بخشی از مقاله
چکیده
کاربرد مفاهیم پایداری و اهداف توسعه پایدار در جهت کاهش اتلاف انرژی وآلودگی محیط زیست در معماری، مبحثی به نام معماری پایدار را به وجود آورده است. در این نوع معماری، ساختمان نه تنها با شرایط اقلیمی منطقه خود را تطبیق میدهد، بلکه ارتباط متقابلی با آن برقرار میکند.قرارگیری ایران در عرض جغرافیایی مناسب سبب جذب مقادیر قابل توجه انرژی خورشیدی شده و از این طریق موقعیت ممتازی را برای بهرهگیری از انرژی پایدار و پاک آن فراهم نموده به طوری که میتوان با استراتژیهای مناسب اتخاذ شده در این بخش مصرف ساختمانها را به میزان قابل ملاحظهای کاهش داد. کاهش مصرف انرژی با استفاده بیشتر از خورشید برای گرمایش و تامین انرژی الکتریکی و مصرف آن، به گردش هوا در بنا کمک نموده و راهکاری مطلوب برای دستیابی به پایداری محسوب میشود. سلولهای فتوولتاییک بعنوان نمونه- های مناسب برای ذخیره و جذب انرژی رایگان خورشید و نیز امکان هدایت نور خورشید به داخل بنا با روشهای مدرن میتواند کیفیت زندگی انسان را در شهرها بهبود بخشد.
کلکتورها و آبگرمکنهای خورشیدی مورد استفاده قادر است تمامی ساختمانهای مسکونی ایران را از مصرف انرژیهای فسیلی در اغلب اوقات سال بی نیاز سازد. این در حالی است که قابلیت استفاده از انرژی خورشید حتی در سرمایش نیز بسیار بالاست و این مطالعه در نمونه های مختلف اجرا شده و تحقیقات افراد مختلف در مناطق خشک راهبردهای موثر آتی را برای سایرین پیشنهاد می دهد. مطالعه بنای پایدار ساخته شده توسط دکتر آیت اللهی در یزد و مجتمع مسکونی با انرژی صفر در انگلستان امکان استفاده از این روش را در عمل تایید نموده است. در این مقاله سعی بر این است که در قالب پژوهشی با استفاده از منابع کتابخانه ای و مطالعات موردی به معرفی نمونه هایی از ساختمانهای پایدار، ضمن بررسی معیارها و ویژگیهای کالبدی اینگونه بناها که باعث تمایز آنها از بناهای معمول می شوند، پرداخته و بدین طریق بتوانیم راهکاری را در راستای حفظ و احیای محیط زیست و برون رفت از معضلات محیطی ارائه دهیم.
کلمات کلیدی: انرژی خورشید، معماری پایدار، محیط زیست، ساختمانهای پایدار، ویژگیهای کالبدی.
مقدمه
مصرف بیرویه سوختهای فسیلی به ویژه هیدروکربنهای مایع و گازی شکل در ساختمانهای مسکونی و افزایش بی سابقه جمعیت جهان سبب شده است که به سمت بحران زیست محیطی و مصرف انرژی نزدیک شویم. با همه مزایای سوختهای فسیلی که دسترسی آسان و امکان استفاده با تجهیزات ساده است اما محدود شدن منابع انرژی های فسیلی برای استفاده آیندگان، افزایش هزینه های گرمایش و سرمایش، عدم تعادل در زندگی و افزایش بیماریهای روانی به علت دوری از طبیعت را می توان از پیامدهای رویه کنونی دانست.در برخی کشورهای جهان درک این مشکل انجام شده و به سمت اصلاح روشهای سنتی خود برآمده اند به گونه ای که معماری همساز با اقلیم نقطه اصلی تمرکز و توجه آنان را تشکیل داده است. با این وجود ایران با دارا بودن سابقه بسیار طولانی از معماری همساز با اقلیم و هماهنگی با طبیعت و محیط زیست پیرامون خود، در سالهای اخیر فاصله زیادی با آن روند گرفته است به طوری که دیگر خبری از ساخت و سازهای متناسب با محیط زیست نمی باشد.
