بخشی از مقاله
چکیده
سازمان یادگیرنده، یكی از جدیدترین ایدهها برای مدیریت سازمانها در یك محیط بسیار پیچیده و متغیر دنیای امروز میباشد که از آغاز 1990 موردتوجه محققان و مدیران شرکتها و سازمانهای متعددی قرارگرفته است و امروزه موفقترین سازمانها، سازمانهای یادگیرنده نامیده میشوند. تغییر و تحول در سازمانهای امروزی بهقدری سریع، چندجانبه، پیچیده و فراگیر است که سازمانها بدون پیشبینی، همگامی و تطابق با آن قادر به ادامه حیات، رشد، بالندگی و توسعه نمیباشند.
متأسفانه، سازمانها در جوامع امروزیغالباً به کنترل کردن بهجای یادگیری تمایل دارند و افراد را به خاطر کارکردن برای دیگران مورد تشویق قرار میدهند و نه به دلیل بهرهگیری از کنجكاوی طبیعی و انگیزه فطری یادگیری که در وجودشان نهفته است؛ اما مدیرانی که از فرآیند تغییر و برنامههای یادگیری مؤثر در سازمان حمایت میکنند و سیستمهایی را برای تسهیل یادگیری فراهم و افراد را به ارائه ایدههای جدید ترغیب میکنند، موجب میگردند که باور و تفكر سازمان یادگیرنده در سرتاسر سازمان جاری شود و نقش مهمی را در اجرای موفق استراتژیهای سازمان بخصوص در استراتژیهای یادگیری و تغییر در سازمان ایفا میکنند و سازمان را به سمت پویایی و یادگیرنده بودن سوق میدهند.
مقدمه
سازمان یادگیرنده، یكی از جدیدترین ایدهها برای مدیریت سازمانها در یك محیط بسیار پیچیده و متغیر دنیای امروز میباشد که از آغاز 1990 موردتوجه محققان و مدیران شرکتها و سازمانهای متعددی قرارگرفته است و امروزه در آغاز هزاره سوم موفقترین سازمانها، سازمانهای یادگیرنده نامیده میشوند - نژاد ایرانی، . - 1381 شاید با توصیف ویژگیها و خصوصیات سازمانهای یادگیرنده بتوان شمایی کاملتری از این نوع سازمانها به دست آورد و آنها را بهتر شناخت. سازمان یادگیرنده، سازمانی است که بهعنوان یك کل و مجموعه هماهنگ یاد میگیرد و پیش میرود و از تجربهها همچون انسانی خردمند پند میآموزد، مسیر خود را تصحیح میکند، خودکنترل و خود فراگیرنده است و مسیر خویش را مییابد و بهسوی هدف پیش میرود.
اصل پایایی، شرط الزم برای سازمانهای پیروی است که تمایل دارند در فضای امروزی به حیات خود ادامه داده و حذف نشوند و اصل پویایی شرط کافی برای سازمانهای پیشروی میباشد که تمایل دارند در فضای امروزی از سایر سازمانها جلو بیفتند. تغییر و تحول در سازمانهای امروزی بهقدری سریع، چندجانبه، پیچیده و فراگیر است که سازمانها بدون پیشبینی، همگامی و تطابق با آن قادر به ادامه حیات، رشد، بالندگی و توسعه نمیباشند - فقهی فرهمند، . - 1390 روانشناسان تغییر در رفتار انسان را حاصل یادگیری وی میدانند و مشكلی که سازمانها با آن روبرو هستند تبدیل یادگیری فردی به یادگیری سازمانی است، برای چنین تبدیلی الزم است دانش فردی را در سیستم عملیاتی سازمان معرفی و عملی کرد تا فعالیتهای آن بهبود یابد.
تغییر در فعالیتها و فرآیندهای سازمانی از رهگذر یادگیری ما را به مفهوم یادگیری سازمانی و سازمان یادگیرنده هدایت میکند - ایران زاده، 2 . - 1380 سازمان یادگیرنده نیاز به آموختن را احساس میکند و در پی یادگیری است، حساس و هشیار است و بهمحض آنکه مشكلی را حس کند در پی رفع آن برمیآید و برای هر مسئلهای راه چارهای جستوجو میکند. شرط الزم برای سازمان یادگیرنده، کارکنان و مدیران یادگیرنده است و از طریق اعضایش فرایند یادگیری را تحقق میبخشد. سازمان یادگیرنده از الگوی ذهنی پویندهای برخوردار است، تجربه و علم را به کار میگیرد، علت مشكالت را در خود جستوجو میکند، یادگیری گروهی را تسهیل و ترغیب میکند، تلفیق کننده اهداف فردی و سازمانی است.
سازمان یادگیرنده سازمانی است که در طول زمان میآموزد، تغییر میکند و عملكردش را متحول میسازد. سازمانهایی با چنین ویژگیها و خصوصیاتی سازمانهایی آرمانی و خواستنی هستند اما زمانی میتوانیم ادعا کنیم که سازمانی یادگیرنده است که بتواند از طریق فرایند ارتباط دامنه رفتارهای بالقوهاش را تغییر دهد و بهبود بخشد - الوانی، . - 1386 متأسفانه، سازمانها در جوامع امروزیغالباً به کنترل کردن بهجای یادگیری تمایل دارند.
