بخشی از مقاله
چکیده
منطقه اکتشافی کولی در شمالشرقی قائن در استان خراسان رضوي قرار دارد. واحدهاي سنگی منطقه شامل سنگ آهک با سن کرتاسه زیرین، سنگهاي آتشفشانی شامل توف و هورنبلند آندزیت پورفیري و سنگهاي نیمه عمیق در حد دیوریت پورفیري با سن پالئوسن- ائوسن است. این واحدها تحت تاثیر دگرسانیهاي کربناتی، سیلیسی، آرژیلیک و پروپلیتیک قرار گرفتهاند. کانیسازي در منطقه کنترل گسلی داشته و در رگههایی با امتداد NW-SE و شیب بین 65 تا 80 درجه قرار گرفته اند. کانی اولیه دیده شده پیریت و کانیهاي ثانویه شامل مالاکیت ± آزوریت ± کوولیت ± کالکوزیت ± گوتیت ± هماتیت است. نتایج اکتشافات ژئوشیمیایی نشان می دهد که بیشترین میزان مس 0/34 درصد، سرب 815 گرم در تن، روي 415 گرم در تن، بیسموت 0/39 گرم در تن و آرسنیک 289 گرم درتن است که مقادیر بالا مربوط به محل کانیسازيهاي رگهاي است. شکل کانیسازي، کنترل ساختاري، نوع و گسترش آلتراسیونها و ناهنجاريهاي ژئوشیمیایی نشان میدهد که نوع کانیسازي منطقه، اپیترمال پلیمتال است.
مقدمه
منطقه اکتشافی کولی در 15 کیلومتري شمالشرقی شهرستان قاین در استان خراسان جنوبی واقع شده است. محدوده مورد مطالعه در حدفاصل طولهاي جغرافیایی 59° 22´ 05´´ تا 59° 23´ 06´´ و عرضهاي جغرافیایی34° 00´ 55´´ تا 34° 01´ 45´´ قرار دارد. این منطقه از نظر تقسیمات ساختاري جزو بلوك لوت است. بلوك لوت را اولین بار اشتوکلین - 1968 - به عنوان یکی از 9 زون ساختاري ایران در شرق آن معرفی نمود. یکی از ویژگیهاي بلوك لوت، فعالیتهاي ماگماتیسمی آن بوده است که از ژوراسیک آغاز شده و در ترشیري به اوج خود رسیده است، به طوري که سنگهاي آتشفشانی- نفوذي ترشیاري، به ویژه ائوسن، با ضخامت حدود 2000 متر، بیش از نیمی از بلوك لوت را می پوشانند - آقانباتی، . - 1383
شرق ایران و به ویژه بلوك لوت به واسطه داشتن موقعیتهاي تکتونیکی مختلف در زمانهاي گذشته و به دنبال آن حجم عظیم ماگماتیسم با ویژگیهاي ژئوشیمیایی متفاوت، داراي پتانسیل بسیار مناسبی براي تشکیل کانیسازيهاي مختلف از جمله ذخایر پورفیري و اپیترمال است - کریم پور و دیگران، . - 1391 آثار کندهکاريهاي قدیمی در منطقه کولی دیده می شود که نشاندهنده اهمیت منطقه است. شرکت معدنی درکاو - 1390 - مطالعات زمینشناسی و ژئوشیمیایی در منطقه انجام داده است. در نقشه زمینشناسی تهیه شده توسط شرکت همه واحدها بصورت آتشفشانی شامل تراکی آندزیت، آندزي بازالت و بازالت معرفی شده است.هدف از این مقاله، تهیه نقشه زمینشناسی با مقیاس مناسب - 1:1000 - با تاکید ویژه بر تفکیک تودههاي نفوذي، تهیه نقشه آلتراسیون و تعیین نوع کانیسازي و بررسی تغییرات ژئوشیمیایی در نواحی داراي کانیسازي و در نهایت تعیین مدل کانیسازي می باشد.
