بخشی از مقاله
چکیده
گنبدهاي نمکی از پدیده هاي جالب زمین شناسی هستند که از جهات مختلفی در جذب گردشگران داخلی و خارجی نقش دارند. صخره هاي نمکی و نمکشارها در کنار غارهاي نمکی از معدود جاذبه هاي طبیعی و منحصربفرد گنبدهاي نمکی بشمار می آیند. نمک غاردرمانی یا نمک درمانی یکی از جنبه هاي گردشگري گنبدهاي نمکی در زمینه سلامت می باشد که از گذشته هاي دور مورد توجه محققین بوده است. از مناطق مستعد این صنعت در کشورمان می توان به گنبدهاي نمکی فراشبند - کنار سیاه، جهانی و خوراب - واقع در استان فارس اشاره کرد. این پژوهش سعی دارد با توجه به پتانسیل هاي گردشگري گنبدهاي نمکی، آنها را از منظر توریسم درمانی نیز مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.
واژههاي کلیدي: گنبدهاي نمکی فراشبند، زمین گردشگري، نمک غاردرمانی، توریسم درمانی
-1 مقدمه
لغت توریسم از کلمه تور به معناي گشتن اخذ شده که ریشه در زبان لاتین دارد. در فرهنگ لغت معناي مدرن توریسم مسافرت به منظور سرگرمی با مقاصد مختلف ذکر شده است - جعفري، . - 1379 در کشورهاي توسعه یافته واژة توریسم - گردشگري - از قرن نوزدهم و به ویژه از اوایل قرن بیستم، با گسترش وسایل حمل ونقل، به گردشگري انبوه تغییرشکل و ماهیت داد. واژة توریسم به معناي ایدة مسافرت کردن، جابه جایی، و حرکت به سوي اهداف مختلف است که احساس گردش و حرکت مداري گردشگر را می رساند، چون به جایی بازمی گردد که از آنجا حرکت کرده است.گردشگري عبارت است از صنعتی شکوفا که قادر به اشتغال زایی است، اقتصادهاي محلی را بارور می سازد، و سطح زندگانی را بالاتر می برد. در صنعت توریسم جاذبه هاي مقصد - مثل جاذبه هاي زیباي زمین شناسی و ژئومورفولوژي - تولیدات گردشگري محسوب می شوند. یکی از جاذبه هاي ژئوتوریسمی در ایران گنبدهاي نمکی است که این پدیده غالبا در ارتباط با چین خوردگی هاي زمین شناختی می باشد. گنبدهاي نمکی که از پدیده هاي جالب زمین شناسی محسوب می شوند قابلیت هاي چند جانبه اي در جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد. امروزه توریسم درمانی به منظور بهره گرفتن از فواید درمانی و تأثیرات مثبت جسمی و روانی این مناطق، مورد توجه قشر وسیعی از گردشگران قرارگرفته است - حاج علیلو و نکویی صدر، . - 1390 گنبدهاي نمکی واقع در منطقه فراشبند، علاوه بر پتانسیل هاي زمین گردشگري داراي ظرفیت توریسم درمانی نیز هستند که در این پژوهش به آن نیز پرداخته می شود.
-2 فراشبند
فراشبند یکی از شهرهاي استان فارس است که در 45 کیلومتري غرب فیروزآباد قرار دارد. به طور کلی منطقه عشایر نشین و جمعیت ساکن آن بسیار اندك است که در روستاههاي کوچک پراکنده بوده و به کشت گندم، جو و کمی نخل اشتغال دارند. این منطقه از نظر اقلیمی گرم و خشک و داراي پوشش گیاهی کم تراکمی است. هیچ مرکز صنعتی در منطقه وجود ندارد و مهمترین مرکز جذب نیروي کار منطقه پالایشگاه گاز در دست احداث آغار- دالان در جنوب فراشبند است. این منطقه از نظر الف مرفولوژي دو چهره کاملا متفاوت را داراست؛ یکی دشت فراشبند که داراي امتداد شمال شرقی، جنوب غربی است و بقیه را کوهستان هاي نسبتا مرتفع تشکیل می دهد. کهنسال ترین سنگ هایی که در این منطقه بیرون زدگی دارند سنگ هاي سري هرمز هستند که
بصورت گنبدهاي نمکی با نام هاي کنار سیاه - کوه منگرك - ، جهانی و خوراب - کوه گچ - در این منطقه پراکنده هستند - سازمان زمین شناسی کشور، . - 1977 مساحت کوه جهانی که ب در جنوب گنبد نمکی کنارسیاه و در حاشیه دشت آزادگان قرار دارد حدود 50 کیلومترمربع و مساحت گنبد نمکی کنار سیاه 30 کیلومتر مربع است. گنبد نمکی خوراب نیز با ج 16 کیلومتر مربع در غرب گنبد نمکی جهانی واقع شده است - شکل . - 1الف ب ج شکل :1 مدل رقومی گنبدهاي نمکی فراشبند، کنار سیاه - الف - جهانی - ب - و خوراب - ج - .