تنها دغدغه مردم زیبایی محل زندگی با پرداخت هر هزینه ای شده است. متاسفانه گاه تصور می شود که با ساخت و ساز به این روش، صرفه جویی قابل ملاحظهای در هزینه ها نموده ایم و از تجهیزات غیرضروری در ساخت بهره نبرده ایم غافل از اینکه هزینه های مصرف انرژی در مدت طولانی سبب خواهد شد توجیه اقتصادی بسیار بالایی برای استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف انرژی و هماهنگ کننده ساختمان با محیط زیست به دست آوریم.آمارها بیانگر آن است که بخش ساختمان در کشور %04 مصرف انرژی را به خود اختصاص می دهد که این میزان در مقایسه با کشورهای پیشرفته جهان 3 تا 5 برابر می باشد . - 1 -
امروزه کشور ایران را بعنوان صادر کننده نفت می شناسند اما باید در نظر داشت که اگر روند فعلی افزایش مصرف انرژی ادامه یابد در آینده ای نه چندان دور میزان مصرف داخلی کشور آنچنان افزایش می یابد که تولید نمی تواند پاسخگوی آن بوده و حتی مجبور به واردات سوختهای فسیلی خواهیم بود. همانگونه که امروزه نیز واردکننده بنزین هستیم و ممکن است در آینده این اتفاق برای گازوئیل، نفت سفید و سایر فرآورده های نفتی نیز بیفتد و به این ترتیب مزیت اقتصادی صادرات نفت را نیز از دست خواهیم داد.ایران با قرار گرفته در منطقه خشک و نیمه خشک خاور میانه دارای تنوع اقلیمی فراوانی است اما این مسئله را می توان با تهدیدات فراوان ممکن مورد توجه قرار داد.
اکوسیستمهای مناطق خشک برای شکل گیری مدت زمانی بسیاری را نیاز دارند تا به حد اکوسیستم پایدار دست یابند. هر گونه دخالت در این اکوسیستم می تواند به سرعت تعادل آن را به هم زده و به یک اکوسیستم ناپایدار مبدل نماید و در این صورت زیانهای مختلفی از جمله ریزگردهای مختلف که امروزه با آنها دست به گریبان هستیم به سراغ شهرها خواهد آمد و کیفیت زندگی را به شدت کاهش خواهد داد.شرایط خاص آب و هوایی ایران و به ویژه مناطق خشک و بیابانی تحقیقات خاص خود را طلب میکند که نمی تواند بدون توجه به روند شکل گیری معماری و تنها از دیدگاه نظریه ها آن را مورد بررسی قرار داد.
بررسی تحقیقات انجام شده در ایران مشخص می سازد که ساختمانهای انگشت شماری که با هدف صرفه جویی انرژی ساخته شده اند، پس از مرحله اجرا به حال خود رها شده اند و مدیریت مناسب برای ارزیابی نتایج بدست آمده و نشر آن در محافل علمی و اجرائی تدارک دیده نشده است و گاه مشاهده گردیده است که پروژه تحقیقاتی که پس از طراحی، اجرا شده، نتایج تحقیق ر ا مورد ارزیابی قرار نداده و نتوانسته است فرضیات تحقیق را در عمل اثبات نماید.با وجود پرداخت یارانه قابل توجه در بخش انرژی - 2 - علاوه بر آنچه گفته شد ، هزینه های گرمایش و سرمایش رو به افزایش است و خانواده ها و دستگاههای خصوصی و دولتی مبالغ زیادی برای گرمایش و سرمایش فضاهای خود می پردازند.
