بخشی از مقاله
چکیده
تربیت دینی در قرن حاضر، در برابر چالشهایی قرار گرفتهاست و با پیشرفت تکنولوژی و تحول عظیم در برقراری فناوری ارتباطات این چالشها جدیتر نیز شدهاست. از وقتی عبارت دهکده جهانی محسوستر نمایان گشته، نگرانیها به مراتب بیشتر شده بهطوری که در اکثر جوامع میکوشند با قرار دادن مرزها و حصارها یا به عبارتی محدود کردن و قرنطینه سازی شرایط و موقعیتها، هدفهای تربیتی خود را تحقق بخشند.
درکشور ما موانع متعددی بر سر راه تربیت دینی قرار گرفته که هدف نوشته حاضر، طرح و تبیین این مسئله و سپس ارائه راهکار کاربردی بر طبق مکتب شیعه و اهلبیت - ع - برای چالشهای مزبور است. اولین قدم برای رویارویی با این چالشها، شناخت و فهم صحیح تربیت دینیاست. لذا باید مؤلفههای آن را شناسایی و تربیت دینی را بر اساس آن شکل داد که ما در این مقاله برای تقوای حضور و تهذیبنفس اهمیت فراوان قائل شدهایم؛ چرا که وجود این خصیصهها در تربیت دینی به همراه عقلانیت، امکان آن را پدید میآورد که رویارویی مؤثری میان تربیت دینی و چالش قرن حاضر صورت پذیرد و نتیجه خوشایندی بر اساس فرهنگ اهلبیت - ع - دربر داشتهباشد.
مقدمه
بشر، طی چند دهه گذشته قدم در دنیای جدیدی گذاشته که بدون شک از مهمترین دستاوردها تحول اساسی در نحوه ارتباط با دیگران و نشر اطلاعات است و مصداق بارز آن فضای مجازی اینترنت یا همان شبکه جهانی اطلاعات که یکی از مهمترین بزرگراههای اطلاعاتی و فناوریاست، میباشد. پتانسیلها و قابلیتهای فراوان این فضا و سایر وسایل ارتباطی در زمینه اطلاعرسانی، آموزش، تحقیق، تبلیغات، فیلم، تجارت، دوستیابی، گفتگو و...
ضمن غلبه بر محدودیتهای زمانی و مکانی و نیز ایجاد بستری مناسب برای تعاملات دو سویه به یک تابلوی تمدن مدرن تبدیل شدهاست. از آنجا که جهان مجازی، شکل دیگری از جهان واقعیاست؛ بنابراین دارای عناصر اولیه مشترک میباشد که تنها چگونگی جنس و نقش این عناصر با یکدیگر متفاوت است. بنابراین، اصول حاکم و مهارتهای رفتاری با وامگرفتن از فضای واقعی وارد فضای مجازی خواهد شد. قطعا نداشتن برخورد و رفتار اخلاقی مناسب و قانونمدار، ارتباط میان افراد و خانوادهها را دچار چالش خواهد کرد و در سرگردانی و حیرانی فرو خواهد برد؛ چرا که این وسائل پیشرفته ارتباطی واجد فنآوری ویژهاند و مسائل اخلاقی ویژهای را بهوجود آوردهاند. لذا در جهان امروز حتی قوانین بسیار پیچیده و استوار هم نتوانستهاند زیانها و کاستیهای حاکم بر روابط اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی مردم را برطرف نمایند و حتی درکنار دستورالعملهای قانونی، آئین نامههایی شامل تعریف کدهای اخلاقی برای حرفههای گوناگون تدوین و بهکار گرفته شدهاند.
