده میکنند.

مدیریت شهری در جهان تحول اساسی یافته است شهرها مدیریت میشوند تا بتوانند رفاه و آسایش ساکنان خود را تامین کنند - محمودی،. - 1388 مدیریت شهری دارای تشکیلات وسیعی است و نقش مهمی در موفقیت برنامه ها و طرحهای توسعه شهری و همچنین رفع نیاز جمعیت، جریان عبور و مرور در شهر، رفاه عمومی، مسکن، کاربری زمین، تفریا، فرهنگ، اقتصاد، تاسیسات زیربنایی و امثال آنها بر عهده دارد هدف مدیریت شهری، ارتقای شرایط کار و زندگی جمعیت ساکن، در قالب اقشار و گروه های مختلت اجتماعی و اقتصادی و حفاظت از حقوق شهروندان، تشویق به توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدی است.

مدیریت شهری باید برای شهر برنامه ریزی کند، فعالیت های شهری را سازمان دهد و بر فعالیتهای انجام شده نظارت کند و حتی برای انجام بهینه امور انگیزه ایجاد کندانجام چنین مواردی به آگاهی از اصول مدیریت، برنامه ریزی، ارتباطات، انگیزش، سازماندهی، هدایت و رهبری و نظارت و کنترل باز می گردد - کازس،. - 1382 گردشگری به یکی از بزرگ ترین و سریع ترین صنایع درحال رشد در دنیا تبدیل شده و مزایای آن در ابعاد مختلف شناخته شده است. از جمله نقش مهم آن در اشتغالزایی، فقرزدایی، تعاملات فرهنگی، حفظ و بهبود منابع طبیعی و میراث فرهنگی ، تولید ناخالص داخلی، مصرف و گردش پول، ایجاد سرمایه گذاری و توسعه زیرساخت ها در سطح جهانی اثبات شده است.

ساختار سازمانی شهری در کلان شهر تهران برای مدیریت شهری جهت تحقق اهداف اقتصادی مبتنی بر گردشگری کافی نیست. گردشگری با حوزه های متعددی نظیر هتلداری، حمل و نقل زمینی و هوایی و ریلی و دریایی، حوزه های محیط زیست، فرهنگی، کارگری، میراث فرهنگی، صنایع دستی، موزه و نظیر این ها ارتباط دارد و ساختار سازمانی در نظر گرفته شده برای مدیریت شهری در حوزه گردشگری که معمولا داخل شهرداری است نمی تواند با همه این حوزه ها در ارتباط باشد و حوزه گردشگری کلان شهر تهران را به نحو کارآمد مدیریت کند.

زیرا بخشی از وظایف مدیریت شهری در حوزه اقتصادی گردشگری مثل تأمین مالی، جذب سرمایه گذاری در بخش گردشگری، تأمین زیرساخت های فنی و صنعتی گردشگری اساسا خارج از حیطه وظایف مدیریت شهر تهران است و نیاز به هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی و گردشگری دارد. از همین رو اقتصادگردشگری درشهری چون تهران را نمی توان براحتی ذیل مدیریت شهری جای داد. به این ترتیب می توان گفت: مدیریت شهری می تواند شرایط لازم اما نه کافی را برای تحقق اهداف اقتصادی گردشگری شهری فراهم کند. فعال بودن مدیریت شهری درحوزه گردشگری به خودی خود به معنای وجود مدیریت گردشگری و تحقق اهداف اقتصادی آن نیست. - کاظمی،. - 1388

سود اقتصادی و درآمد حاصله از فعالیت گردشگری به صورت مستقیم و غیرمستقیم قابل بررسی است. رشد اقتصادی که خود ناشی از سرمایه گذاری است در آینده میتواند ایجاد درآمد و اشتغال نماید. به لحاظ اقتصادی درآمد حاصل از گردشگری خارجی و حتی داخلی برای هر کشوری در حکم صادرات است - رجبی،. - 1386 منافع و درآمد مستقیم در فعالیت گردشگری پولهایی است که گردشگران و مسافران مستقیماً صرف خرید کالا و خدمات میکنند و سازمانهای ارایه دهنده محصولات و خدمات آن را دریافت میکنند.

