بخشی از مقاله
چکیده
کانسار باریت چنارورده در 40 کیلومتري شمال غربی ساوه و 1/5 کیلومتري جنوب شرقی روستاي ورده در استان مرکزي قرار دارد. این کانسار از نظر ساختاري در پهنه ي ارومیه - دختر واقع شده است. کانی سازي به صورت توده اي، عدسی و لایه اي در سنگ هاي آذرآواري و گدازه هاي آندزیتی به سن ائوسن رخ داده است. باریت کانه اصلی این کانسار است و کانی هاي کلسیت، گالن، مالاکیت و اکسید منگز نیز به صورت فرعی در آن حضور دارند. ویژگی هاي زمین شیمیایی عناصر نادر خاکی مانند غلظت کل عناصر نادر خاکی - ƩREE - ، غنی شدگی عناصر نادر خاکی سبک - LREE - نسبت به عناصر نادر خاکی سنگین - HREE - و آنومالی مثبت Eu نشان می دهد که سیالات هیدروترمالی کف دریا محتمل ترین منبع سیالات کانه ساز هستند. الگوي توزیع عناصر نادر خاکی باریت چنارورده مشابه باریت هاي هیدروترمالی دما پایین است. شواهد زمین شیمیایی بیانگر آن است که منبع باریم در کانسار چنارورده از پوسته اقیانوسی بوده و شرایط احیایی در محلول هاي ته نشست دهنده ي باریت حاکم بوده است.
واژه هاي کلیدي: چنارورده؛ باریت؛ هیدروترمالی زیردریایی؛ زمین شیمی؛ عناصر نادر خاکی
مقدمه
کانسار باریت چنارورده در استان مرکزي، در زون ایران مرکزي و بخش میانی زیر پهنه کمان ماگمایی ارومیه-دختر واقع است. این کانسار به مختصات جغرافیایی طول خاوري و عرض شمالی در 40 کیلومتري شمال غرب شهرستان ساوه قرار گرفته است. محل دقیق منطقه مورد مطالعه در جنوب ورقه 1:100000 ساوه - قلمقاش، - 1377 واقع شده است. از طریق جاده آسفالته ساوه-تهران و راه فرعی ساوه - بوئین زهرا می توان به محدوده مورد بررسی دسترسی پیدا کرد. هدف از این مطالعه، بررسی زمین شناسی کانسار باریت چنارورده، شامل پتروگرافی، کانی شناسی و زمین شیمی عناصر نادر خاکی نمونه هاي باریت به منظور پی بردن به منشاء نهشته هاي باریت در منطقه مورد مطالعه است.
زمین شناسی منطقه
شکل 1 نقشه ي زمین شناسی ساده شده ي منطقه ي کانسار را نشان می دهد. بخش عمده ي واحدهاي سنگی، سنگ هاي آتشفشانی با میان لایه هاي رسوبی هستند که به دلیل هجوم توده هاي نفوذي و جابجایی توسط گسلش بطور کامل بهم ریخته اند. قدیمی ترین واحدهاي سنگی، سنگ هاي آذرآواري با سن ائوسن میانی می باشند که در جنوب و جنوب غربی کانسار چنارورده گسترش دارند . لایه هایی از گدازه هاي آندزیتی و همچنین برش هاي آتشفشانی و گدازه هاي میانه بازیک همراه با میان لایه هایی از سنگ هاي رسوبی-تخریبی و توف هاي ریزدانه به صورت متناوب با آنها در اطراف روستاي ورده قابل رؤیت است. در غرب کانسار واحدهاي آهکی سازند قم گسترش زیادي دارند که از نظر سنگی از سنگ آهک زیستی-تخریبی تشکیل شده است. جوان ترین نهشته هاي ناحیه، آبرفت ها و پادگانه هاي آبرفتی هستند - قلمقاش، . - 1377
روش ها و مواد