این سازمانها افراد را به خاطر کارکردن برای دیگران مورد تشویق قرار میدهند و نه به دلیل بهرهگیری از کنجكاوی طبیعی و انگیزه فطری یادگیری که در وجودشان است - شفاعی، . - 1380 باوجود بستری متغیر و پیچیده که سازمانها در آن فعالیت میکنند، ضرورت وجود منابع توانمند جهت ماندگاری سازمان، یك واقعیت قطعی است. باوجود عوامل محیطی متحول، ماندگاری، رشد و پویایی سازمان منوط به دانش و آگاهی گسترده از عوامل محیطی است. فقدان اطمینان به دلیل افزایش تغییرات محیطی - اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، علمی، فرهنگی و... - ، نیاز و انتظارات روزافزون انسانها، همگی سبب پیدایش مدل جدیدی به نام «سازمان یادگیرنده» شده است.
چنین سازمانهایی مناسبترین راه را برای حفظ حیات، ماندگاری و رشد سازمان، «یادگیری» میدانند. امروزه با پیدایش عصر نوین سازمانی، تنها سازمانهایی که تفكرات بزرگ دارند ازنظر کارکردی موفق و در عرصه رقابت پیشگیرنده و در نظام سازمان و مدیریت پویا و اثربخش میباشند، همچنین سازمانهای یادگیرنده بهعنوان مقصدی برای این نظام سازمانی، ریشه در تغییرات سریع و تحوالت
شدید محیطی دارد که ضرورت و اهمیت آنها را تبیین مینماید - استارکی1، . - 1 با بررسی پژوهشهای صورت گرفته در ارتباط با سازمانهای یادگیرنده دیده میشود که به مقوله سازمانهای یادگیرنده بهصورت عملی کمتر پرداختهشده و بیشتر پژوهشها جنبه نظری داشته است.
چنین به نظر میرسد آنچه در مورد این سازمانها ارائهشده است بیشتر جنبه فلسفی و نگرشهای کلی داشته و کمتر به جنبههای عملی و کاربردی اشاره گردیده است. همه سازمانها یاد میگیرند که با محیط پیرامون خودسازگار شوند، اما برخی مؤثرتر یاد گرفته و موفقیت بیشتری به دست میآورند و این سازمانها، آنهایی هستند که به سمت دستیابی به ویژگیهای یك سازمان یادگیرنده و ایجاد شرایط الزم برای بهکارگیری آنها در تالش هستند - الوانی، . - 1386
ادبیات پژوهش
نظریه سازمان یادگیرندهاساساً با تكمیل نظریههای مربوط به یادگیری و یادگیری سازمانی شكلگرفته است و محققین متعددی در شكلگیری این نظریه نقش داشتهاند. به عقیده سنگه، انسانها برای یادگیریطرّاحی شدهاند - نكوئی مقدم و بهشتی فر، اصطالح «سازمان یادگیرنده» از دو واژه سازمان و یادگیری تشكیلشده و برای درک بهتر آن به تعریف و تبیین این واژهها میپردازیم. البته سعی شده است تا از میان تعاریف متعددی که صاحبنظران ارائه کردهاند، تعاریفی را با بیشترین اشتراکات انتخاب و ارائه گردد.
سازمان
سازمان مجموعهای از شبكه فرایندهای اداری، عملیاتی همراه با نظامهای آسانساز است که با بهرهگیری از منابع برای تحقق اهداف مشترک فعالیت میکنند - خدیوی و ملكی، . - 1393
یادگیری
یادگیری تعاریف گوناگونی دارد، اما در تمامی این تعاریف تغییر رفتار بهعنوان اساسیترین رکن یادگیری قلمداد شده است. یادگیری فرایندی است که در آن رفتارها و پندارهای افراد تغییر مییابد و بهگونهای دیگر میاندیشند و عمل میکنند - الوانی، . - 1386
سطوح یادگیری
برخی سازمانها ممكن است در دستیابی به یادگیری مؤثر در بعضی سطوح نسبت به سطوح دیگر بهتر عمل کنند. بهطورکلی یادگیری سازمانی در چهار سطح رخ میدهد: یادگیری فردی، یادگیری گروهی یا تیمی، یادگیری فرا بخشی و یادگیری سازمانی.
یادگیری فردی
این امر همیشه موردتوجه بوده است که کارکنان نیاز به یادگیری فردی دارند. ممكن است برای یك فرد الزم باشد مهارت جدیدی کسب کند یا فرآیندهای جدیدی را درک نماید. بسیاری از سازمانها برای پاسخگویی به نیازهای آموزشی و شكوفایی فردی، بهخوبی مجهز شدهاند؛ چراکه این پاسخگویی از طریق آموزشهای سنتی و مربی محوری یا با استفاده از روشهای چندرسانهای و یا آموزشهای آزاد و از راه دور صورت میگیرد.