مزایای غیرمستقیم هم از طریق گردش وجوهی است که مسافر در مقصد خرج میکند. این پول در سامانه اقتصادی محل به جریان میافتد و سبب تحرک چندباره اقتصادی و افزایش سطح درآمد مردم میشود . بر اساس گزارش سال 2014 سازمان جهانی گردشگری - UNWTO - ، ایران با 24,4 درصد افزایش از نظر نسبت رشد گردشگری خارجی در سال 2013 نسبت به 2012 رتبه اول دنیا را کسب کرد و در رتبه 48 قرار گرفت و منجر به بازبینی برآورد سال 2020 این سازمان شد. برآورد 2010 این سازمان پیش بینی می کرد که ایران در سال 2020، در رتبه های آخر این رده بندی و تنها بالاتر از سوریه بایستد. گزارش رقابت پذیری سفر و توریسم مجمع جهانی اقتصاد نیز، پیش بینی های مشابهی راجع به ایران داشت.

گسترش صنعت گردشگری منجر به تقویت دیپلماسی عمومی و رسمی و پیشرفت اقتصادی کشور خواهد شد. ایران تفاهمنامه با سازمان جهانی گردشگردی را در اولویت خود قرار داده و این سازمان قصد دارد برای طراحی برنامه توسعه ملی گردشگری تا سال 2025 به ایران کمک کند تا بتواند به هدف جذب 20 میلیون گردشگر تا سال 2025 برسد. مزیت کاهش قیمت نفت برای ایران اینست که می تواند گردشگران بیشتری را برای سفر به ایران تشویق کند و از این طریق درآمد بیشتری وارد چرخه اقتصادی کشور کند. - جعفری،. - 1393

وجود ظرفیت های تاریخی، فرهنگی و طبیعی تهران، آن را به یک موزه بزرگ و پرجاذبه برای گردشگران تبدیل کرده است و بخش زیادی از گردشگران تهران را گردشگران فرهنگی، تاریخی، زیارتی و مذهبی تشکیل می دهند. با چنین ظرفیتی ایجاد زیر ساخت ها، تامین اماکن اقامتی و هتل ها، ساماندهی حمل و نقل داخلی و خارجی و حل مشکلات مربوط به میزبانی از گردشگرانی که برای بازدید از جاذبه های تهران اشتیاق دارند را در مسیر مناسبی قرار می دهد. - پیروی،. - 1389

موضوع آگاهی گردشگران در مورد محیط شهری در قلمرو تخصصی روانشناسان اجتماعی و محیطی است و بیشتر پژوهشها بر پایه انگیزه استوار است - . - Rauh, 2010 آمار کلی در مورد اینکه چه تعداددرسال از تهران بازدید کردند وجود ندارد و آمارها بیشتر تفکیکی است که به تفکیک ایستگاه های استقبال از مبادی ورودی ، ایستگاه های اطلاع رسانی در سطح شهر است و جمع بندی کلی نیز به صورت نفر خدمت است و می توان گفت در جمع بیش از هشت و نیم میلیون نفر از خدمات مدیریت شهری - بخصوص شهرداری - در ایام تعطیلات خدمات دریافت کرده اند.بعنوان مثال برابر آمارهای منتشر شده ، در ایام نوروز بیش از 610 هزار نفر از برج میلاد بازدید کردند .

جشنواره تهران قدیم درمنطقه 12 بیش از 60 هزار نفر بازدید کننده داشته و بیش از 750 هزار نفر از برنامه های دریاچه شهدای خلیج فارس و جشنواره آن ، بازدید کردند. در این ایام 18 جشنواره فرامنطقه ای مانند برج میلاد ، جشنواره میدان آزادی و دریاچه شهدای خلیج فارس و 44 جشنواره منطقه ای برگزار شد. از میان بازدیدکنندگان حدود - 55درصد - تمایل به بازدید از جاذبه های گردشگری شهر تهران به ترتیب برج میلاد، بازار، گشت و گذار به اطراف تهران، آثار قدیمی و میادین، کاخها، کوهنوردی، برج آزادی و موزه ها داشتند. بر اساس آمار،5057 درصد ازبازدیدکنندگان در حدود 100هزار تومان،36درصد 100تا 500 هزارتومان و 13,4درصد بیش از 500هزار تومان در طول سفر و بازدید خود جهت اموری چون، خوراک، بازدید از جاذبه ها، حمل و نقل، خرید و غیره هزینه نموده اند.

- سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران،. - 1393تشکیل کارگروه مشترک سازمان میراث فرهنگی، وزارت امور خارجه، وزارت کشور و وزارت اطلاعات برای تسریع در صدور ویزا، افزایش زمان ویزای فرودگاهی و افزایش تعداد کشورهای بی نیاز از رویداد، حضور فعال تر در نمایشگاه های معتبر بین المللی گردشگری، توجه به تبلیغات از جمله راه اندازی دفاتر اطلاع رسانی و جذب گردشگر داخلی و خارجی در شهر ها و کشورهای هدف و از همه مهم تر ایجاد فضای مناسب برای ورود روزافزون گردشگران اروپایی به ایران و شهر تهران ، به عنوان بخشی از مسیری است که مدیریت شهری کنونی شهر تهران برای توسعه گردشگری، طی نموده است.

دستاوردهایی که بسیاری از رسانه ها نیز به آن اذعان دارند و اعتراف دارند که رونق صنعت گردشگری در دو سال اخیر به سبب دیپلماسی فرهنگی بین سازمانی مدیریت شهر تهران بخصوص با سازمان گردشگری درحوزه گردشگری و بر اساس سیاست رشد اقتصادی و درآمدی شهر بافراهم آوردن زیر ساخت ها و تسهیلات برای گردشگران روندی صعودی داشته است. برای تصمیم گیری اثر بخش در گردشگری مبتنی بر اقتصاد فهم نیازهای گردشگران و رفتار وی ضروری است.گردشگران وقتی با الزامات خود مواجه می شوند ،تصمیمات اساسی پیش روی آنان قرار می گیرد مانند:

.1اینکه چه مکان دیدنی یا صنایع دستی وکالا ی فرهنگی به صورت بالقوه نیاز آنان را برآورده می کند

.2اینکه کجا باید آن مکان را ببیند یا آن کالای فرهنگی را خریداری کنند در دهه سی میلادی کریستالر ،جغرافیدان آلمانی تئوری مکان مرکزی را برای توصیف سلسله مراتب اقتصادی در بافت شهری شهر ها و شهرک ها توسعه دادو بیان کرد که در تغییر و تحول بافت شهری، فاصله از شهرک و روستا یک نتیجه از رفتار مردم هستند. از این زمان به بعد برای جغرافی دانان صاحب نظر در عرصه اقتصاد شهری ،الگوهای حرکتی همانند بزرگراه ها جالب توجه شدند - . - Rauh,2010

دراستانداردهای فضا و مقیاس عملکردی کاربری هادر بافت شهری در کلاس جهانی مدیریت شهری هرفعالیتی در شهر شعاع عملکردی خاصی دارد که به آن آستانه فعالیتی نیز گفته میشود. طبق این ویژگی سطح متناسبی از بافت یک شهر به آن فعالیت اختصاص مییابد. از آنجا که این خصیصه بنا به خصوصیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه مورد مطالعه از ناحیه ای به ناحیه دیگر متفاوت است.

شاید آسانترین روش برآورد فضای مورد نیاز برای کاربریهای مختلف همان روش محاسبه نیاز واقعی شهر در زمان حال و تعمیم و تطبیق ارقام و کمیتهای بدست آمده با آینده باشد. بنابراین به منظور برخورد واقعبینانه در برنامهریزی شناخت و مطابقت آنها ضرورت دارد.استانداردهای کلاس جهانی مدیریت شهری برای توسعه اقتصادشهری با نگاه به گردشگری شهری در بافتهای شهری قدیم،جدید، قدیم - جدید معیارهای زیر را ارائه میدهند:

. سلسله مراتب کاربری های گردشگری از نظر سطح خدماتی و همپوشی آن

. مطلوبیت الگوهای توزیع و کاربری گردشگری - مشابه و مکمل - و همپوشی آن در سطح شهر

.  الگوی زمانی - روزانه و دورهای - کاربری گردشگری

. چگونگی ترکیب کاربری گردشگری با اقتصادی در فضاهای شهری

. توازن توزیع انواع فعالیت اقتصادی با حوزه پوشش مورد نیاز کاربری های گردشگری در شهر

. تأثیر الگوی ترکیب کاربری گردشگری و اقتصادی در میزان کارآیی

. تأثیر تداوم و همجواری فعالیتهای عناصر شهری دیگر با کاربری های گردشگری

. سازگاری عملکردی کاربری گردشگری - اقتصادی از نظر زمان، حجم، الگو و تداوم استفاده ازآن