در این تحقیق، به منظور مطالعات پتروگرافی تعداد 14 نمونه از کانسنگ و سنگ هاي میزبان گرفته شد. مقاطع تهیه شده از این نمونه ها با استفاده از میکروسکوپ پلاریزان مورد بررسی قرار گرفت. هم چنین، به منظور تعیین غلظت عناصر کمیاب و نادر خاکی و بررسی هاي زمین شیمیایی، تعداد 6 نمونه از باریت به روش ICP-MS در آزمایشگاه کانساران بینالود مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفته است. غلظت عناصر نادر خاکی در نمونه ها نسبت به مقادیر کندریت - ۴١٩٨ - Boynton, بهنجار شده اند. مقدار آنومالی هاي Eu
نتایج و بحث
پتروگرافی و کانی شناسی
کانی سازي باریت در کانسار چنارورده به صورت رگه اي قائم و نیز عدسی شکل در راستاي شمال غرب-جنوب شرق در سنگ هاي میزبان آندزیتی و آذرآواري رخ داده است. کانی باریت که ماده معدنی اصلی کانسار چنارورده را تشکیل می دهد، با طیف رنگی بسیار متنوع - بی رنگ، زرد، قهوه اي و خاکستري - و با حالت هاي متفاوتی هم چون توده اي، گل کلمی و بلوري وجود دارد - شکل . - 2 همچنین باریت به صورت رگه ها و رگچه هاي پراکنده نیز در سنگ میزبان تشکیل شده است. کانی هاي اکسید منگنز به صورت لکه هاي ریز سیاه رنگ در حد 1 میلی متر همراه با باریت در سنگ میزبان دیده می شود. از دیگر کانی هاي موجود در کانسار چنارورده می توان به مالاکیت اشاره کرد که آثاري کمی از آن گاه همراه با باریت قابل مشاهده است. همچنین گالن نیز بندرت به مقدار کم همراه با ماده معدنی اصلی دیده می شود. مطالعات میکروسکوپی نشان می دهد که کانسار باریت چنارورده کانی شناسی و بافت بسیار ساده اي دارد.
باریت به صورت بلورهاي بی شکل تا نیمه شکل دار و گاه کشیده فراوان ترین کانی موجود می باشد که از نظر اندازه از بلورهاي بسیار ریز تا درشت تغییر می کند. باریت در کانسار چنارورده طی دو نسل تشکیل شده است. نسل اول باریت - ١ - Ba به صورت بلورهاي ریز و کشیده تشکیل شده اند که توسط باریت هاي درشت بلور نسل دوم - ٢ - Ba احاطه شده اند. مهم ترین کانی باطله ي موجود در کانسار، کلسیت است که فضاي بین بلورهاي باریت را پر کرده است. سنگ میزبان آندزیتی داراي بلورهاي درشت پلاژیوکلاز در یک زمینه ریز بلور بوده و بافت پورفیري نشان می دهد و گاه در زمینه میکرولیتی دیده می شوند - شکل . - 3 در اکثر مقاطع، کانی هاي پلاژیوکلاز سوسوریتی شده اند به طوري که بلورهاي آنها با کلسیت و کلریت جایگزین شده است. شکل4 توالی پاراژنزي سنگ میزبان، کانه ها و کانی هاي باطله در کانسار باریت چنارورده را نشان می دهد.
زمین شیمی
جدول 1 نتایج به دست آمده از تجزیه شیمیایی نمونه ها را نشان می دهد. مقدار Sr در نمونه هاي باریت بین 0/30 تا 0/11 درصد مطابق با - 0/24-0/61 - است که نشان می دهد باریت در کانسار چنارورده متعلق به عضو انتهایی باریت در سري محلول جامد باریت- سلستیت می باشد. مقدار عناصر کمیاب روبیدیم - Rb - ، زیرکونیم - Zr - و ایتریم - Y - در نمونه هاي باریت اندك و در محدوده ي کمتر از 4 ppm قرار می گیرد و کانسار از عناصر Ta - تانتالیوم - و Hf - هافنیوم - تهی شده است.