مطالعات اخلاقی و دینی، از دیرباز بخش قابلتوجهی از فعالیتهای علمی اندیشمندان را به خود اختصاص دادهاست و پیشینه طولانی و جایگاه بلند مطالعات اخلاقی دینی در تاریخ بشر و درهم آمیختگی آموزههای دینی با آموزههای اخلاقی را سبب شدهاست. در این میان اخلاق و تربیت دینی همواره بهعنوان یکی از ارکان مباحث نظری و رفتاری در دین اسلام مورد توجه قرار گرفته، گرچه مباحث اخلاقی و دینی فقط در میان اندیشمندان مسلمان نبوده، بلکه در ادیان دیگر مورد توجه متفکران و دانشمندان و فلاسفه قرار گرفتهاست
مطالعات تاریخی نشان میدهد از گذشته دوردست، همواره فکر بشر بر اساس فطرت درگیر این مسئله بودهاست که چیزی را بپرستد و روح خود را از آلام رنج آور التیام بخشد. حتی شاید در ابتدا برای او نوعی سرگرمی ویژهای بودهباشد تا مراسمها و محفلهای خاصی برپا کند. بهعبارتی بشر همواره به فکر یاری جستن از مقوله دین و دینداری برای ایجاد تغییرات و تحولات مطلوب بودهاست.
اعتقاد و باور به دین و آموزههای دینی در جهت ایجاد تغییرات و تحولات فردی، اجتماعی، خانوادگی و... از کارکردهای دین به شمار میآید و مربیان تربیتی را بر آن داشتهاست تا در روشهای خود مقوله دین و اخلاق را جدی بگیرند و از آن در پیشبرد اهداف خود استفاده نمایند. بهنحوی که مربیان تربیتی، غالباً با دور کردن افراد از محیطهای نامطلوب، تغییرات مطلوب را ایجاد میکنند، یا تغییرات مطلوب ایجاد شده را پاس میدارند؛ اما در عصر حاضر، امکان دور ساختن افراد از شرایط و تغییرات نامطلوب یا وجود ندارد یا کار آسانی نیست، به نحوی که میتوان آن را ناممکن دانست.
تلویزیون، ماهواره، اینترنت و ... شرایط جدیدی را برای حیات بشر آفریده و همگی در تحقق جهان بهعنوان دهکده بدون مرز و حصار مدد رساندهاند. سیر تدریجی جهانی شدن، رفتهرفته مرزهای میان کشورها را از میان برداشته و انسانها، دیگر تنها عضو جامعه و کشور خویش نیستند، بلکه شهروندانِ جهانی به شمار میآیند. با چنین وضعیت مکانی و زمانی دیگر مانعی برای دسترسی به اطلاعات گوناگون وجود ندارد. با چنین تصویری از وضعیت بشر در عصر حاضر، سادهانگاریاست که مربیان و والدین تلاش کنند تنها با دور یا نزدیک کردن متربیان و فرزندان از موانع و عوامل تربیتی، تغییرات مطلوب تربیتی را تحقق ببخشند؛ زیرا عصر کنونی با قابلیت فوقالعاده خود در رابطه با ارتباطات، آدمیان را ساکن جهانی کردهاست که میتوانند خیلی دور باشند، اگر چه خیلی نزدیکاند و بالعکس خیلی نزدیک باشند، اما در حقیقت خیلی دور، ویژگی عصرحاض ر، جمع میان دور و نزدیک است.
در درون مسجد، به نظر میآید که جوان ما سرگرم عبادت استاما، واقعاً میتواند چنین نباشد، و او با گوشی همراه یا تبلت خود سرگرم اموری در بیرون مسجد باشد. نویسنده این مقاله بهعنوان شخصی روحانی که به امر تبلیغ و منبر نیز اشتغال داشته شخصا شاهد این موضوع بودهام که در ایام سوگواری حضرت اباعبداالله الحسین - ع - در جلساتی که بهعنوان سخنران حضور یافتهام برخی جوانان دختر یا پسر با گوشی یا تبلت خود به قدری غرق در بازی رایانهای بودهاند که متوجه حضور سخنران نشدهاند و مسلما این چنین جوانانی سخنان تربیتی را هم به معنای واقعی نشنیدهاند. همچنین است که فرزند در اتاق خود ظاهراً در حال مطالعه باشد، اما با رایانه خودش در حال مطالعه چیزهایی باشد که با اهداف اخلاقی، اجتماعی و خانوادگی ناسازگار است. در این نگاه، جهان کنونی در مقابل تربیت دینی قرار دارد و قصد دارد از ممکن بودن تربیت دینی ممانعت نماید.