زندگی مدرن در شهرهای ایران تقلیدی ناآگاهانه از نشانه های تمدن غرب را نشان می دهد و سبب شده است انسانها نه تنها از یکدیگر بلکه از محیط زیست و زندگی سالم خود نیز فاصله زیادی بگیرند. سرما و گرمای فصل ها بی معنا شده است و دیگر تفاوتی ندارد که تابستان باشد و یا زمستان در هر زمان با صرف مقدار بیش از حد انرژی شرایط دلخواه را با بی توجهی به عواقب آن برای خودمان به وجود می آوریم. این وابستگی ها علاوه به کاهش روابط اجتماعی، انسان را تبدیل به دشمن محیط زیست کرده است و زندگی توام با احترام پیشینیان با محیط زیست را تبدیل به رابطه ای خصومت آمیز نموده است . - 4 -
معماران پیشین ایران، طی قرنها تجربه راه حلها و شیوههای منطقی کنار آمدن با محیط پیرامون خود را از طریق معماری همساز با اقلیم ارائه دادهاند و شرایط آسایش انسان را در شرایط مختلف آب و هوایی فراهم نمودهاند.در تمامی انواع آن معماری، توجهات اقلیمی و زیست محیطی رعایت میشده است و با ارزانترین بهترین مصالح موجود در منطقه، شرایط آسایش برای ساکنین فراهم می شده است که از میان این نمونه های فراوان با مراجعه و استفاده از تفکر و تکنولوژی به کار رفته در بافتهای تاریخی و بنا هایی چون بازارها، سراها و تیمچه ها، مساجد، خانه ها، حمام ها، یخچال ها ،مدارس و غیره می توان راهکارهای ارزشمندی را برای معماری امروز پیشنهاد نمود - . - 6
-1 رویکردهای معماری پایدار
در عصر مدرن تامین رفاه جامعه سرلوحه توسعه بود، امّا با مطرح شدن مباحث مربوط به رابطه میان انسان، محیط زیست و توسعه در دهه 1970،مفهوم توسعه پایدار مورد توجه جدّی قرار گرفت. با فعّالیتهای علمی دانشگاهها و متخصصّان علوم انسانی در کنار کمیسیونِ جهانیِ »محیط زیست و توسعه »سازمان ملل در سال 1987،اصولی برای توسعه پایدار تعیین گردید. امّا ورود رسمیِ مفاهیم توسعه پایدار به مسائل روز جهان در سال 1992 در کنفرانس محیط زیست و توسعه ریودوژانیرو اتفاق افتاد. شهرنشینی بعنوان یکی از چهار رکن اصلیِ دنیای کنونی، باعث شده تا مباحث میان شتهر ایِ مختلفی در شهرسازی برای نیل به توسعه پایدار مد نظر قرار گیرد - امروزه شهرها بعنوان متن مناسبی جهت تحقق سیاستهای توسعه پایدار در نظر گرفته میشود - ، که مهم ترین آنها اقتصاد، محیط زیست و جامعه است.
البته معماری با رویکرد پایداری نیز از مؤلّفههای پایداری شهر است که در متن آن از مفاهیم مشترکی تبعیت مینمایدمحیط. زیست، اقلیمِ زیستی و تغییرات آن، کاهش مصرف انرژی، ساختمان سبز و مسائل بوم شناختی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار در شکل گیری رویکردهای معماری پایدار در ﻻیههای گوناگون فرایند طراحی، فرایند ساخت و تولید مصالح باشندمی . مفهوم معماری پایدار در ادامه گزارش گرُوهالم برانتلَند در سال 1987 بروز مینماید و عمدتاً بر دو اصل تکیه دارد؛ گروهی که به طراحی ساختمان بر اساس ارتباط و تاثیر آن بر محیط زیست توجه داشته و گروه دیگری که به کاهش مصرف انرژی در ساختمان اشاره دارد. بررسی جریانهای گوناگون طراحی پایدارمعماری و معماریِ پایدار جهت دستیابی به دستورالعملهای راهبردیِ اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی پایدار، نیازمند شناخت مفاهیم پایداری و مطالعه تجربیات اجرائی چهار دههٔ اخیر است. آنچه در مورد اصول و روشهای معماری پایدار میتوان مطالعه کرد