-3 زمین گردشگري گنبدهاي نمکی منطقه
گنبدهاي نمکی ساختمانهاي زمینشناسی گنبدي شکلی هستند که به واسطه کمتر بودن چگالی لایه هاي نمک نسبت به سنگهاي اطراف و نیز تحت تاثیر یک لرزش ناگهانی مانند زلزله و یا نیروهايتکتونیکی، شروع به بالا آمدن نموده و به صورت برجستگیهاي دایره اي و یا بیضوي شکل اغلب در تاقدیس ها و نقاط ضعف پوسته زمین رخنمون پیدا کردهانداساساً. گنبدهاي نمکی از دو بخش هسته و پوش سنگ تشکیل می شوند. روي هر گنبد نمکیمعمولاً پوشش هاي رسوبی از نوع انیدریت که خود بوسیله ژیپس و سنگ آهک ناخالص پوشیده می شود وجود دارد که پوش سنگ یا Caprock نامیده می شود و بخش هسته نیزمعمولاً مملو از کانی نمکی است - عفیفی و قنبري، . - 1393 تنوع رنگ ها در کانی هاي رسوبی پوش سنگ ها نظیر مارن هاي خاکستري مایل به بنفش، هماتیت هاي قرمز رنگ، لیمونیت هاي زرد رنگ، انواع اکسیدها و هالوژن هاي رنگی در کنار بلورهاي سفید رنگ جذابیت ویژه اي به گنبدهاي نمکی براي جلب ژئوتوریسم داده است.
-1-3 چشمه هاي نمکی
چشمه هاي متعددي در منطقه وجود دارد که در اثر تماس با گنبدهاي نمکی، آلوده و شور شده اند. به دلیل کم بودن مقدار آب چشمه ها و تبخیر آب، این چشمه ها هنگام خروج از گنبد، نمک همراه خود را در فاصله اندکی از گنبد و در پاي آن، برجاي می گذارند. در واقع می توان گفت که این چشمه ها، انتقال دهنده نمک از بخش هاي زیرین زمین به سطح آن هستند. این چشمه ها می توانند بیانگر وجود لایه هاي تبخیري در قسمت هاي زیرین زمین باشند. آب این چشمه ها با شرایط اقلیمی اطراف گنبد در ارتباط است؛ به گونه اي که در دوره هایی که بارش بیشتر است، به دلیل تغذیه آب هاي زیرزمینی، حجم آب چشمه ها افزایش یافته و توانایی بیشتري را در انتقال نمک به سطح زمین پیدا می کنند. نمک هاي حاصل از این چشمه هاي نمکی، مورد بهره برداري انسان قرار گرفته و ارزش اقتصادي دارند - شکل . - 1 -2
-2-3 دولین
این چاله ها معمولا بیضی شکل و حاشیه هاي آن ناهموار است، دیواره این گونه گودال ها داراي شیب تند بوده و سنگ ها در آن به حالت برهنه بیرون زدگی دارند. اغلب کف آن ها از ترکیبات رسی که از تخریب سنگ هاي آهکی ناخالص و دیگر سنگ ها به وجود آمده پوشانده می شود - ثروتی و همکاران، . - 1389 بعضی از دولین ها حد فاصل بین یک تشت و قیف می باشند. اندازه و وسعت دولین ها نیز متفاوت است. همچنین عمق آن ها از چند متر تا 40 الی 50 متر می رسد - عفیفی و قنبري، . - 1393 به نظر می رسد که این دولین ها در این منطقه از پیدایش یک نقطه فرو نشسته در سطح توده هاي تبخیري که آب هاي اطراف را به خود جذب می کند به وجود آمده است و آب هاي حاصله پس از هر بارندگی به جز همان نقطه عمیق جاي دیگر نمی توانسته جاري باشد. بعضی از دولین ها بسیار بزرگ و در درون آنها حفره هاي متعددي وجود دارد و در اطراف آن ها پوشش گیاهی وجود دارد - شکل . - 2 -2
-3 -3 کارن
بریدگی هایی هستند که در سطح سنگ هاي تبخیري کربناته، سولفاته، دولومیت و تمام برون زدگی هاي نمکی گسترش می یابند - ثروتی و همکاران، . - 1389 در گنبدهاي نمکی ممکن است به 3 الی 4 متر و حتی بیشتر و عرض 10 تا 40 سانتیمتر برسد - عفیفی و قنبري، . - 1393 بعضا آب جویبارهاي ضعیف باعث ایجاد بریدگی هایی با فرم هاي شگفت انگیز شده است - شکل . - 3 -2
-4-3 اشکال گل کلمی شکل در اثر تبخیر آب چشمه هاي نمکی که اشباع از نمک بوده، مقداري از نمک همراه خود را به صورت متبلور واَشکال گل کلمی در اطراف خود بر جاي می گذارند - شایان و همکاران، . - 1391 اندازه بعضی از این اشکال گاهی به 15 سانتیمتر نیز می رسدالبتّه. به دلیل تبخیر بیشتر آب در تابستان، تعداد ایناَشکال بیشتر شده و پدیده زیبایی را بوجود می آورند - شکل . - 4 -2