زمینشناسی
منطقه اکتشافی کولی در گوشه جنوب شرقی نقشه 1:100000 نوده - قائمی، - 1389 واقع شده است. از واحدهاي سنگی تفکیک شده در این مقیاس می توان به آندزیت، تراکی آندزیت، آندزي بازالت، آندزیت با بافت پورفیري، آگلومرا، توف و برش هاي ولکانیک اشاره کرد. براساس مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی زمینشناسی منطقه شامل سنگ آهک با سن کرتاسه زیرین، سنگهاي آتشفشانی و تودههاي نفوذي نیمه عمیق پالئوسن – ائوسن و رسوبات کواترنري است. سنگ آهک در جنوب منطقه قرار دارد و میزبان یکی از رگههاي کانیسازي مس منطقه است که خارج از بحث این مقاله است - شکل. - 1 واحدهاي آتشفشانی شامل توف و هورنبلند آندزیت پورفیري است که بخش اعظم منطقه را پوشانده اند - شکل. - 1 تودههاي نفوذي نیمه عمیق دیوریتی حدواسط شامل پیروکسن هورنبلند دیوریت پورفیري، هورنبلند پیروکسن دیوریت پورفیري، هورنبلند دیوریت پورفیري در منطقه شناسایی شد که در واحدهاي آتشفشانی نفوذ نمودهاند. این واحدها درغرب و شمال شرقی منطقه دیده می شوند - شکل. - 1 این واحدها داراي بافت پورفیري بوده و کانیهاي پلاژیوکلاز، هورنبلند و پیروکسن بعنوان فنوکریست در آن دیده میشود.
آلتراسیون و کانیسازي
براساس مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی تمام واحدهاي منطقه تحت تاثیر آلتراسیون حاصل از محلول کانهدار قرار گرفتهاند. چهار آلتراسیون اصلی در منطقه شناسایی شد که شامل کربناتی، سیلیسی، آرژیلیک و پروپلیتیک است و به هفت زیر زون تقسیم میشوند - شکل. - 2 دگرسانی آرژیلیک– پروپلیتیک در بخش مرکزي قرار دارد - شکل. - 2 واحدهاي هورنبلند آندزیت و هورنبلند دیوریت پورفیري و توف را تحت تاثیر قرار داده است. حدود %20 از پلاژیوکلاز به کانی رسی، %10 هورنبلند به اپیدوت و %10 پلاژیوکلاز به کربنات تبدیل شده است. دگرسانی آرژیلیک- سیلیسی در بخش شمالغرب و مرکزي واقع شده است. واحدهاي توف، هورنبلند دیوریت پورفیري، هورنبلند آندزیت پورفیري، پیروکسن هورنبلند دیوریت پورفیري را تحت تاثیر قرار داده است - شکل%35 . - 2 پلاژیوکلاز به کانیرسی و 20 درصد به کوارتز ثانویه تبدیل شده است.
دگرسانی کربناتی در بخش اعظم منطقه از جمله بخش هاي مرکزي تا شمالغرب و غرب و شمالشرق منطقه وجود دارد. این دگرسانی واحدهاي هورنبلند آندزیت، هورنبلند دیوریت پورفیري و پیروکسن هورنبلند دیوریت پورفیري را تحت تاثیر قرار داده است - شکل. - 2 حدود %40 از پلاژیوکلاز به کربنات تبدیل شده است. دگرسانی کربناتی- سیلیسی در بخش مرکزي و غربی قرار دارد. در واحدهاي هورنبلند آندزیت پورفیري، توف و پیروکسن هورنبلند دیوریت پورفیري وجود دارد. 20درصد پلاژیوکلاز به کربنات و 10 درصد به کوارتز ثانویه تبدیل شده اند. دگرسانی آرژیلیک در بخش مرکزي واحدهاي توف و آندزیت پورفیري تحت تاثیر قرار داده است - شکل. - 2 حدود 40 درصد از پلاژیوکلازها به کانی رسی تبدیل شده اند. دگرسانی سیلیسی-کربناتی در بخش جنوبی واحد سنگ آهک را تحت تاثیر قرار داده است - شکل. - 2 این واحد داراي رگچه سیلیس و مقدار کمتري رگچه کربنات است. دگرسانی پروپلیتیک در بخش شمالی، شمال غرب به سمت مرکز منطقه قرار دارد - شکل. - 2
در واحدهاي هورنبلند آندزیت و دیوریت پورفیري هورنبلند پیروکسن دیوریت پورفیري و توف موجود است.. %20 هورنبلند به اپیدوت، %5 پلاژیوکلاز به کربنات تبدیل شده است. کانیسازي در منطقه اکتشافی کولی داراي کنترل گسلی است. رگه هاي کانی سازي با امتداد NW- SE و داراي شیب 65 تا 80 درجه می باشند. ضخامت رگه ها 3 متراست. میزبان کانیسازي در واحدهاي هورنبلند دیوریت پورفیري، توف و پیروکسن هورنبلند دیوریت پورفیري موجود است. این واحدها تحت تاثیر دگرسانی کربناتی و آرژیلیک متوسط، کربنات-سیلیسی، آرژیلیک-پروپلیتیک، آرژیلیک-سیلیسی قرار گرفته اند. تنها کانی اولیه منطقه پیریت است . اغلب کانی سازي در بخش مرکزي به سمت بخش غربی منطقه با کانی پیریت در حدود 10 تا 12 درصد همراه است. این کانی بصورت بی شکل تا نیمه شکلدار با اندازه 0/4 میلیمتر می باشد.
