بخشی از مقاله
چکیده
کانسار تلخابوند در شرق بجستان، استان خراسان رضوی، و در شمال غرب بلوک لوت قرار گرفته است. زمینشناسی منطقه شامل سنگهای دگرگونی ژوراسیک، سنگ آهک، تودههای نفوذی و واحد اسکارنی کرتاسه و واحدهای آتشفشانی ائوسن است. کانیسازی باریت به صورت رگه رگچهای، با بافتهای متنوع و با روند عمدتا شمالغربی جنوبشرقی تمام واحدهای سنگی منطقه را قطع کرده است.
کانیها شامل باریت، کوارتز و کلسیت همراه با مقادیر جزیی پیریتهای عمدتا اکسید شده و گالن و کانیهای ثانویه گوتیت، لیمونیت، کوولیت، مالاکیت و آنگلزیت است. شش نوع مختلف رگه رگچه قابل تفکیک است. میزان SrSO4 در رگهها نشان میدهد که باریتها وابسته به عضو نهایی باریت هستند و سیلیس اصلیترین باطله کانسار است. شواهد زمین شناسی، کانیشناسی و ژئوشیمی نشان میدهد باریتها از نوع هیدروترمالی هستند.
کلیدواژهها: کانیشناسی، ژئوشیمی، باریت، تلخابوند، بلوک لوت، بجستان
مقدمه
کانسار باریت تلخابوند در 14 کیلومتری شرق شهرستان بجستان در استان خراسان رضوی و در حدفاصل طولهای جغرافیایی 58 17' 29" تا 58 16' 55" و عرضهای جغرافیایی 34 32' 27" تا " 34 33' 06 واقع شده است. محدوده مورد مطالعه به لحاظ تقسیمات ساختاری در بخش شمال غربی بلوک لوت قرار گرفته است. این محدوده یک بخش معدنی فعال بوده که هم اکنون در حال برداشت و استخراج میباشد اما تا کنون مطالعه جامع و گستردهای بر روی ویژگیهای کانیشناسی، زمینشناسی و ژئوشیمی این کانسار صورت نگرفته است.
تنها مطالعه پیشین صورت گرفته در این منطقه میتوان به رساله دکتری احمدی روحانی اشاره کرد که عمدتا بر روی ماگماتیسم و پتروژنز تودههای نفوذی و کانیسازیهای مس جنوب منطقه معطوف بوده است. به طور کلی هدف از انجام این پژوهش بررسی زمینشناسی، کانیشناسی و تفکیک انواع رگههای باریت موجود در محدوده وتعیین ماهیت ژئوشیمیایی رگهها براساس آنالیز اکسیدهای اصلی در کانسار باریت تلخابوند است.
روش تحقیق
در راستای تهیه نقشه زمینشناسی و کانیسازی، ابتدا برداشت اطلاعات صحرایی و نمونهبرداری از واحدهای سنگی در منطقهای به وسعت تقریبی 2 کیلومترمربع انجام شد. بیش از 150 نمونه سنگی از سطح منطقه جمع آوری گردید که از این میان 80 مقطع نازک جهت مطالعات سنگشناسی و 13 مقطع نازک صیقلی و بلوک صیقلی جهت مطالعه کانیهای فلزی و تعیین توالی پاراژنزی تهیه و مطالعه شدند. نقشه زمینشناسی کانیسازی منطقه در نرمافزار ArcGIS تهیه شد. جهت بررسی ژئوشیمی اکسیدهای اصلی در رگهها، تعداد 7 نمونه به روش XRF در آزمایشگاه تجزیهکنندگان کانسارهای بلورین آمتیس شرق تجزیه شد.
زمینشناسی
کانسار باریت تلخابوند در جنوب نقشه زمینشناسی 1:100000 بجستان قرار میگیرد. همچنین احمدی روحانی نقشه زمینشناسی با مقیاس 1:25000 از مجموعه ماگمایی شرق بجستان تهیه کرد که کانسار باریت مورد مطالعه در شمال آن واقع شده است. برپایه مطالعات صحرایی- آزمایشگاهی و تهیه نقشه زمینشناسی کانیسازی با مقیاس 1:2000 از محدوده کانسار تلخابوند، شاخصترین واحدهای سنگی منطقه از قدیم به جدید شامل واحدهای اسلیت با سن احتمالی ژوراسیک؟، سنگ آهک کرتاسه، مونزوگرانیت پورفیری، سینوگرانیت و اسکارن منسوب به کرتاسه، سنگهای آتشفشانی ریولیت- ریوداسیت و توف بلورین ائوسن شناسایی گردید.
به دلیل پدیده دگرگونی، اسلیتها که میزبان بخشی از رگههای باریت نیز هستند، سن دقیق آنها از طریق شواهد فسیلشناسی امکانپذیر نیست. اما با توجه به شواهد سنگشناسی و چینهای شاید بتوان آن را معادل سازند شمشک - ژوراسیک - دانست. بخش جنوب غربی و مرکز محدوده را تودههای نفوذی کرتاسه تشکیل دادهاند که ترکیب آنها مونزوگرانیتی و سینوگرانیتی است. براساس سنسنجی U-Pb روی زیرکن توسط احمدی روحانی و همکاران سن آنها بین 76 تا 79 میلیون سال پیش - کرتاسه - بوده و ماهیت پرآلومین و احیایی دارند.
نفوذ این تودهها در برخی مناطق در سنگهای کربناته موجب تشکیل اسکارن و همچنین شواهد دگرگونی همبری به صورت مرمریت و به ندرت هورنفلس شده است. سرانجام بخش اعظم منطقه از سنگهای آتشفشانی منسوب به ائوسن با ترکیب اسیدی است که به شکل گدازه و آذرآواری به ترتیب در جنوب و شمال محدوده گسترش دارند، پوشیده شده است و فرسایش طی زمان باعث شده است تا واحدهای قدیمتر در حال حاضر نیز رخنمون داشته باشند.
کانیسازی و کانیشناسی
کانیسازی در کانسار باریت تلخابوند کنترل گسلی داشته و تمام واحدهای لیتولوژیکی منطقه در قسمتهای مختلف میزبان رگهها هستند. تعداد 18 رگه باریتدار بزرگ و کوچک در منطقه تلخابوند دیده میشود که امتداد عمده آنها شمال غربی جنوب شرقی با شیب بین 80 تا 90 درجه به سمت شمال شرقی و گاهی جنوب غربی است. براساس کانیشناسی رگهها میتوان آنها را به انواع زیر تقسیم نمود: -1 باریت، -2 باریت- کوارتز، -3 باریت- کلسیت، -4 باریت- اکسیدآهن ثانویه - نتیجه تجزیه پیریتها - ، -5باریت- کوارتز-کلسیت، -6 باریت گالن کوولیت مالاکیت آنگلزیت.
باریت
مهمترین و فراوانترین کانی کانسار تلخابوند که در حال بهرهبرداری نیز میباشد، باریت است. بافتهای متنوع و زیبایی در باریتهای منطقه دیده میشود که میتوان به تودهای، جعبهای، شعاعی، پرکننده فضای خالی، کلوفرم و برشی اشاره کرد بافتهای تودهای و سپس جعبهای از همه فراوانترند.