. الگوی بهرهگیری مردم بخشهای مختلف شهر از کاربری های گردشگری

. همگامی الگو و مراحل رشد تغییرات پدید آمده در شهر با امکانات خدماتی و فعالیتی کاربری های گردشگری درشهر

. قابلیت پاسخگویی عملکردهای اصلی کاربری های اقتصادی در شهر به نیازهای گردشگری همه اقشار اجتماعی و گروههای سنی

. الگوی تغییر مقیاس عملکردی فضاها - محلهای، ناحیهای و شهری - در اثر رشد و پیشروی محدوده شهر براثر توسعه مراکز گردشگری بنابراین براساس استانداردهای شهری در کلاس جهانی انتخاب مکان کاربری گردشگری تصمیم استراتژیک مهمی در تغییرات بافت شهری است و مهم ترین عامل در انتخاب مکان، میزان بازدید است که به وجود می آید - . - Beck, 2012بعبارتی براساس این استانداردها بهترین منطقه یا ناحیه تجاری- گردشگری آنهایی هستند که بالاترین تقاضا ی بازدید را برای کاربری های تجاری - گردشگری ایجاد می کند:

- 1 ویژگی های جمعیت شناختی و سبک زندگی مشتریان

- 2 رقابت

- 3 شرایط کسب و کار.

ازجمله شرایط ایجاد کننده این تقاضا هستند - جعفری،. - 1393 اهمیت تصمیمات مکانی و تاثیر آن بر عملکرد کاربری های تجاری - گردشگری بر کسی پوشیده نیست. دلایل متعددی در تایید این موضوع وجود دارد: مکان مناسب در بافتهای شهری ترکیبی سنتی و مدرن شهرهای امروزی، باعث خواهد شد تا کاربری های تجاری - گردشگری به بازدیدکنندگان بیشتری دسترسی داشته باشد و از شانس بالاتری برای جذب آنان برخوردار گردد.

از آنجا که تصمیمات مکانی در بافتهای شهری امروزی اغلب هزینه های ثابت بلندمدتی را بر کاربری های تجاری - گردشگری تحمیل میکنند، لذا غلبه بر پیامدهای ناگوار حاصل از تصمیمات نامناسب مکانی بخصوص در بافتهای تاریخی و فضای سبز و... بسیار سخت خواهد بود - . - Chung,2012ضرورت تصمیمات مکانی و جذابیت نهفته در حل مسائل ناشی از این نوع تصمیمات، باعث گردیده تا کوششهای بسیاری برای حل این نوع مسائل انجام پذیرد، به طوریکه امروزه در حیطه مدیریت عملیات با دامنه وسیعی از روشها و مدلهای مکانی مواجه میباشیم.

دسته بندیهای مختلفی برای این مدلها ارائه گردیده که در ادبیات مکانی - فضایی بافتهای شهری قابل دسترسی میباشد - . - Croft,2009 علیرغم پیشرفتهای صورت گرفته، مدل های توسعه داده شده اغلب با نارسائیهایی نیز همراه بوده اند.به عنوان مثال، کارایی اغلب این مدلها با افزایش تعداد معیارها کاهش پیدا میکند. این در حالیست که هنگام اخذ تصمیمات مکانی اغلب با مجموعه ای از معیارهای متنوع، متعدد، کمی، کیفی و گاهاً متناقض مواجه میباشیم - موسوی ،. - 1381 در این میان پیچیدگیهایی نظیر بافت جمعیتی شهر، نظام ترافیک، رقبا، وجود موانع مختلف و...، مزید بر علت گردیده است.

این پژوهش بدنبال ارائه الگویی برای توسعه تسهیلات تجاری ، مطابق با استانداردهای کلاس جهانی شهری در بافت شهری کنونی کشورهای درحال توسعه ازجمله شهرهای ایران میباشد. لذا درادامه پژهش ،با شناسایی،استخراج و مقایسه مدلهای مختلف اقتصادی توسعه مراکز تجاری در بافت شهری از میان مطالعات و دیدگاه های جغرافیایی،گردشگری و اقتصادی ، بهترین مدل انتخاب شده و در ادامه در بخش بحث و یافته های تحقیق ، با مدل های مکانی مختلف ترکیب ،تا درنتیجه بهترین الگوی ترکیبی انتخاب و ارائه گردد.