کانی سازي اولیه مس وجود ندارد . کانیهاي ثانویه شامل مالاکیت، آزوریت، کولیت، کالکوزیت، گوتیت و هماتیت است و در برخی نقاط لیمونیتی شدن نیز وجود دارد. آثار منگنز فراوان دیده میشود. رگچه مالاکیت با ضخامت 2 تا 15 سانتیمتر همراه با باطله کوارتز می باشد. امتداد این رگچه ها NW- SE و شیب 80 درجه است. همچنین در برخی نقاط داراي امتداد NE- SW و شیب 40 درجه است. رگچه هاي تکتونیکی در محدوده گسلها با تراکم بالا 10 - رگچه در مترمربع - و با ضخامت 1 تا 7 سانتیمتر از نوع رگچه سیلیسی و اکسید آهن می باشد. رگچه کربناتی به مقدار کمتر با ضخامت 1 تا 4 سانتیمتر موجود است. در بخشهاي شمالی کانیسازي مالاکیت با دگرسانی پروپلیتیک مشاهده می شود. در بعضی نقاط دیگر نیز رگچههاي سیلیسی، کربناتی و یا اکسید آهن مشاهده شده است. این رگچهها با آلتراسیون آرژیلیک-سیلیسی و کربناتی همراه می باشند.
ژئوشیمی
به منظور بررسی ژئوشیمیایی منطقه اکتشافی کولی تعداد 23 نمونه از محل ترانشهها توسط شرکت درکاو - 1390 - برداشت و این نمونه ها براي آنالیز به شرکت زرآزما در تهران فرستاده شد - درکاو،. - 1390 نمونهها به روش ICP- MS براي عناصر Cu, Pb, Zn, Bi, As, Sb, Ag آنالیز شدند، که نتایج آن در زیر ارائه می شود . مس از 20 گرم در تن تا 0/34 درصد متغیر می باشد. بیشترین مقدار مس مربوط به رگه کانیسازي درسنگ میزبان توف همراه با دگرسانی کربناتی است - شکل. - 4 سرب از صفر تا 815 گرم در تن متغیر می باشد. بیشترین مقدارسرب مربوط به رگه کانیسازي در واحدهاي برش گسلی و توف تحت تاثیر دگرسانی کربناتی و آرژیلیک متوسط قرار دارد. روي در این منطقه از صفر تا 415 گرم در تن متغیر است. بیشترین مقدار روي مربوط به رگه کانیسازي درسنگ میزبان توف و داراي دگرسانی کربناتی دیده میشود.
بیسموت از 0/20 تا 0/39 گرم در تن متغیر است. بیشترین مقدار بیسموت مربوط به رگه کانی-سازي در واحد هورنبلند آندزیت و هورنبلند دیوریت پورفیري همراه با دگرسانی کربناتی است. آرسنیک از 16 تا 289 گرم درتن متغیر است . بیشترین مقدار آرسنیک مربوط به رگه کانیسازي با سنگ میزبان توف داراي دگرسانی آرژیلیک متوسط است. آنتیموان از صفر تا 1/07 گرم درتن است. بیشترین میزان آنتیموان مربوط به رگه کانی سازي در واحد توف داراي دگرسانی کربناتی و آرژیلیک متوسط دیده میشود. نقره از صفر تا 2/5 گرم در تن متغیر است. بیشترین میزان نقره مربوط به رگه کانیسازي در سنگ میزبان توف تحت تاثیر دگرسانی کربناتی است.
نتیجهگیري
زمینشناسی منطقه شامل سنگ آهک با سن کرتاسه زیرین، سنگهاي آتشفشانی شامل توف، هورنبلند آندزیت پورفیري و سنگهاي نیمه عمیق در حد دیوریت پورفیري با سن پالئوسن- ائوسن است. آلتراسیونهاي وسیعی در منطقه دیده میشوند که کل واحدهاي آذرین را تحت تاثیر قرار داده است و شامل دگرسانیهاي کربناتی، سیلیسی،
