بخشی از مقاله
چکیده
تصمیم گیری چند معیاره "MCDM" بیانگر شرایطی است که معیارهای چندگانه اما غالبا متعارض در تصمیم گیری وجود دارند. تصمیم گیری چند معیاره در دو دهه اخیر به سرعت در حال رشد و بکارگیری بوده است، یک دلیل برای این امر نیاز محیط های کسب و کار به چنین متدهایی می باشد.MCDM در برگیرنده دو زیرگروه اصلی است: تصمیم گیری چند شاخصه""MADM و تصمیم گیری با اهداف چندگانه"."MODM در این مقاله پس از بیان تصمیم گیری به شرح و تفسیر MADM پرداخته شده و سپس 13 شاخص به عنوان شاخص های موثر در انتخاب مدل مناسب MADM درنظر گرفته شده است و با استفاده از بیان فازی روش های مختلف MADM رتبه بندی گردیده است.
واژگان کلیدی: تصمیم گیری چند شاخصه،فنون تصمیم گیری،تصمیم گیری فازی
مقدمه
روش های مختلف تصمیم گیری های چند شاخصه در انواع مسائل کاربردی که هدف آنها اولویت بندی و انتخاب از بین چندگزینه مختلف باشد، بکار برده می شوند.هر چند، اطلاعاتی که در بسیاری از مسائل تصمیم گیری چندشاخصه در اختیار تصمیم گیرنده قرار میگیرند، بواسطه ماهیت مبهم مساله، مقادیری غیردقیق، نامطمئن و احتمالی هستند . یک مدل تصمیم گیری چندشاخصه مناسب باید بتواند روابط درونی میان شاخص های مختلف و همچنین ارجحیت هر گزینه بواسطه هر شاخص را به درستی نشان دهد. نکته با اهمیت در زمان استفاده از مدل های تصمیم گیری چند شاخصه، انتخاب روش مناسب است. زیرا روش های مختلفی که در مدل های تصمیم گیری چند شاخصه بکار می روند، هریک دارای ویژگی ها و محدودیت های مشخصی هستند و نمی توان از آن ها در تمام مسائل تصمیم گیری چند شاخصه استفاده نمود. از جمله معیارهای انتخاب روش مناسب از بین روش های مختلف می توان به تاثیر یا عدم تاثیر شاخص ها بر یکدیگر، کیفی یا کمی بودن شاخص ها، مثبت یا منفی بودن شاخص ها، دسترسی یا عدم دسترسی به وزن نسبی شاخص ها، نیاز یا عدم نیاز به کسب اطلاعات از تصمیم گیرنده در حین فرایند حل مساله و مواردی از این قبیل اشاره نمود. مسائل تصمیم گیری حوزه وسیعی از فعالیت های مدیران بخش صنعت را پوشش می دهند. هر زمان با فعالیت هایی از قبیل شناسایی، دسته بندی، انتخاب و اولویت بندی سروکار داشته باشیم، در واقع با یک مساله تصمیم گیری روبرو هستیم.
ادبیات تحقیق
تصمیم گیری
تصمیم گیری عبارت از فرایند انتخاب یک گزینه از بین چندین گزینه موجود است. تصمیم گیری دارای ساختاری روانشناختی است. بدین معنی که نمی توان هرگز یک تصمیم را مشاهده کرد ولی از روی شواهدی می توان متوجه آن شد. افراد در هر حرفه و تخصصی نیاز به تصمیم گیری خواهند داشت. تصمیم گیری در پروژه های مختلف امری پیچیده است که در آن شاخص های مختلف اجتماعی، اقتصادی، عملیاتی و صنعتی نقش دارند. علم تحقیق در عملیات با بهینه سازی مدلهای مختلف سروکار دارد و تصمیم گیری شاخه ای از این علم است. به گفته مایرز افراد مقیاس های چهارگانه دوقطبی را برای انجام تصمیم گیری مورد استفاده قرار می دهند و نحوه تصمیم گیری افراد به میزان زیادی به نحوه امتیازدهی آنها به این مقیاس ها وابسته است. این مقیاس ها عبارتند از: تفکر در مقابل احساس، برونگرایی در مقابل درونگرایی، قضاوت در مقابل ادراک، و احساس در مقابل مشاهده. بطور مثال، شخصی که بین هر مقیاس دو قطبی به موارد تفکر، برونگرایی، قضاوت و مشاهده امتیاز بیشتری داده، از یک مدل تصمیم گیری منطقی، تحلیلی، عینی، منتقدانه و تجربی پیروی می کند.
تصمیم گیری چند شاخصه
تصمیم گیری چندشاخصه به عنوان یک علم دارای مفاهیم، رویکردها و متد های خاص خود است و به تصمیم گیرنده در شناسایی ، توصیف و ارزیابی گزینه ها کمک کی کند و گزینه ها را رتبه بندی ،گروه بندی و یا انتخاب می کند. تصمیم گیری چند معیاره در بسیاری از مسائل دنیای واقعی نقش حیاتی را بر عهده دارد. مبالغه نیست اگر بگوییم که بیشتر تصمیم گیری های دولت های فدرال و محلی، صنایع و فعالیت های تجاری، شامل ارزیابی مجموعه ای از گزینه ها بر اساس مجموعه ای از شاخص ها است. MADM ابتدا در سال 1957 توسط چرچمن، اکاف و آرنوف مطرح شد.هدف تصمیم گیری چند شاخصه ارائه کمک و راهنمایی به تصمیم گیرندگان در دسترسی به مطلوب ترین جواب برای مسائل است.
بیشتر تصمیمات عالم واقعی شامل تصمیمات "آیا" و یا تصمیمات "کدام" می باشد. تصمیمات آیا شامل تصمیماتی است که جواب آن دو جمله ای است : بله-خیر ، قبول-رد . این تصمیمات را می توان تصمیمات غیر مقایسه ای - non- Comparative Decision - نیز نامید چون تصمیم اخذ شده با موقعیت یا زمینه مشابهی مقایسه نخواهد شد. تصمیم کدام شامل بیش از 2 حالت است.به دلیل مقایسه هر پیامد با سایر پیامدها نام دیگر این تصمیمات، تصمیمات مقایسه ای - Comparative Decision - است. تصمیمات کدام به 2 گروه تقسیم می شود:
الف - تصمیات انتخاب : - Selection Decisions - که از بین گزینه های مختلف باید گزینه ای انتخاب شود. این تصمیمات قابل ارزیابی بوسیله متد های MADM هستند.
ب - تصمیمات سازشی : - Compromise Decisions - که در این نوع تصمیمات مسئله انتخاب نیست بلکه بحث طراحی جواب است. این نوع از مسلئل قابل ارزیابی بوسیله متد های MODM هستند.
تصمیم گیری چند شاخصه را می توان ارزیابی چند معیاره نامید. این دسته از متدها فضای جواب را گسسته تصور می کنند. هرچند که برای این مسائل جواب های بهینه وجود ندارد اما با وجود گزینه های محدود از پیش تعیین شده، هدف مسئله انتخاب گزینه برتر بر مبنای شاخص های چندگانه است. انواع روشهای تصمیم گیری چند شاخصه دو دسته کلی از روش های مختلف برای حل مسائل تصمیم گیری چند شاخصه در ادبیات موضوع مطرح شده اند :
- روش های منشعب از مدل غیرجبرانی
- روش های منشعب از مدل جبرانی
